Dr. Öğr. Üyesi CUMHUR ŞAHİN
Özet: Makro ekonomik düzeyde faaliyet gösteren tüm firmalarda olduğu gibi turizm endüstrisinde yer
alan işletmeler de birçok finansal sıkıntıyla karşı karşıyadırlar. Özellikle sermaye piyasası yoluyla finansmana erişimde güçlükler, bankalardan elverişli şartlarda kredi sağlayamama, alternatif finansman tekniklerinin bilinmemesi gibi son derece önemli finansman sorunları turizm işletmelerinin yüz yüze olduğu temel finansal sorunlardandır. Bilindiği üzere KOBİ niteliği taşıyan işletmelerin başlıca sorunu fon temini olup, turizm işletmeleri gerek dünyada ve gerekse ülkemizde bu sıkıntılar nedeniyle katma değer yaratımı, istihdam ve döviz kazancı konularında başarısızlığa mahkûm olmaktadırlar. Bu çalışmanın amacı Antalya ili Kumluca ilçesine bağlı bir belde olan Adrasan (Çavuşköy)’deki turizm firmalarının finansman problemlerinin belirlenmesi ve bu problemlerin çözümüne yönelik olarak önerilerde bulunulmasıdır. Bu bağlamda işletmenin başlangıç aşamasında ilk sermayenin sağlanması, bilançoda yabancı kaynak niteliği gösteren banka kredilerinden faydalanma seviyeleri, turizm teşviklerinden faydalanma, diğer yabancı kaynak imkânları, sermaye artırımı, faktoring, finansal kiralama, risk sermayesi, kredi garanti fonu gibi finansman imkânlarından yararlanma seviyeleri araştırılmıştır. Bulgular incelendiğinde turizm işletmelerinin ciddi bir finansman sıkıntısı içinde olduğu görülmekte olup, finansman kaynaklarının ağırlıklı olarak özsermaye olduğu yani kendi yağıyla kavruldukları görülmüştür. Bunun yanında turizm işletmelerin yaşadığı finansal zorluklardan özellikle bankalardan kredi temininde güçlük ve kredi maliyetlerinin yüksekliği göze çarpmaktadır. Turizm işletmelerinin finansal sıkıntılarını giderilebilmesinde 2017 yılında yürürlüğe giren ve son derece başarılı olan kredi garanti fonu önemli bir can suyu olabilecek, bu sayede işletmelere nefes aldırılabilecektir. Bunun yanısıra düşük reel faizli kredi çok yararlı olabilecektir. Bir başka öneri işletme sahiplerine finansal okuryazarlık konusunda kısa süreli bir eğitim verilmesidir.
Anahtar Sözcükler: Finansman sorunları, turizm işletmeleri, finansal yapı ve çözüm önerileri
Abstract: As it’s in all firms that operates in macroeconomic level, the companies which are in tourism
Turizm İşletmelerinin Finansal Sorunları Ve Çözüm Önerileri: Adrasan İçin Bir Uygulama
124
like the difficulties in accessing finance through the capital market, being unable to provide adequate loans from the banks, the lack of knowledge on alternative financing techniques ar the main financial problems that tourism industry comes face to face. As it is well known, the main problem of the companies having the characteristics of SMEs is funding, the tourism firms are condemned to failure in the net value investment, employment and currency gain as it’s both in the world and also in our country. This study’s aim is to designate the financial problems of the tourism companies in Adrasan (Çavuşköy), a town of Kumluca district in Antalya Province, and to give suggestions on how to solve those problems. In this context the levels of utilization of financing facilities such as the first capital supply of the enterprise's on the onset, the levels of the utilization from the bank loans showing foreign resource qualifications, the usage of the tourism incentives, other foreign resource facilities, capital increase, factoring, financial leasing, venture capital, credit guarantee fund have been investigated. When the diagnoses are examined, it’s totally obvious that the tourism companies are in a serious financial difficulty and the founding sources are predominantly equity in short they live on their name. Furthermore, the difficulty in obtaining and the high cost of credit can be conspicuous within the financial difficulties experienced by the tourism enterprises. The highly successful credit guarantee fund, which entered into force in 2017, could be an important life water for the tourism enterprises and in this way they will be able to breathe a sigh of relief. And also a loan with a low real interest rate may be very useful. Another recommendation is to give business owners a brief training on financial literacy
Key Words: Financing problems, tourism establishments, financial structure and solution proposals
GİRİŞ
Turizm, Latince kökenli “tornus” kelimesinden, dönme ve yer değiştirme hareketinden türemiştir ve bireylerin veya grupların yerleşik oldukları mekândan farklı lokasyonları keyif, iş, tarih, sağlık, kültür, eğitim, eğlence amaçlı olarak konaklama yaparak (gecelik ziyaretçi) veya günübirlikçi olarak ziyaret etmeleri ve bu amaçla onlara hizmet veren kişi ve kuruluşların faaliyetler bütününü ifade eder. Turizmin türleri ise sağlık, sosyal/kitle, dağ ve kış, öğrenci ve kitle, yat, dini, bavul, av, eğlence olarak tanımlanmıştır. Turizm ekonomisi ise turizm faaliyetlerinin iktisadi ölçekte büyüklük, neden, sonuç ve etkilerini araştıran bilim dalıdır (Ünlüönen ve Diğerleri, 2007:2-3;16-25).
Turizmin tanımıyla ilgili olarak günümüze kadar pek çok tanım yapılmış olup, genel anlamda birçok tanım birbiriyle benzer ya da birbirini tamamlar niteliktedir. Geniş bir perspektiften bakılacak olursa, tanımların "Turizm, insanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve her zamanki olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına seyahatleri ve buralardaki, genellikle turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep ederek, geçici konaklamalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünüdür ”şeklinde olduğu görülmektedir( Katkat, 2010:33). Turizm endüstrisi, çağımızda kişilerin tercihlerindeki
Dr. Öğr. Üyesi CUMHUR ŞAHİN
125 farklılaşmalar, refah artışlarına ve mekânsal hareketliliğe paralel olarak gelişim göstermiş ve bunun
neticesinde turizmin ekonomideki ağırlığı artmıştır. 2000’li yıllar itibariyle gelişmekte olan ülkeler; döviz rezervlerinin artırmak, işsizliğe çözüm bulmak ve gelir yaratma imkânlarını geliştirmek, çeşitlendirmek, bu sayede ekonomik bağımsızlıklarını kazanabilmek için turizmi bir araç olarak görmektedirler.
Uluslararası turizm hareketleri son yıllarda giderek büyüyerek, 2016 yılında 1 milyar 235 milyon turist ve 1 trilyon 220 Milyar $ gelir ile oldukça önemli bir büyüklüğe ulaşmıştır (World Tourism Organization, https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419029).
Bu çalışmanın amacı turizm endüstrisinde yer alan KOBİ niteliği arz eden firmaların finansman ile ilgili sorunlarını ortaya çıkarmak ve çözüm önerileri geliştirmektir.
Çalışmada Antalya ili Kumluca ilçesine bağlı bir belde olan Adrasan (Çavuşköy) destinasyonu seçilerek buradaki turizm sektöründeki konaklama işletmelerinin finansman sorunları ve uygulamaları saptanmış ve çözüm önerileri getirilmiştir.
Araştırmanın Amacı
Araştırmanın amacı, Antalya ili Kumluca ilçesine bağlı bir belde olan Adrasan (Çavuşköy)’da faaliyet gösteren KOBİ’lerin finansman sorunlarını ve finansman sorunlarının çözümünde kullandıkları araçları belirlemektir.
Araştırmanın Kapsamı
Araştırmanın örneklem boyutu Akdeniz Bölgesi’nde yer alan Antalya ili Kumluca ilçesine bağlı bir belde olan Adrasan (Çavuşköy)’da turizm sektöründe faaliyet gösteren 70 adet küçük ve orta ölçekli işletmedir. 70 işletmenin 40’ı ile görüşülmüştür. İnceleme dönemi 2018 Temmuz-Ağustos periyodudur.
Araştırmada 1-9 işçi çalıştıran işletmeler mikro, 10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ve 50-250 işçi çalıştıran işletmeler ise orta ölçekli işletmeler olarak kabul edilmiştir.
Turizm İşletmelerinin Finansal Sorunları Ve Çözüm Önerileri: Adrasan İçin Bir Uygulama
126
Araştırma bir alan araştırmasıdır ve veriler karşılıklı yüz yüze görüşülmek suretiyle mülakat şeklinde elde edilmiştir. İşletmeler tek tek ziyaret edilmiş ve işletmelerin sahibi veya yetkilileri ile görüşülerek bilgi edinilmiştir. İşletmeler tesadüfi olarak seçilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesinde frekans analizinden yararlanılmıştır.
İşletmelerin Faaliyet Süreleri
Araştırmanın gerçekleştirildiği işletmelerin faaliyet süreleri Tablo 1’de görülmektedir:
Tablo 1: Araştırmaya Katılan İşletmelerin Faaliyet Süreleri
Araştırmaya katılan işletmelerin % 12.5’i 1-5 yıldan beri faaliyettedir. 6-10 yıl arası süreden beri faal olan işletmelerin oranı % 17.5 iken 11-15 yıl arasında faaliyet süresi olan işletmelerin örneklem toplamına oranı da % 30.0’dır. Araştırmaya dâhil edilen işletmelerin % 40’ı ise 16 yılın üstünde faaliyet göstermektedir.. 16 yıl üstünde faaliyet gösteren işletme sayısı süre açısından diğer işletmelere göre daha fazladır. Bu durum, turizm işletmelerinin belirli bir tecrübe ve olgunluğa sahip olduğunun göstergesi olarak yorumlanabilir.
Faaliyet Süresi İşletme Sayısı Yüzde (%)
1-5 Yıl 5 12.5
6-10 Yıl 7 17.5
11-15 Yıl 12 30.0
16 Yıl ve Üzeri 16 40.0
Dr. Öğr. Üyesi CUMHUR ŞAHİN
127
İşletmelerin Hukuki Yapıları
Tablo 2. İşletmelerin Hukuki Yapıları
İşletme Sayısı Yüzde (%)
Şahıs İşletmesi 19 47.5 Limited Şirket 17 42.5 Anonim Şirket 4 10.0 Komandit Şirket 0 0 Kolektif Şirket 0 0 Toplam 40 100.0
Hukuki yapıları incelendiğinde işletmelerin % 47.5’i şahıs işletmelerinden, % 42.5’i limited şirketlerden ve % 10’u da anonim şirketlerden oluşmaktadır. % 47.5’inin şahıs işletmesi olmasına karşın kalan kısmın tümü sermaye şirketidir. Kolektif ve komandit şirket hukuki yapısında olan turizm işletmesi bulunmamaktadır.
Personel Sayıları
Araştırmanın gerçekleştirildiği işletmelerin personel sayıları Tablo 3’de görülmektedir:
Tablo 3. İşletmelerin Personel Sayısı
Personel Sayısı İşletme Sayısı Yüzde (%)
1-9 32 80.0
10-49 8 20.0
50-249 0 0
Turizm İşletmelerinin Finansal Sorunları Ve Çözüm Önerileri: Adrasan İçin Bir Uygulama
128
İncelenen işletmelerin büyüklükleri, çalışan sayısı esas alınarak incelendiğinde; % 80’inin çok küçük (mikro), % 20’sinin ise küçük işletme olduğu görülmektedir. Hiçbir turizm işletmesi orta boy niteliği taşımamaktadır. Görüldüğü üzere incelenen işletmelerin tümü küçük işletmelerden oluşmuştur.
Kuruluş Sermayesini Sağlama Yöntemleri
Araştırmanın gerçekleştirildiği işletmelerin kuruluş sermayesi sağlama yöntemleri Tablo 4’de görülmektedir:
Tablo 4. İşletmenin Kuruluş Sermayesini Temin Yöntemleri
İşletme Sayısı Yüzde (%)
Kişisel Özsermaye 27 67.5
Ortak Alarak Özsermaye 4 10.0
Banka Kredisi 9 22.5
Toplam 40 100.0
Araştırmaya katılan işletmelerin % 67.5’i kuruluş sermayesini kendi öz sermayeleri ile % 10’u ortak alarak öz sermayeye ilave etme yoluyla ve % 22.5’i de banka kredisi şeklinde yabancı sermaye ile temin etmiştir. İşletmelerin büyük bir bölümü kuruluş sermayesi için kendi kişisel kaynaklarından tahsis ettikleri sermayeyi tercih etmektedir. Bunun nedeni işletmelerin yönetimi paylaşmak istememeleri veya ekonomik olarak dışarıdan sermayeye gereksinimleri olmaması olabilir.
Yılmaz’ın Bodrum’daki turizm işletmelerine yönelik çalışmasında da benzer şekilde işletmelerin % 87.3’ü kuruluş sermayesini kendi öz sermayeleri ile % 4.2’si ortak alarak öz sermayeye ilave etme yoluyla ve % 8.5’i banka kredisi kullanmak suretiyle karşıladığı görülmektedir. (Yılmaz, 2007:165).
Karşılaşılan Finansman Sorunları
Araştırmanın gerçekleştirildiği işletmelerde karşılaşılan finansman sorunları Tablo 5’de görülmektedir:
Dr. Öğr. Üyesi CUMHUR ŞAHİN
129
Tablo 5. İşletmelerin Yaşadığı Finansman Sorunları
İşletme Sayısı Yüzde (%) Çalışma Sermayesinin Azalması 2 5
Kredi Sağlamada Güçlükler 15 37.5 Kredi Maliyetlerinin Yüksekliği 15 37.5
Teşvik Alamama 7 17.5
Diğer 1 2.5
Sorun Yok 0 0
Toplam 40 100.0
İşletmelerin karşılaştığı finansman sorunlarından “kredi sağlamada güçlükler ” ve “kredi maliyetlerinin yüksek olması” % 37.5 ile birbirine eşit çıkmıştır. Daha sonra % 17.5 ile teşvik alamama gelmektedir. KOBİ’ler gerek yeterli teminat gösterememe ve gerekse finans kuruluşlarının mali tablo incelemeleri esnasında işletmelere güvenmemesi nedeniyle kredi bulamama ya da piyasa oranlarının üzerinde bir faiz oranı ile kredi elde edebilmektedir. Bu da işletmelerin yüksek finansman maliyetine katlanmasından ötürü finansal dengesinin bozulması sonucunu doğurmaktadır.
Finansman Sorunlarının Çözüm Yöntemleri
Araştırmanın gerçekleştirildiği işletmelerde karşılaşılan finansman sorunlarının çözümü yöntemleri Tablo 6’da görülmektedir:
Tablo 6. Finansman Sorunlarının Çözüm Yöntemleri
İşletme Sayısı Yüzde (%)
Teşviklerden Faydalanma 0 0
Sermaye Arttırımı 22 55.0
Banka Kredisi Kullanma 11 27.5
Yakınlardan Borçlanma 4 10.0
Diğer 3 7.5
Turizm İşletmelerinin Finansal Sorunları Ve Çözüm Önerileri: Adrasan İçin Bir Uygulama
130
Toplam 40 100.0
İşletmelerin büyük bir bölümü, finansman ihtiyaçlarını sermaye artırımı yoluyla yani kendi bünyelerinden karşılamaktadır. Bu nedenle turizm işletmelerinin kendi yağıyla kavruldukları söylenebilir. Örneklem boyutunun % 55’i finansman ihtiyaçlarını özsermaye yoluyla karşılamaktadır. Banka kredisi kullanan işletmeler % 27.5’lik bir oran teşkil ederken teşviklerden yararlanan işletme olmadığı görülmektedir. Bu durum işletmelerin teşvik alabilmek için gerekli şartları sağlayamadığı ya da teşvik mevzuatı ile ilgili bilgi ve bilinç düzeyinin yetersizliğinden kaynaklandığı biçiminde değerlendirilmektedir. Yakınlarından borç bulmak suretiyle finansman sorunlarını çözen işletmeler % 10’luk bir orandadır. Sorun olmadığını belirten işletme bulunmamaktadır.
İşletmelerin Banka Kredisi Kullanımı
Araştırmanın gerçekleştirildiği işletmelerde banka kredisi kullanımı Tablo 7’de görülmektedir:
Tablo 7. İşletmelerin Banka Kredisi Kullanımı
İşletme Sayısı Yüzde (%)
Banka Kredisi Kullanan 11 27.5
Banka Kredisi Kullanmayan 29 72.5
Toplam 40 100.0
İşletmelerin yalnızca % 27.5’inin banka kredisi kullandığı, buna karşın % 72.5 gibi büyük bir oranının ise banka kredisi kullanmadığı görülmektedir. Banka kredisinden faydalanma oranının düşük olmasında, kredi maliyetlerinin yüksek olmasının yanısıra kredi için gerekli kriterlere sahip olmama veya kendi yağıyla kavrulmayı arzu etme gibi sebepler ön plana çıkmaktadır.
Sonuç
Antalya ili Kumluca ilçesine bağlı bir belde olan Adrasan (Çavuşköy)’da faaliyet gösteren turizm KOBİ’lerinin finansman sorunları ile ilgili yapılan araştırmadan elde edilen bulgulara göre şu sonuçlara ulaşılmıştır:
Dr. Öğr. Üyesi CUMHUR ŞAHİN
131 - İşletmelerin ezici çoğunluğu kuruluş sermayelerini öz sermaye yolu ile temin etmektedir.
- İşletmeler teşvik kredilerinden faydalanamamaktadır.
- İşletmelerin karşılaştığı finansman sorunlarının başında “kredi temininde zorluklar” ve “kredi maliyetlerinin yüksek olması” gelmektedir. Bunun nedenleri arasında işletmelerin bankalar tarafından istenen kredi koşullarını karşılamakta güçlük çekmesi, ipotek için gerekli mal varlıklarının yetersiz olması sayılabilir.
KOBİ’lerin finansman sorunlarına çözüm olarak şu öneriler getirilebilir:
- Kredi ile ilgili teminat sorunlarının ortadan kalkması için Kredi Garanti Fonu uygulamasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Bilindiği üzere 2017 yılında bu sistem KOBİ’lere adeta nefes aldırmış ve faydaları görülmüş bir uygulamadır.
- Düşük reel faizli kredi sağlanması,
- Sermaye piyasalarından yararlanabilmeleri için gerekli düzenlemelerin ivedilikle yapılmasının yanı sıra KOBİ’lere özgü menkul kıymet borsalarının kurulması,
- İşletme danışmanlığı hizmetlerinden daha yoğun olarak yararlanmaları.
Kaynaklar
Katkat, D.ve Mızrak, O. (2010). “Yaz ve Kış Turizmlerinin Türkiye Ekonomisine Katkılarının Karşılaştırılması”, Atatürk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 8(4): 32-39.
Ünlüönen, K., Tayfun, A., Kılıçlar, A. (2007). Turizm Ekonomisi, Nobel Yayın Dağıtım, 1. Basım, Ankara: Ss. 2-3;16-25, ISBN: 978-605-395-006-6
Turizm İşletmelerinin Finansal Sorunları Ve Çözüm Önerileri: Adrasan İçin Bir Uygulama
132
Yılmaz, H. (2007). “Turizm Sektörü Kobilerinin Finansman Sorunlarının Diğer Sektörlerle Karşılaştırmalı Analizi: Bodrum Örneği”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 33, 162-170.
133 İNTERNET HABER SİTELERİNİN ARAYÜZ TASARIMLARININ İNCELENMESİ