AraĢtırmada Türkiye Bank Asya 1. Ligi‟ndeki profesyonel futbolcuların yer aldığı 150 kiĢi ile anket ve 18 kiĢi ile de yarı yapılandırılmıĢ derinlemesine mülakat tekniği kullanılmıĢtır. Mülakat yapılacak 18 kiĢi seçilirken geçmiĢte ya da günümüzde Türkiye‟nin çeĢitli futbol lig kademelerinde profesyonel futbolculuk yapmıĢ ve yapmakta olan kiĢiler seçilmiĢtir. Bunun temel nedeni görüĢme yapılan kiĢilerin geçmiĢ tecrübelerinden faydalanmaktır. AraĢtırmada nicel ve nitel yöntemler birlikte kullanılmıĢ olup, nicel ve nitel araĢtırma süreçleri, ayrı ayrı aĢağıda açıklanacaktır: 3.2.1. Nicel AraĢtırma
AraĢtırmanın bu aĢamasında çalıĢma – boĢ zaman iliĢkisini değerlendirmeye yönelik soruları içeren anket yöntemi kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın evreni biri 2008-2009 sezonunda geri kalan 18‟i 2009-2010 sezonunda Bank Asya 1. Ligi‟nde mücadele eden toplam 19 takımdır. Bu bağlamda, 8 takımdan 150 kiĢiye anket uygulanması örneklem açısından uygun görülmüĢtür. Bu anketlerden de %10‟un üzerinde doldurulmamıĢ anket değerlendirmeden çıkarılmıĢtır. Toplam 18 anket eksik veri nedeniyle değerlendirmeye alınmamıĢtır. Anket formlarının doldurulmasında bizzat futbol kulüplerine gidilerek elden teslim etme ve yüz yüze görüĢme yöntemi kullanılmıĢtır.Anket formunun baĢında 5‟li Likert tipi ölçeğin kullanıldığı ifadeler yer alırken, daha sonraki kısımda ise 12 adet demografik soruya yer verilmiĢtir.
Soru formunda futbolcuların çalıĢma ve boĢ zamana yönelik kiĢisel değerlerini ölçmeye yönelik 42 adet ifade bulunmaktadır. Anket formundaki her bir ifade ankete katılan futbolcuların hayatlarında yönlendirici bir ilke olarak ne kadar önemli olduğunu ölçmeye yöneliktir.
Soru formunun hazırlanmasında Mirrels ve Garrett‟ in 19 ifadeden oluĢan Protestan ÇalıĢma Etiği Skalası ve Veysel Bozkurt, Nuran Bayram, Adrian Furnham, Glenn Dawes tarafından yazılan „The Protestant Work Ethic and Hedonism among Kyrgyz, Turkish and Australian College Students‟ adlı makalelerinde yer verdikleri Hedonizm
94
Skalasından ve son olarak Veysel Bozkurt‟un (2000) „Püritanizmden Hedonizme Yeni ÇalıĢma Etiği‟ adlı eserinde kullandığı ölçekten faydalanılmıĢtır. Tüm bunlar yapılırken, literatürde ulaĢılabilen kitap, makaleler, raporlar incelenerek hareket edilmiĢtir.
Soru formu 5‟li Likert Ölçeğinden oluĢmaktadır. Ölçeğin tanımlanması aĢağıdaki gibidir: (1) Hiç Katılmıyorum (2) Katılmıyorum (3) Kararsızım (4) Katılıyorum (5) Tamamen Katılıyorum 3.2.2. Nitel AraĢtırma
Bu çalıĢmada, anket verilerinin güvenilirliğini arttırmak için nitel araĢtırma yöntemleri de kullanılmıĢtır. Özellikle Türkiye‟deki profesyonel futbolculuğun her kademesinde yer alan futbolcular ile yapılan görüĢmelerde yarı-biçimsel derinlemesine mülakat16
ve katılımlı gözlem yöntemleri kullanılmıĢtır.
GörüĢme, araĢtırmalarda temel veri toplama araçlarından, baĢkalarını anlamak için kullanılan en güçlü; sosyal bilimlerde de en sık kullanılan araĢtırma yöntemlerinden biridir (Yıldırım ve ġimĢek, 2008). GörüĢme esnasında 3 (üç) sorudan oluĢan yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formu kullanılmıĢtır. GörüĢme tekniğinde amaç, görüĢülen bireylerin verdikleri bilgiler arasındaki paralelliği ve farklılığı saptamak ve buna göre karĢılaĢtırmalar yapmaktır (Akt. Yıldırım ve ġimĢek, 2008).
Yarı yapılandırılmıĢ görüĢme tekniğinde kullanılan yapılandırılmıĢ sorular, kiĢinin kendine ait bilgiyi belirli kategorilere göre yanıtladığı anket çalıĢmalarına ya da tutum ölçeklerine benzemektedir. GörüĢmelerde araĢtırma sorularına yanıt arayan açık uçlu
16
Yarı biçimsel mülakat yöntemi, araĢtırmacının az çok bir yol haritasına sahip olduğu, ancak bu genel çerçeve içerisinde farklı bir takım sorular ile konunun değiĢik boyutlarını da ortaya çıkarmaya çalıĢtığı bir yöntemdir (AltunıĢık ve diğ., 2007:84).
95
kolay anlaĢılır üç spesifik soru ve her bir soru için alt sorulardan oluĢan bir görüĢme formu kullanılmıĢtır17. GörüĢmeye baĢlamadan önce ilgili kiĢilere araĢtırmanın konusu ve amaçları hakkında genel bilgi ve gizlilik konusunda güvenceler verilmiĢtir. Her görüĢme ortalama 45-75 dakika sürmüĢtür.
Bu çalıĢmada Türkiye‟deki profesyonel futbolcuların çalıĢma koĢulları bulundukları futbol liglerine göre ne gibi farklılıklar ya da benzerlikler taĢıdıkları, çalıĢmaya ve boĢ zamana yönelik değerleri ve futbolcuların emek süreçleri hakkında katılımcıların düĢünceleri alınmıĢtır. Bu anlamda, mülakatın çerçevesi teorik alanla sınırlanırken, katılımcılara düĢüncelerini ayrıntılı bir Ģekilde ifade etme Ģansı da verilmeye çalıĢılmıĢtır.
Bu süreç, bu konuda en fazla kimin bilgi sahibi olduğu sorusuyla baĢlamıĢtır. GörüĢme yapılan kiĢilerden alınan referanslar neticesinde 18 kiĢiye ulaĢılmıĢtır. Bu yolla az sayıdaki örneklemden hareketle araĢtırma sorularına anlamlı yanıtlar alınması hedeflenmiĢtir. Bu kiĢilerle ilk iliĢkiler tanıdıklar vasıtasıyla kurulmuĢ olup, diğerlerine de tavsiye edilerek gidilmiĢtir. Yine görüĢme yapılan bu kiĢiler genç futbolculardan, Türkiye‟de birçok farklı futbol kulübünde futbolculuk yapmıĢ ve yapmakta olan eski futbolculardan ya da günümüzde antrenörlük yapan ancak geçmiĢte Türkiye‟de çok farklı lig kademelerinde yer almıĢ kiĢilerden oluĢmaktadır. AraĢtırma sorusunun yanıtı olabilecek kavram ve süreçlerin tekrar edilmeye baĢlandığı aĢamaya kadar veri toplamaya devam edilmiĢtir. Mülakat sırasında katılımcıların düĢünceleri, kendilerinden kayıt izni alınarak kayıt edildikten sonra, bu kayıtlar yazıya dökülerek bilgisayar ortamına aktarılmıĢtır. Mülakat neticesinde elde edilen bilgiler içerik analizine tabi tutulmuĢtur.
Yine bu çalıĢmada kullanılan bir diğer nitel yöntem türü katılımlı gözlemdir. Bu çalıĢmada anket ve mülakatlardan elde edilen verileri desteklemeye yönelik katılımlı gözlem tekniği kullanılmıĢtır. Katılımlı gözlem diğer araĢtırma türlerinden ayrılan yönüyle “Nasıl” ve “Niçin” sorularını temel aldığı ve araĢtırmacının kontrol altında tutamadığı olgu veya olayı derinlemesine inceleme imkânı verdiği söylenebilir (Yıldırım ve ġimĢek, 2008). Katılımlı gözlem bir araĢtırma tekniği olarak ilk kez, 19.
96
yüzyılda insanbilimciler (antropologlar) tarafından ilkel toplulukların araĢtırılmasında kullanılmıĢ bir yöntemdir. Bu yöntemde, araĢtırmacı, belli bir süre, araĢtırma yapmak istediği toplulukla / toplumsal kümeyle bir arada yaĢar ve gözlemlerine-görüĢmelerine dayanan notlarından oluĢan verilerle aradığı bilgiye ulaĢmaktadır. Karasar‟a (2005) göre katılarak gözlemde, gözlemci, gözlenenlerle birlikte olup, onlardan biri gibi davranır; ideal olarak, onun bir gözlemci olduğu da bilinmez. Bu tür gözlemin tekniği, katılma, beraber yaĢama ve paylaĢmadır. Burada gözlemci, gözlem yaptığı olay hakkında tanık olduğu veya doğrudan katıldığı durumlar yardımıyla bilgi toplamaktadır. Katılımlı gözlem yöntemi ile Sakaryaspor futbol takımının, 2009-2010 futbol sezonunun 36 haftası ve 2010-2011 futbol sezonunun ilk 12 haftasını içeren toplam 48 haftalık resmi maç süreci, sezon öncesi, sezon ortası ve maç öncesi kampları incelenmiĢtir. Bu dönemde Sakaryaspor futbol takımındaki futbolcuların ve teknik adamların çalıĢma koĢulları, çalıĢma ve boĢ zamana yönelik değerleri gözlemlenerek, anket ve mülakatlardan elde edilen bulgular desteklenmeye çalıĢılmıĢtır.
Ġçerik analizi; temel olarak, birbirine benzeyen verilerin belirli kavram ve temalar çerçevesinde bir araya getirilerek ve anlaĢılır bir Ģekilde düzenlenip yorumlanmasında kullanılmaktadır (Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 227). Ġçerik analizinde esas olan, bir araĢtırma metnindeki çok fazla kelimenin (ünitenin) daha az sayıda içerik kategorisine indirgenmesidir. Yapılan araĢtırma sonucunda çok sayıda veri elde ediliyorsa ve bu durum araĢtırmacının yorumlama yeteneğini aĢıyorsa içerik analizi tercih edilen bir yöntem olarak karĢımıza çıkmaktadır (AltunıĢık ve diğ., 2007: 269-271). Ġçerik analizinin amacında olduğu gibi, elde edilen verileri açıklayabilecek kavram ve iliĢkilere ulaĢabilmek için, öncelikle toplanan verilerin kavramsallaĢtırılması, daha sonra ortaya çıkan kavramlara göre düzenlenmesi ve son olarak da buna göre verileri açıklayabilen temaların belirlenmesi gerekmektedir (Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 227-228):
97 ġekil 1 Ġçerik Analizi Süreci ve AĢamaları
Kaynak: Bu çalıĢmadaki içerik analizi süreci anlatılmaktadır.
Mülakatlardan ve katılımlı gözlemden elde edilen verileri yorumlayabilmek için içerik analizi yöntemi kullanılmıĢtır. Bu amaçla toplanan verileri ifade eden temalar ve bu temalara bağlı olarak alt temalar belirlenmiĢtir.
Ġlk olarak veriler incelenerek anlamlı bölümlere ayrılmıĢ ve her bölümün kavramsal olarak ne anlam ifade ettiği bulunmaya çalıĢılmıĢtır. Kendi içinde anlamlı bir bütün oluĢturan bu bölümler kodlanmıĢtır. Tüm veriler bu Ģekilde kodlandıktan sonra, verilerin incelenmesinde ve düzenlenmesinde anahtar liste görevi görecek bir kod listesi oluĢturulmuĢtur. Kod listesi araĢtırmanın temel soruları çerçevesinde ve verilerden çıkarılan kavramlara göre oluĢturulmuĢtur.
Daha sonra bu ilk aĢamada ortaya çıkan kodlardan yola çıkılarak verileri genel olarak açıklayabilen ve kodları belirli kategoriler altında toplayabilen temalar tespit edilmiĢtir. Ortaya çıkan temanın altında yer alan veriler anlamlı bütünler oluĢturarak „iç tutarlığı‟ sağlamaktadır. Bu tespitin ardından, aynı kod ya da tema altında yer alan veriler tanımlanmıĢ ve ortaya çıkan temaya göre bu bilgiler birbirleriyle iliĢkili bir biçimde sunulmaya çalıĢılmıĢtır. Son olarak da ayrıntılı bir biçimde tanımlanan ve sunulan bulgular yorumlanmıĢ ve bazı sonuçlar çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır. Ancak bu aĢamadaki yorumlar ve sonuçların, verilerin kodlara ve temalara göre düzenlenip tanımlandığı aĢamayla tutarlı olmasına özen gösterilmiĢtir.
Mülakat verilerinin yazıya geçirilmesi Anlamlı verilerin tespit edilmesi Verilerin kodlanması ve temaların belirlenmesi Taslak temaların kesinleĢtirilmes i ve temalar arası iliĢkilerin tespiti Genel değerlendirme Temaların araĢtırma soruları altında örgütlenmesi AraĢtırma sonuçlarının yazılması
98
Nitel araĢtırmalarda temel olan nokta, gerçeklerin bireylere ve içinde bulunulan ortama göre sürekli değiĢtiği ve araĢtırmanın benzer gruplarda tekrarlandığında aynı sonuçların elde edilemeyeceğinin kabul edilmesidir (Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 259).
Ġç geçerlilik yani inandırıcılık açısından veriler uzman kiĢiler tarafından incelenmiĢ ve farklı yöntemlerle elde edilen veriler birbirlerini teyit amacıyla kullanılmıĢtır. DıĢ geçerlilik yani aktarılabilirlik açısından, ham veriler ortaya çıkan kavram ve temalara göre yeniden düzenlenmiĢ bir biçimde yorum katmadan ve verinin doğasına mümkün olduğunca sadık kalınarak aktarılmıĢtır (Yıldırım ve ġimĢek, 2008: 269-270). Olay ve olguların sürekli değiĢkenlik göstermesinden dolayı, tekrar edilebilirlik nitel araĢtırmalarda kabul edilen varsayımlara göre mümkün değildir. Bu nedenle iç güvenirlik yani tutarlılık açısından; verilerin benzer süreçlerde toplanması (örneğin mülakatlarda benzer bir yaklaĢımla verilerin sunumu ve kaydı) sağlanmıĢtır.
Bu araĢtırmada mülakat sorularına katılımcıların vermiĢ oldukları cevaplardan yola çıkılarak futbolcuların çalıĢmaya yönelik anlayıĢlarını ifade eden temalar ve bu temalar ıĢığında alt temalar belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Daha sonra mülakat dökümlerinde bu belirlenen temalar aranarak bulgular yorumlanmıĢtır.