Aşırı dalgalanma dönemine ait varsayımsal bir örnek

56

Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı verileri, https://www.hazine.gov.tr

Not: Toblo 4’de yer alan 2018 yılı verilerine 3. çeyrek ve 4. çeyrek verileri dâhil edilmemiştir.

Türkiye’nin dış borcunun kamu sektörü ve özel sektör ayrımına göre yıllık değişimi Tablo 4’de sunulmaktadır. İlgili yıllar arasında Türkiye’nin kamu sektörü dış borcu yaklaşık 47 Milyar Dolar ile 139 Milyar Dolar arasında değişkenlik gösterirken, özel sektör dış borcu ise yaklaşık 42 Milyar Dolar ile 318 Milyar Dolar arasında değişkenlik göstermektedir. Bu verilerden hareketle Türkiye’nin özel sektör dış borcunun yıllar itibari ile kamu sektörü dış borcunu aştığı görülmektedir. Türkiye’nin özel sektör dış borcu 2001 krizinin ardından kamu sektörü dış borcunun altında kalmış, 2008 krizinin Türkiye’ye teğet geçmesi ile özel sektör dış borcu yaklaşık % 8 oranında azalma göstererek tekrar artmaya devam etmiştir. Döviz kuru dalgalanmalarının diğer yıllara göre nispeten daha az oranda gerçekleştiği yıllarda özel sektör dış borcu kamu sektörüne göre yüzdesel olarak daha çok artış göstermiş ve iki sektör arasındaki makas giderek açılmıştır. Bu durum döviz kurundaki dalgalanmaların nispeten daha az oranda gerçekleştiği dönemlerde piyasa duyulan güven neticesinde özel sektörün daha çok borçlanmaya gittiğinin bir göstergesidir. Ancak piyasaya duyulan güven döviz kuru riskine karşı önlem almamak anlamına gelmemektedir.

3.1. Aşırı dalgalanma dönemine ait varsayımsal bir örnek

Özellikle döviz kurunun aşırı dalgalı olarak gerçekleştiği dönemlerde döviz kuru riskine karşı korunmanın önemine vurgu yapmak adına uluslararası faaliyet gösteren temsili bir üretim firmasının döviz kuru riskine karşı korunma konusunda herhangi bir korunma aracına başvurup başvurmama durumu aşağıdaki bir örnek yardımıyla sunulmaktadır.

0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000

Arş. Gör. Furkan KAYHAN Dr. Öğr. Üyesi Abdurrahman OKUR

57

Satışları Türk Lirası borçlanması Dolar üzerinden olan uluslararası faaliyet gösteren bir üretim firması 10 Mart 2018 tarihinde geri ödemesi 6 ay sonrasında 10 Eylül 2018 tarihinde olacak şekilde 200 000 $ değerinde ham madde alarak borçlanmıştır. İlgili firmanın döviz kuru riskine karşı korunma konusunda herhangi bir korunma aracına başvurup başvurmama durumunu finansal açıdan değerlendirecek olursak;

 Dolar Kuru

10 Mart 2018’de 1$ = 3,81 ₺ 10 Eylül 2018’de 1$ = 6,47 ₺

 Varsayılan Opsiyon Primi = % 10

İlgili firmanın döviz kuru riskine karşı herhangi bir korunma aracına başvurmaması durumunda; 10 Mart 2018 tarihindeki 762 000 ₺ (200 000 $ * 3,81) değerinde olan borcu 10 Eylül 2018 tarihinde 1 294 000 ₺ (200 000 $ * 6,47) değerine yükselmiştir. Firmanın borcu yaklaşık % 70 artış göstererek 532 000 ₺ artmıştır.

İlgili firmanın döviz kuru riskine karşı korunmak amacıyla döviz vadeli işlem sözleşmesi alması durumunda; 10 Mart 2018 tarihindeki borcuna karşılık ödeyeceği prim 76 200 ₺ [(200 000 $ / 10) * 3,81] değerinde olacaktır. Başka bir deyişle doların artacağı beklentisinde olan firmanın kaybı beklentisinin gerçekleşmesi durumun 76 200 ₺ ile sınırlı, kazancı ise sınırsız olacaktır. Bu durum firmanın herhangi bir korunma aracına başvurması durumu ile karşılaştırıldığında; firmanın, ödemiş olduğu 76 200 ₺ prim ile 456 000 ₺ (532 000 ₺ - 76 200 ₺) zarar etmekten kurtulduğu görülmektedir.

Elbette vade sonunda döviz kurunun düşmesi durumunda ödenmiş olan prim ve daha fazlası düzeyde zarar edilmesi durumlarından da bahsetmek mümkündür. Ancak ilgili örnekteki tarihlerde Türkiye’deki dolar kuru dikkate alındığında temsili firmanın döviz kuru riskine karşı önlem alarak oldukça yüksek düzeyde zarar etmekten kurtulması durumu düşünüldüğünde; firmaların kendilerini hedge etmesinin çok daha kârlı bir yatırım olduğu görülmektedir.

Söz konusu firma döviz kurundaki dalgalanmaların uzun süre düşük düzeyde gerçekleştiği zamanlarda vadeli işlem piyasaları aracılığıyla hedging yapmanın gereksiz bir maliyet olduğu düşüncesindedir. Ancak kendini hedge etmeyen firmaların 2018 yılı yaz döneminde çok daha büyük bir risk (iflas riski) ile karşı karşıya kalacağı öngörülebilir.

SONUÇ

Türkiye’de 2018 yılında döviz kurlarında gerçekleşen aşırı dalgalanma ile birlikte konkordato ilan eden şirketlerin sayısı artmış, BIST 100’de yer alan bir çok önemli şirket de dahil olmak üzere döviz kurunda açık pozisyonu olan şirketler bilançolarını zarar olarak kaydetmiş ve hedeflenen kâr düzeyini gerçekleştirememiştir. Nitekim uluslararası derecelendirme kuruluşlarının tahminlerine göre Türkiye ekonomisinin 2019 yılında küçülme yaşayacağı ortaya

Döviz Kuru Riskine Karşı Alınabilecek Önlemler

58

konulmaktadır. Tüm bu gelişmeler dikkate alındığında döviz kuru riskini bertaraf etmeye yönelik alınabilecek önlemler başta döviz kurunda açık pozisyonu olan şirketler olmak üzere tüm ekonomik birimler açısından son derece önem arz etmektedir.

Kaynaklar

Akalın, N. (1999). Türev Araçların Taşıdığı Risklerin Ortaya Konmasında Kamuyu

Aydınlatma Düzenlemelerinin Yeri ve Önemi. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Muhasebe

Standartları Dairesi Yeterlik Etüdü.

Bayar, D., Aydın, N., Başar, M. (2001). Finansal Yönetim. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları.

Chambers, R. N. (1998). Türev Piyasalar. İstanbul: Avcıol Basım.

Çiftçi, F., Yıldız, R. (2010). “Dış Ticarette Kur Riski ve Alternatif Korunma Teknikleri: İhracatçı Firma Açısından Bir Örnek Olay”. Selçuk Üniversitesi, 14. Ulusal Finans Sempozyumu

Bildiriler Kitabı, ss. 15-33, 03-06 Kasım, Konya.

Dönmez, Ç. A., Başaran, Y., Doğru, G., Yılmaz, M. K., Uğur, S., Kartallı, Y., Ugan, G. (2002).

Finansal Vadeli İşlem Piyasalarına Giriş. İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası

Yayınları.

Dubofsky, D. A., Miller, T. M. .JR. (2003). Derivatives Valuation and Risk Management. New York: Oxford University Press.

Ephraim, C., M., L. (2002). International Finance. (Second Edition) Chapman & Hall Inc. Ersan, İ. (1997). Finansal Türevler: Futures, Options, Swaps. İstanbul: Literatür Yayıncılık. Gümüşeli, S. (1994). Döviz Kuru ve Faiz Oranı Risklerinden Korunma Teknikleri. Ankara: TBB Yayınları.

İstanbul Ticaret Odası. (1989). Dış Satım Kredi Sigortası ve Türkiye. İstanbul Ticaret Odası Yayınları

Jarrow, R., Tumbul, S. (1999). Derivative Securities. USA: South-Western College Puplishing. Joseph, N., L. (2000). “The Choice of Hedging Techniques and the Characteristics of UK İndustrial Firms. Journal of Multinational Financial Management, Vol. 10. https://pdfs.semanticscholar.org/218a/ebf1805b5086f5fe101218158ee8d3938471.pdf (Erişim: 11.09.2018).

Arş. Gör. Furkan KAYHAN Dr. Öğr. Üyesi Abdurrahman OKUR

59

Kadıoğlu, E. (2003). Şirketlerin Karşılaştıkları Kur Riski ve Kur Riskinin Yönetilmesi. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yeterlik Etüdü.

Karatepe, Y. (2000). Türev piyasaları Futures-Opsiyon-Swap. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.

Keskin, A. D. (2008). Swap İşlemi ve Hukuki Niteliği. Ankara: Yetkin Yayınları.

Kırmızıgül Üner, İ. (2013). Türkiye’de Vadeli İşlem Piyasalarının Gelişimi, Spot Piyasa ile

Etkileşimi ve Hisse Senedi Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri Örneğinde Değerlendirilmesi,

Doktora Tezi, Kadir Has Üniversitesi, Konya.

Madura, J. (1989). Financial Markets and Instıtons. Florıda Atlantıc Üniversity.

Maskus, K. E. (1986). Exchange Rate Risk and U.S. Trade: A Sectoral Analysis. Federal Reserve Bank of Kansas City Economic Review.

Mccarthy, S. (2003). “Hedging Versus Not Hedging: Strategies for Managing Foreign Exchange Transaction Exposure”. Queensland University of Technology Discussion Papers in

Economics, Finance and International Competitiveness, No. 162.

Popov, V., Stutzmann, Y. (2003). “How is Foreign Exchange Risk Managed? An Empirical Study Applied to two Swiss Companies”

http://homepage.swissonline.ch/stutzmann/publication/texte/popov_stutzmann_03.pdf (Erişim: 11.09.2018).

Seyidoğlu, H. (1990). Ekonomik Terimler. Ankara: Güzem Yayınları. Sevil, G., Yılmaz, H. Döviz Kuru Riski ve Yönetimi.

Straathof, B., Calıó, P. (2012). Currency Derivatives and the Disconnection between Exchange

Rate Volatility and International Trade. CPB Discussion Paper, No. 203.

Tekbacak, S. (2010). Opsiyonlar ve Döviz Opsiyonlarının Merkez Bankalarında Döviz Kuruna

Müdahale Aracı Olarak Kullanımı, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez

Bankası Genel Müdürlüğü, Ankara.

Tunaboylu, A. N. (2008). Döviz Kuru Riski Ve Firma Değeri İle İlişkisi: İMKB Şirketleri Üzerine

Bir Uygulama, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim

Dalı, Ankara.

Yalçıner, K., Tanrıöven, C., Bal, H., Aksoy, E., Kurt, Ç. (2011). Finansal Teknikler ve Türev

Araçlar. Ankara: Detay Yayıncılık.

Yıldız, R. (1988). “Dış Ticarette Kur Riskine Karşı Korunmada Alternatif Araçlar”. Banka ve

Ekonomik Yorumlar Dergisi, Cilt 25, Sayı 6.

Döviz Kuru Riskine Karşı Alınabilecek Önlemler

60

Williams, C. A., Heins, R. M. (1989). Risk Management and Insurance (Sixth Edition). New York: McGraw-Hill.

61 DOĞU KARADENIZ’DE YAPILAN HIDRO-ELEKTRIK SANTRALLERININ