Borsalar üzerine olası etkileri

Borsa kavramı, sermaye piyasa araçları, kambiyo senetleri, değerli madenler ile taşların serbest rekabet ortamında güvenli ve kolay bir şekilde alım-satımına olanak sağlamak, oluşan fiyatları piyasaya duyurmak amacıyla kurulan düzenli işleyişe sahip pazar yerleri olarak ifade edilmektedir (SPK, Mad.3).

Son dönemlerde iletişim teknolojilerinde ortaya çıkan en önemli gelişmelerden birisi de internet ve bunun ürünü web siteler olmaktadır. Bu alanlar bilginin paylaşılmasını günden güne daha önemli hale getirmektedir. Bilgi paylaşımı birçok alanda olduğu gibi finansal sistem açısından da önemli bir unsur olmakta ve sermaye piyasalarının örgütlü hali olan menkul kıymet borsalarının şeffaf işlemler neticesinde gerçekçi fiyatlar meydana getirmesi yalnızca yatırımcıları doğru ve eş zamanlı bilgilendirmekle mümkün olmaktadır (Bayram ve Temizel, 2007).

Borsalar genel olarak endekslerin fiyat hareketleri yardımıyla finansal ürünlerin, borsaların ve ekonomik ürünlerin incelenme ve analizi amacıyla kurulmaktadır. Örneğin Borsa İstanbul’da BİST100 endeksi temel alınarak incelenmektedir. BİST100, Borsa İstanbul’un farklı alt piyasalarında işlem halinde olan ve işlem hacmi bakımından en büyük 100 firmanın hisse senetlerinden oluşmaktadır. Dow Jones 30 endeksi, New York Stock Exchange borsasında işlem gören, JP Morgan, Nike, Visa, Coca Cola, MC Donalds gibi öncü 30 firmanın hisselerinden oluşmaktadır. Yine küresel borsa sıralamasında beşinci sıradaki Şanghay Menkul kıymetler, CHINA50 endeksinden oluşmaktadır (Dirican ve Canöz, 2017).

Öte yandan kripta paraların kullanım kolaylığı, artan popülerliği, bireylere hızlı gelir elde etme fırsatı sunması (Kılıç ve Çütcü, 2018) ve kripto paraların dijital dünyaya ait değerler olduğu için bunların el değiştirmesi ve itibari paralardan kripto paralara geçişin sağlanması ihtiyacı (İnci ve Alper, 2018) Bitcoin borsalarının doğmasını sağlamıştır. Bitcoin ilk zamanlarda dijital ortamda gönüllü ve meraklı kişiler tarafından

kullanılırken, 2010 yılında alım satımına olanak sağlayan Bitcoin Market, Mt.Gox gibi borsalar kurulmuş ve bu borsaların sayısı gün geçtikçe artış göstermiştir. Kendi kuralları kapsamında 7/24 kesintisiz hizmet veren Bitcoin borsalarında işlem yapabilmek için üye olma zorunluluğu bulunmakta ve genellikle üyelik işlemleri sürecinde kişilerden fatura, kimlik kartı ve pasaport gibi bilgiler istenmektedir. Ancak bu durum gizliliği engellemekle birlikte işlemlerin izlenmesine olanak vermektedir (Koçoğlu vd, 2016).

Konvansiyonel yatırım borsaları ile sundukları ürünler, geçmişte yaşanan kötü örnekler sebebiyle fazlasıyla denetimden geçmekte, bu durum günlük işlem yapan brokerlerin bürokrasi ve denetimin daha az, gizliliğin ise daha yüksek olduğu kripto para borsalarına doğru kaymasına neden olmaktadır. Bunun yanında Bitcoin borsalarının işletme maliyetlerinin diğer aracı kurumlardan daha uygun olması, tamamen online sistemden kuruldukları için merkezi ofise ihtiyacın olmaması ve iç, dış denetim mekanizması ile lisans alma zorunluluğun bulunmaması bu borsalara olan talebi arttırmaktadır (Koçkaya, 2017).

Bitfinex 20% Coinbase 14% Kraken 13% Bit-x 13% Bistamp 11% Bithumb 7% Bitflyer 7% Others 7% İtbit 4% Gemini 4%

İşlem Hacimleri

Şekil 4.4. Başlıca Bitcoin Borsalarının 6 aylık işlem hacmi(data.bitcoinity.org)

06.05.2019 itibariyle dolaşımda 17,6 milyon Bitcoin bulunmakta ve toplam Bitcoin piyasa değeri ise 101 Milyar dolardır. Şekil 4.4 te son 6 aylık Bitcoin borsalarının işlem hacimlerinin dağılımı gösterilmektedir. Bitfinex borsası 3.35 milyar

dolarlık işlem hacmiyle mevcut durumda pastanın en büyük payına sahiptir (http://data.bitcoinity.org).

Literatür incelemesi yapıldığında Bitcoin ile borsalar arasındaki bağlantıyı inceleyen çok fazla çalışma bulunamamıştır. Bitcoin’in yatırım vasıtası mı yoksa spekülatif bir vasıta mı olduğunu araştıran ve 2010 ile 2014 yılları arasındaki Bitcoin fiyat ve S&P500 borsası hisselerini regresyon analizi ile ele alan (Beak ve Elbeck, 2017) araştırmada herhangi bir ilişki gözlemleyememiştir. Ancak Ekim 2014- Ocak 2015 yılları arasındaki aynı etkiyi araştırmak amacıyla yapılan başka bir çalışmada Bitcoin fiyat ve S&P500 arasında ters yönde negatif bir ilişki olduğu gözlemlenmiş. Buna göre S&P500 kapsamında işlem gören hisselerde meydana gelecek bir düşüş karşısında yatırımcıların Bitcoin’e yönelebilecekleri sonucuna varılmıştır (Georgoula vd, 2015).

24 Mayıs 2013 ile 5 Kasım 2017 yılları arasındaki Bitcoin fiyatlarının çeşitli borsalar üzerindeki etkisini araştıran başka bir çalışmada Bitcoin fiyatları ile dünyanın önce gelen borsalarından ABD ve Çin borsaları arasında bir ilişkinin olduğu görülmüş ve uzun dönemde fiyatların söz konusu borsadaki yatırımcı tercihlerine etkide bulunacağı ifade edilmiştir. Ancak söz konusu ilişkinin Borsa İstanbul, Londra ve Tokyo borsalarında oluşmadığı ifade edilmiştir (Dirican ve Canöz, 2017).

Başka bir çalışmada Bitcoin ile dünyanın en gelişmiş 7 piyasa ekonomisi (G7) ve Türkiye borsasının kısa ve uzun dönemli ilişkisi incelenmiştir. Çalışmada Bitcoin’in söz konusu borsalarla entegre hareket edip etmediği incelenerek yatırımcıların, yatırım araçlarını çeşitlemesi kanalıyla risklerini minimize edip etmeyeceği çıkarımında bulunulmaya çalışılmıştır. Araştırma sonuncunda Bitcoin ve borsalar arasında eş bütünleşme analiz sonucuna göre bağlantı tespit edilmesine karşın, ilişkinin dengeden mahrum olduğu ve uzun vadede fiyatların borsadan kopuk şekilde dalgalandığı gözlemlenmiştir (Kanat ve Öget, 2018).

Teknolojik ilerlemeler neticesinde yatırımcıların her an bütün piyasalara ulaşabilmesi, borsalar arası rekabet ortamını ve işlem maliyetlerinin önem derecesini daha da arttırmıştır. Söz konusu ilerlemelerin borsalar açısından önemi ise ortaya yeni işlem platformlarının çıkması, kar payının giderek azalması ve dolayısıyla gelirlerinin

azalması olmuştur. Bütün bu sebepler borsaları artan rekabet ortamına uyum sağlamak için rasyonel kararlar alma ve inovasyon yatırımları yapmaya zorlamış, küresel finansal piyasalarda yeni iş modelleri oluşturmuştur (Sansar, 2017).

Örneğin içerisinde işlem gören hisse senetleri açısından dünyanın en büyük ikinci borsası olan New York merkezli NASDAQ “National Association of Securities Dealers Automated Quotations” borsası Bitcoin ürünlerini listesine eklemiştir(Eser, 2019). Yine yaklaşık 1.28 milyar dolar değerinde işlem hacmine sahip ABD’nin en büyük borsası Chicago Opsiyon Borsası (CBOE) 2017 yılında Bitcoin vadeli işlemlere başlayacağını duyurmuştur (Sakmar, 2017). İsviçre Menkul Kıymetler Borsası kripto para birimi olan Ripple’yi listesine dâhil etmiştir (Uçar, 2019). Jamaica Stock Exchance (JSE) ve Kanada’nın öncü Fintech firması Blockstation, dijital paraları ve menkul değer tokenlerini borsada listelemek için işbirliği yapmıştır (Parıltı, 2019). Tüm bunlara ek olarak bazı borsalar kripto para borsası kurma kararı almış, Taylan Menkul Kıymetler Borsası 2020 yılında bunu oluşturmayı hedeflemiştir (Yalci, 2019).

4.2. Finansal Piyasa Araçları Üzerine Etkileri