Futbolda ÇalıĢma KoĢulları

„ÇalıĢma‟, „iĢ‟, bir Ģey oluĢturmak ya da ortaya çıkarmak için emek harcamak anlamında kullanılmaktadır. ĠĢi ya da görevi olan kiĢinin bu görevini yerine getirmesi anlamlarına gelmektedir. Futbolcular için çalıĢma ve boĢ zaman ayrımı her zaman net değildir. Bir eylemin iĢ olup olmaması sadece çalıĢma ve boĢ zaman ayrımına bağlı değildir. Örneğin, profesyonel futbolcular için spor yapmak bir meslektir (Aytaç;2002:30)

Ġlk olarak, profesyonel futbolcular, fiziksel güce dayalı çalıĢan birer „kol iĢçileri‟dir. Kol gücü endüstriyel iĢçi sınıfının en önemli değerlerinden biridir. Özellikle modern futbol ile birlikte, oyun kurallarının standartlaĢtırılması, ölçme fikrinin geliĢmesi, birey, zaman ve mekânın kontrol edilmesi futbolu yeni bir çehreye büründürürken (Macintosh ve Whitson, 1990: 10-11) futbolcular da bu yoğun spor bürokrasisinin içinde mesleklerini yerine getirmeye çalıĢmaktadırlar. Yine kapitalist iĢ organizasyonunun spor alanına yansıdığı görülmektedir. Bir kapitalist iĢletme tekniği olan Taylorist sistemde olduğu gibi, antrenmanlar önceden belirlenerek, küçük parçalara ayrılarak ve belirli aralıklarla rutin olarak yapılırken (Emrence;2005:95) futbolcu adeta bir makine gibi görülüp, yeni ölçümler, teknolojik desteklerle yoğun bir rasyonelleĢtirmenin içinde kalmaktadır. Hedef kapitalist anlayıĢın temel argümanı olan üretkenliği arttırmaktır. Bu durumun spor alanındaki en büyük yansımasını Brohom (1978:25-40) ve Rigauer (1982: 32-40) „vücut teknokratları‟nın ortaya çıkıĢı ile açıklamıĢtır. Sporcunun vücuduna ticari

88

kaygılarla hakim olan bu grup, kurdukları araĢtırma enstitüleri, ilaç sanayi ve performansı ölçmeye yönelik teknolojik ekipman yatırımları ile kontrolü elinde tutmaya çalıĢmaktadır (Ermence;2005:95).

Ġkinci olarak futbolculuk çok uzun olmayan bir kariyer sürecine sahiptir. Gearing (1997) bir futbolcunun profesyonel olarak bu mesleği yapma sürecinin sekiz yıldan fazla olmadığını iddia etmektedir. Bu kısa olan kariyer süreci, hemen iĢten çıkarılma, sakatlanma gibi ciddi riskleri de taĢımaktadır. Drawer (2000) futbolun daha hızlı oynanması ile birlikte futbolcu sakatlanmalarında da ciddi artıĢlar olduğunu vurgulamıĢtır. Genç yaĢlarında profesyonel futbolculuk mesleğine atılan bu vasıfsız kiĢiler her an sakatlanma ve erken emekliliğe ayrılma riskiyle karĢı karĢıyadır. Genel anlamda futbolculuk mesleği ele alınacak olursa –amatör, profesyonel dönem ayrımı yapmaksızın- aslında futbolcuların bu mesleğin içinde bulunma süreleri oldukça fazladır. Ortalama 8-9 yaĢlarında futbol okullarında bu mesleğe baĢlayanların hemen hepsinin hayallerinde ünlü bir futbolcu olup, iyi gelir elde etmek, popüler olmak vardır. Ancak bu gruptan çok azı profesyonel olarak bu mesleği yapma Ģansına sahip olmakta, bu Ģansa sahip olanlarında pek azı 35‟li yaĢlarına kadar bu mesleği sürdürebilmekte, bu Ģansa sahip olanların yine pek azı, herkes tarafından tanınan, iyi ücretler alan kiĢiler olabilmekte ve yine bu futbolculuk dönemlerinde popüler olan gruptan pek azı futbolculuk kariyerleri bittikten sonra da yine futbol sektörü içinde yer alabilmektedir. McGovern‟ın (2002:25) ifade ettiği gibi profesyonel futbolcular istihdama görünmez etkisi olan çalıĢanlardır. Futbol yüksek oranda fiziksel ve zihinsel güç, yetenek ve hareketlilik gerektiren bir iĢtir. Genelde bir futbolcu futbol kariyerinde pek çok farklı takımda oynayabilmektedir. Offe (1985) profesyonel futbolcuları alınıp, satılan, değer biçilen birer ticari eĢyaya benzetmektedir. Bu görüĢün ortaya çıkmasında, Ģüphesiz son dönemlerde futbolda yaĢanan emek hareketliliğinin payı büyüktür.

Emek hareketliliğinin çok yoğun olduğu günümüz futbolunda, futbolcular çok yüksek ücretler kazanıyormuĢ gibi görünseler de aslında futbolcuların kulüplerden tahsil edemedikleri alacakları, yaĢadıkları sakatlıklar yüzünden ücretlerini alamamaları, kısa süren profesyonel futbolculuk kariyerleri gibi faktörler dikkate alındığında ortaya çıkan tablonun hiç de böyle olmadığı görülmektedir. Hatta 1950, 1960‟lı yıllarda futboldan elde edilen kazançlara bakıldığında ortaya çıkan manzara çok daha kötüdür.

89

Futbolcuların aldıkları ücretler 1990‟lı yılların ortalarından itibaren genel anlamda bir artıĢ göstermiĢtir (Bower; 2003). Her ne kadar futbolda profesyonel futbolcuların kazançlarında daha önceki dönemlere göre artıĢ yaĢansa da buna paralel olarak futbolcuların kariyer süreçleri de bir o kadar güvensiz hale gelmektedir. Profesyonel futbolcuların temel problemi gösterdikleri performansın sürekli olamaması buna bağlı olarak da gelecek performanslarının tam net bir Ģekilde belirlenememesidir, bunun yanı sıra istikrarlı bir performans gösterseler de, hızlı tüketimin egemen olduğu günümüz piyasasında kalıcı olmalarının zor olmasıdır. Watson (1995) profesyonel futbolculuk mesleğinde, pek çok diğer mesleğe oranla çalıĢma disiplini ve motivasyonunun daha fazla olduğunu vurgulamıĢtır. Profesyonel futbolda baĢarının formülü:

Tablo 18 BaĢarı Formülü Tablosu

BAġARI = KAZANMAK ĠSTEMEK + ÇOK ÇALIġMAK

Kaynak: Watson; (1995).

Tablo 17‟den anlaĢılacağı üzere, baĢarı için, kazanmak istemek ve çok çalıĢmak gerekmektedir. Roderick (2006:36) profesyonel futbol da sürekli sıkı çalıĢmaya, bedeni terbiye etmeye ve iyi beslenmeye yönelik söylemlerin ağırlıkta olduğunu ifade etmiĢtir. Gerçekten de profesyonel futbolcular çok sıkı çalıĢan, kendi fiziksel ve takım performansını sürekli arttırmayı hedefleyen emekçilerdir. Özellikle de profesyonel futbolculuğa yeni adım atan gençler sıkı çalıĢmanın yanı sıra, her Ģeyi öğrenmek için istekli olmalı, antrenman anında da kendini geliĢtirmek için istekli olmalı, tüm bunları yaparken, tabiî ki yaptıkları iĢ olan futbol hayatlarının merkezinde olmalıdır. Ancak tüm bunları yaparken çeĢitli tehditlerle karĢı karĢıya kalabileceklerini de dikkate almaları gerekmektedir. Özellikle kulüpleriyle sözleĢme imzalayarak kulübün sporcusu / iĢçisi olan profesyonel sporcular disiplin uygulamaları yönünden çeĢitli problem yaĢamaktadırlar. Tipik iĢ iliĢkilerinde temel ilke, disiplin kurallarını çiğneyen iĢçinin iĢverence cezalandırılması Ģeklindedir. Oysa örneğin profesyonel futbolda bu genel kuralın tersine, disiplin uygulaması iĢveren niteliğindeki kulüp yönetimi dıĢında lig yönetimlerinde, hakemlerde dahi olabilmektedir (Aydın, 2007:24). Özellikle alt liglerde mücadele eden futbolcular için bu durum çok daha belirgindir.

90

Sportif ve ekonomik dengeyi korumak adına futbolun hızlı endüstrileĢme sürecine, tüketime konu olmasını engellemeyi kimse cesaret edememektedir. Çünkü uluslararası futbolcu borsası, bugüne dek en iyi futbolcularını altyapıdan çıkarıp satarak, adeta birer futbolcu fabrikası konumundaki takımları da tehdit etmektedir. Futbolda sınırların kalkması, yabancı futbolcu transferi kontenjanındaki artıĢlar ile birlikte, büyük kulüpler futbolcu transferi için yurt dıĢına yönelince, küçük takımlar mücadele edebilme yetkinliklerini kaybederek bir yok oluĢun içine girerken bu takımların alt yapılarından yetiĢen futbolcular da birer yıldız olma özelliklerini neredeyse sürprizlere bırakmıĢlardır.

Futbolun küreselleĢme süreciyle, futbol endüstrisinin önemli emekçilerinden biri de farklı ülkelere transfer olan yabancı futbolculardır. Aslında yabancı futbolcuları genel olarak iki kategoriye ayrılmaktadır. Bunlardan ilki, kariyerini ispat etmiĢ, bütün futbol otoriteleri tarafından tanınan yıldız futbolcular, diğer ise futbol kulübü temsilcilerinin, menajerlerin iĢtahını kabartan „diğer yabancı futbolcular‟. Yerli yıldız futbolcu ve diğer yerli futbolcular arasındaki ayrımı yabancı yıldız futbolcu ve diğer yabancı futbolcular arasında da görmek mümkündür. Her zaman diğer kategorisinde bulunan futbolcular için çalıĢma koĢulları çok ağır ve sıkıntı olmaktadır. Onların aralarından yine pek çok azı yıldız olabilmekte, hatta pek çok azı profesyonel futbolcu olabilmektedir. Son dönemlerde futbol emeğinin özellikle Avrupa‟ya göçünde önemli bir yeri „Afrikalı futbolcular‟ oluĢturmaktadır. Örneğin, Aralık 2003‟te dünya futbolunu yöneten „The Federation Internationale de Football Association‟ (FIFA)‟nın baĢkanı Sepp Blastter, Afrikalı oyuncuların ticaretinden en fazla yararlanan Avrupa kulüplerinin, „geçmiĢ miras ve kültürü umursamayan ancak geliĢmekte olan dünyanın en iyi oyuncularını gasp eden ve çalan neokolonyalistler‟ gibi davrandıklarını belirtip bu kulüplerin genç Afrikalıları seçmelerini „adilik değilse bile sağlıksız‟ olarak nitelemiĢtir (Bradley, 2003). Yine 1999‟da basılan BM raporu, “Afrikalı genç futbolcular üzerinden modern bir „köle ticareti‟ meydana getiren etkili bir tehlike” göndermesine iĢaret etmektedir. (Akt.Bale;2004:40). Afrikalı futbolcular sadece bir örnektir. Bunun gibi örneklerin çoğaltılması mümkündür. Afrika‟da ya da dünyanın herhangi bir yerinde, temel amaç futbolun geliĢtirilmesinden çok genç oyuncuların Avrupa kulüplerine satılmasından elde edilecek olan kiĢisel kazançlardır. Ancak, Avrupa‟nın çeĢitli ülkelerine gönderilen bu gençler çok büyük bir tehdit ile karĢı karĢıyadır. Henüz 15‟li yaĢlardaki bu çocukların

91

aralarından sadece birkaçı yıldız olabilirken, geriye kalanları ya o ülkenin asgari Ģartlarında ücretler alarak futbol oynamakta ya da yasa dıĢı iĢlere bulaĢmaktadırlar. Bu durumun aslında çalıĢmak, para kazanmak arzusuyla bir dönem Amerika‟ya ya da Avrupa‟nın çeĢitli ülkelerine göç ederek çok zor Ģartlarda çalıĢan iĢçiler örneğinden bir farkı yoktur. Futbol endüstrisinin ağır iĢçileri de zorlu çalıĢma koĢullarında iĢ güvenceleri olmadan düĢük ücretlerle çalıĢan futbolculardır.

Ġlk iki bölümde boĢ zamanın tarihsel süreci, kavram çerçevesi ve boĢ zaman çalıĢanları, boĢ zaman çalıĢanlarından biri olarak görülen ve bu çalıĢmaya esas teĢkil eden futbolcuların çalıĢma ve boĢ zamana yönelik değerleri ve çalıĢma koĢulları literatür ıĢığında değerlendirilmiĢtir.

Bir sonraki bölüm olan 3. Bölümde ise Weber‟in „püritan etik‟ anlayıĢının post endüstriyel toplum sürecindeki yeni temsilcilerinin bir genelleme yapılamamakla birlikte boĢ zaman çalıĢanları olduğu, Türkiye‟deki profesyonel futbolcular örneği ile açıklanmaya çalıĢılacaktır. Bu bağlamda profesyonel futbolcuların „püritan‟ özellikler taĢıyıp taĢımadıklarını ortaya çıkarabilmek için futbolcuların çalıĢma koĢulları, çalıĢma ve boĢ zamana ait değerleri hem nitel hem de nicel araĢtırma teknikleri kullanılarak incelenecektir.

92