Finansal Sistemin ve Finansal Aracıların Fonksiyonları

Finansal sistem, ekonominin gelişimi, ekonomik hayatın işleyişi, kişileri refah düzeyinin arttırılması ve yatırımların aksamaması adına bir takım fonksiyonlara sahiptir. Finansal sistemin önde gelen ekonomik fonksiyonu oluşturulan tasarrufların verimli alanlara kanalize edilmesi ve bu tasarrufların birikiminde yardımcı olması olarak söylenebilir. Ekonomik kanalların fonlar ile beslenmesi yatırımların artmasına ve böylece ekonomik refahın artmasına önemli etki edecektir.

Ülke ekonomisinin kalkınması ve büyümesi ülkelerin temel hedefleri olmakla birlikte, ülkelerin gelişiminde hayati öneme sahip olmaktadır. Ekonomik ilerleme ancak istikrarlı büyüme oranlarını yakalamakla mümkün olabilmektedir. Zira bu durum birçok

yapı taşını gerektirse de bunlardan biri sermaye birikimini sağlamak ve bu sayede elde edilen fonların finansal sistem kanalları aracılığıyla değerlendirilerek büyüme için verimli alanlara aktarılması ile mümkün olacaktır. Finansal sistemlerin ekonomilerde yerine getirmekle yükümlü olduğu bir takım fonksiyonları mevcuttur. Bu fonksiyonlar (Afşar, 2004, 11):

- Tasarrufları arttırma

- Ödemelerde kolaylık oluşturma - Likidite sağlama

- Kredi kullandırma - Servet biriktirme - Politika oluşturma 3.3.1.1. Tasarrufları attırma

Ekonomilerde tasarruf miktarının artışı yatırım artışını doğrudan etkileyerek ekonomik büyümenin önemli belirleyicisi olmaktadır. Bu sebeple ekonomik büyüme gerçekleştirmenin yolu tasarrufları arttırmaktan geçmektedir. Tasarruf, gelir düzeyindeki artışlara paralel olarak arttıkları için bireyleri tasarrufa yöneltecek etkin bir finansal sistemin varlığı elzem olacaktır. Finansal sistem, oluşturulan tasarrufları verimli alanlara yönlendirecek ve böylece tasarruf yapma potansiyeline sahip bireyleri buna özendirecektir (Afşar, 2004, 11).

Teknik anlamda sermaye birikimi, üretimin tüketimi aşmasıyla mümkün olacaktır. Bu sayede tasarruf meydana gelecek ve büyüme için kullanılabilecektir. Tasarrufların yatırımlara aktarılmadığı durumda tasarruf paradoksu denilen olgu oluşacaktır. Tasarruf paradoksu ekonomik birimlerin daha çok tasarruf yapması ve bu tasarrufları yatırıma dönüştürmeyerek milli gelirin azalmasına sebebiyet verilmesi durumudur. İşte finansal sistem bu aşamada tasarrufları ekonomiye kanalize ederek ekonomik büyümeyi sağlayacaktır (Aydoğuş, 2006).

Finansal sistemin olmadığı veya yeterince gelişmediği ülkelerde oluşturulan tasarruflar etkili bir şekilde ekonomiye enjekte edilememektedir. Bireyler genellikle tasarruflarını gayrimenkul veya altın gibi değerli varlıklara yatırım yaparak tutmaktadırlar. Ancak gelişmiş finansal piyasa kişilere çeşitli ve likiditesi yüksek

tasarruf araçları sunmakta ve böylece bireyleri birikim yapmaya yönlendirmektedir (Yılmaz, 2006).

3.3.1.2. Ödeme kolaylığı sağlama

Teknolojik ilerlemeler neticesinde ortaya çıkan kredi kartı, atm, mobil bankacılık, çek gibi uygulamalar kişilere ödeme kolaylıkları sağlamış bu sayede finansal sistem günlük ticaret işlemlerinin daha hızlı ve kolay gerçekleşmesinin önünü açmıştır.

3.3.1.3. Likidite sağlama

Likidite bir değerli varlığın nakde dönüşme hızı olarak tanımlanmaktadır. Ekonomilerde değerli varlıkların likidite dereceleri farklılık göstermektedir. Nitekim ev, otomobil gibi varlıklar hisse senedi, çek gibi varlıklara nazaran nakde daha uzun vadede çevrilebilirler. Finansal araçların likiditesi bağlı oldukları finansal sistemin gelişmişliğiyle doğru orantılıdır. Bu nedenle finansal sistem etkin ve güçlü oldukça, ekonomiye sunduğu araçlar da o denli likit olacaktır (Afşar, 2004, 13).

3.3.1.4. Kredi kullanımı

Finansal sistem fon ihtiyacı olanlara tüketim harcamaları için ihtiyaç duydukları fonları tahsis etmede önemli rol oynamaktadır. İnsanlar kimi zaman tüketim harcamalarını fon yetersizliği sebebiyle uzun dönemler erteleyebilmektedirler. Kişiler için uzun dönemler tasarruf yaparak oluşturulan fon ile bir varlığı almak yerine kredi vasıtasıyla bu günden o varlığa ulaşmak daha rasyonel olacaktır. Finansal sistem fon transferi sağlayarak kredi imkânı oluşturmakta ve bu sayede tüketim harcamalarına imkân vermektedir (Aydın vd, 2012, 4).

Ekonomik kaynaklar fon ihtiyaçlarını ilk olarak kendi iç kaynaklarından sağlamaya çalışırlar. Tasarrufların yatırımı aşması ek fon ihtiyacı doğuracak ve böylece finansal sistem aracılığıyla dış kaynaklardan fon talep etme ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Ekonomideki birimlerin yatırım tasarruf dengesinde farklılıklar olabilmekte ve bu durum finansal birimler aracılığıyla dengelenmektedir (Canbaş ve Doğukanlı, 2001).

3.3.1.5. Servet biriktirme

Servet zenginliğin oluşumuna kaynaklık eden ekonomik değerler birikimi olarak tanımlanmaktadır. Bireyler birikim yapmayı farklı yöntemler ile gerçekleştirmekle birlikte finansal sistemin araçlarına yatırım yaparak ta servet biriktirebilirler. Tasarruf sahipleri hisse senedi, tahvil, bono gibi kıymetlere yatırım yaparak servet biriktirebilirler (Afşar, 2004, 13).

Likidite özelliğine sahip varlıklar gelişmekte olan ekonomilerin politikalarının başarılı olabilmesinde önem taşımaktadır. Zira bu ülkelerde politika etkinliği tasarruf sahiplerinin davranışlarıyla doğru orantılı olmaktadır. Bireysel taleplerin finansal likit varlıklara doğru kayması ekonomik büyüme ve kalkınma üzerinde önemli bir etki bırakacaktır (Başoğlu vd, 2001, 8).

3.3.1.6. Politika oluşturma

Finansal sistem, ekonomilerde büyümenin gerçekleşmesi ve etkinliğinde önemli rol oynamaktadır. Ekonomi politikası, ülkelerin ekonomik amaçlara ulaşmak için uyguladığı bir dizi program ve davranışlardır.

Devletlerin, ekonomik büyüme ve kalkınma, fiyat istikrarı, işsizlik ve düşük enflasyon gibi hedeflere ulaşmak için bir takım önlemler alması, kanun, kurum kuruluş ve finansal araçlarda değişiklikler yapılmasını gerektirebilmektedir. Bu sebeple devletler ihtiyaç duydukları bir takım düzenlemeler yaparak faiz oranları, reeskont oranları, döviz kurlarında değişiklik yaparak politika oluşturabilirler (Afşar, 2004, 14).

3.3.2. Finansal aracıların fonksiyonları

Finansal aracıların en önemli fonksiyonu fon fazlası mevduatların fon ihtiyacı olan olanlara doğru akışına yardımcı olarak köprü görevi görmektir. Ayrıca tasarruf sahiplerinin fonlarının yönetilmesi ve verimli alanlara yönlendirilmesinde yine finansal aracıların oynadığı rol elzemdir (Afşar, 2004, 30). Finansal aracılar, fonların arz edenlerden talep edenlere akısını sağlayan ve finansal araçlar sunan kurumlardır. Buna ek olarak ekonomide bir takım işlevler yaparak katkıda bulunurlar. Bunlar;

- Vade ayarlama fonksiyonu - Miktar ayarlama fonksiyonu - Risk azaltma fonksiyonu

- Finansal danışmanlık fonksiyonu 3.3.2.1. Vade ayarlama fonksiyonu

Finansal araçlar, fonların transferini sağlarken vade ayarlama fonksiyonunu da yerine getirmektedir. Tasarruf fazlası olan arz ediciler daha çok vadesi kısa ve nakde dönüşebilme eğimi yüksek olan değerleri tercih ederken, fon ihtiyacı olanlar ise uzun dönemlerde edeme imkânına sahip borçlanmayı tercih ederler. Bu anlamda finansal aracılar fon transferinin yanında vade ayarlaması da yaparak bu uyuşmazlığı çözmeye çalışmaktadır (Uludağ ve Arıcan, 2001, 121).

3.3.2.2. Miktar ayarlama fonksiyonu

Finansal piyasalarda etkili olmaya çalışan tasarruf sahiplerinin fonları genellikle fon talep edenlerin ihtiyaçlarını karşılayacak ölçüde olmamaktadır. Bazı fon sahipleri yüksek miktarda fona sahip olurken bazıları da diğerlerine nazaran daha küçük miktarda fonlara sahiptirler. Aynı durum fon ihtiyacı olanlarda da geçerli olmaktadır. Yüksek miktarda borçlanma ihtiyacı olan talep ediciler olduğu gibi düşük miktarda borçlanma ihtiyacı olan talep ediciler bulunmaktadır. Finansal araçlar fon arz edenlere, miktarı ne olursa olsun yatırım yapabilecekleri seçenekler sunarak, fonları bir havuzda toplar ve talep edenlere bu havuzdan miktar sorunu olmaksızın faydalanma imkânı tanımaktadır (Afşar, 2001, 33).

3.3.2.3. Risk azaltma fonksiyonu

Fon arz edenler finansal aracılar olmaksızın fon talep edenlerle direkt ilişkiye girerek ticari işlemde bulunmaları, riskin bütünüyle üstlenmesine sebebiyet verecektir. Bu noktada finansal aracılar risk havuzunu oluşturarak borçlanma riskini bütün arz edenlere yayacak ve olumsuz kayıplar en aza indirilecektir. Ayrıca finansal aracılar bu konuda daha uzman olduklarından kar payları yüksek olmakta ve elde ettikleri ekonomik faydalarla işlem maliyetini minimize etmektedirler (Uludağ, Arıcan, 2001, 122). Riskin minimize edilmesi ve dağıtılması konusunda fon arz eden ve talep edenler yeterli bilgi ve donanıma sahip değildirler. Finansal aracılar yeterli miktarda tecrübeli

ve rasyonel elemanlara sahip olduğundan risk ayarlama ve dağıtma görevini yerine getirmektedirler (Afşar, 2004, 33).

3.3.2.4. Finansal danışmanlık fonksiyonu

Finansal aracılar fon temin etme, yönetme konusunda deneyimli uzman kurumlardır. Bu sebeple büyük ölçekte fon temin etme, maliyeti minimize etme, likidite derecesini yükselteme ve riski azaltmada oldukça başarılıdırlar.

Şekil 3.2. Finansal aracılık fonksiyonları (Uludağ ve Arıcan, 2001)