Fen Okuryazarı Birey Özellikleri

Evans (1970) fen okuryazarı bir birey; 1. Tarafsızdır,

2. Mantıklı düşüncelere değer verir ve güven sahibidir, 3. Efsaneleri ve batıl inançları reddeder,

4. Verilerle desteklenen sonuçları kabul eder, 5. Eleştirel ve şüphecidir,

6. Delilleri ölçme alışkanlığı gösterir,

7. Yöntemler uygun olduğunda fende problem çözme yöntemlerini kullanır (Aktaran: Yu-Mei Lee, 2003) demiştir.

• Fen kavramlarını ve yöntem becerilerini kullanır ve çevresiyle ve diğer insanlarla etkileşim içerisine girerek her gün önemli kararlar verir.

• Bilimsel araştırma yöntemlerine ve kavramsal teorilere bağlı olarak bilimsel bilginin ortaya çıkışını anlar.

• Bilimsel kanıtlarla kişisel fikirleri birbirinden ayırır.

• Olaylar ve teoriler arasındaki ilişkiyi tanımlar.

• İnsanlık gelişiminde fen ve teknolojinin kullanılma limitini anlar.

• Toplumsal ve ekonomik gelişmeleri içeren Fen-Teknoloji-Toplum arasındaki etkileşimi anlar.

• Geçmişten günümüze kadar gelen fennin gelişimini tanır ve bilimsel bilginin yeni kanıtlar bulundukça değişebileceğini bilir.

• Diğerleri tarafından ortaya çıkan bilimsel çalışmaları takdir etmek için yeterli bilgiye ve deneyime sahiptir.

• Fen eğitiminin bir sonucu olarak zengin ve heyecanlı bir dünya görüşüne sahiptir.

• Fenni kullanarak ve onun mükemmel açıklamalarına ve bilimsel araştırmadaki heyecanına bakarak fennin değerini kabul eder.

• Hayatı boyunca bilimsel bilgisini geliştirmeye ve araştırmaya devam eder.

Pella, O’Hearn ve Gale (1966: 206), fen okuryazarı bireyin sahip olması gereken özellikleri;

1. Fen ve toplum arasındaki ilişkileri anlamak,

2. Bilim insanının çalışmasını kontrol eden etik kuralları anlamak, 3. Fennin doğasını anlamak,

4. Fen ve teknoloji arasındaki farklılıkları anlamak, 5. Fennin anahtar kavramlarını anlamak,

6. İnsan ve fen arasındaki karşılıklı ilişkiyi anlamak şeklinde sıralamıştır.

• Bilimsel bilginin doğası ve özellikleri hakkında bilgilidirler,

• Çevreleriyle etkileşim hâlindeyken, bilimin kavramlarını, esaslarını, teori ve yasalarını etkili bir şekilde kullanırlar,

• Problem çözerken, kararlar alırken ve evrenle ilgili anlayışlarını geliştirirken bilimsel süreçleri kullanırlar,

• Evrende olup bitenlerle ilgili değişik konularda, bilimselliğe uygun değerleri uygun şekilde düşünürler,

• Bilim ve teknolojinin birbirlerinden ayrılmaz girişimler olduğunu bilirler ve bu ikisinin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini anlarlar,

• Almış oldukları fen eğitimi sayesinde, evren hakkında daha zengin, daha tatmin edici ve daha heyecan verici bir bakış açısı geliştirmişlerdir ve bu eğitimi hayatları boyunca artırmayı amaçlarlar,

• Bilim ve teknoloji ile ilişkili olan birçok beceri geliştirmişlerdir (Rubba ve Andersen, 1978: 450).

Hughes (1997), fen okuryazarı bireyin davranışlarının tekrarlandığı beş baskın özellik olduğunu belirtmiştir. Bunlar;

1. Bilimsel bilginin ve bilimsel yöntemin doğasını kavrama,

2. Bilimsel araştırma yöntemiyle özdeşleştirilebilen beceri alanlarına sahip olma,

3. Temel fen kavram ve teorilerini içeren bilgilere aşina olma, 4. Fen-teknoloji-toplum arasındaki ilişkileri anlama,

5. Önceki dört davranışı kişisel, kentsel ve iş hayatında uygulayabilme becerisidir.

Westby ve Velasquez (2000)’e göre fen okuryazarı bir birey fenni bilmeli, yapmalı, konuşmalı ve bilimsel düşünebilmelidir.

Hurd (1998: 413-414), fen okuryazarı bir bireyin aşağıdaki davranışları göstermesi gerektiğini belirtmiştir:

1. Uzmanları uzman olmayanlardan, teorileri dogmalardan, verileri efsanelerden delilleri propagandalardan, olguları kurgulardan, bilgileri fikirlerden ayırt edebilme,

2. İnsan yaşamının bir şekilde fen ve teknolojiden etkilendiğinin farkında olma,

3. Toplumda fennin politik, hukuki, ahlaki ve bazen manevi bir boyutunun olduğunu bilme,

4. Bilimsel araştırmaların nasıl yapıldığını ve verilerin nasıl geçerlilik kazandığını anlama,

5. Bilimsel bilgiyi yaşamsal ve sosyal kararlar vermede, yargı oluşturmada, problem çözmede ve davranışlarında uygulamada kullanma,

6. Fenni müneccimlik, büyücülük ve batıl inanç gibi yalancı bilimlerden ayırma,

7. Fennin gittikçe artan doğasının “sonsuz sınırda” olduğunu görme,

8. Bilimsel araştırmaları bilginin üreticisi, halkı da bilimsel bilgiyi kullanıcı olarak görme,

9. Fen ve teknoloji bilgisini içeren kararlarda olasılıkları, sınırlılıkları ve riskleri görme,

10. Olguların ötesinde analiz ve yöntem bilgisinin bilgiyi nasıl doğurduğunu bilme,

11. Fen kavram, kanun ve teorilerinin değişmez olmadığını çünkü esasen bunların canlı olduklarını gelişip büyüdüklerini, bugün öğretilen şeylerin yarın aynı anlama gelmeyebileceğini anlama,

12. Kişisel ve sosyal bağlamdaki, özellikle ahlaki, hukuki ve politik alanlardaki bilimsel problemlerin birden fazla “doğru” cevabının olacağını bilme,

13. Ne zaman sebep-sonuç ilişkisi kurulacağını görme, bilim adamlarının meraklarının ürünü olan araştırmaların amacına yönelik önemini anlama,

14. Global ekonominin fen ve teknolojideki ilerlemelerinden etkilendiğini görme,

15. Fen ve sosyal konuların çözümünde kültürel, ahlaki ve manevi konuların ne zaman yer aldığını görme,

16. Bir kişinin geçerli bir hüküm verme veya mantıklı bir karar vermek için yeterli veriye sahip olup olmadığını görme,

17. Fen-sosyal ve kişisel-kentsel problemlerin, doğal ve sosyal bilimleri içeren farklı alanlardaki bilgilerin sentezinin gerektirdiği görüşüne sahip olma,

18. Fende bilinmeyen çok şey olduğunu ve belki daha önemli buluşların gelecekte ortaya çıkarılacağını görme,

19. Fen okuryazarlığının, insani ve sosyal bağlamda fen ve teknolojideki kazanımları elde etme, sentezleme, düzenleme, değerlendirme ve uygulama için bir yöntem olduğunu bilme,

20. Fen ve teknoloji arasında ve fen, teknoloji ve insani konular arasındaki karşılıklı ilişkileri görme,

21. Günlük hayatta fen ve teknolojinin insanın uyum kapasitesine ve bireyin sermayesinin zenginleştirilmesine hizmet ettiğinin farkında olma,

22. Fen ve sosyal konuların genellikle bireysel eylemlerden çok iş birliği ile çözülebileceğinin farkında olma,

23. Fen ve sosyal problemlerin bugünkü çözümlerinin ileride başka bir problem meydana getirebileceğinin farkında olma,

24. Bir problemin kısa ve uzun vadeli çözümünün aynı sonuçları vermeyeceğinin farkında olmadır.

Rennie (2005: 11) fen okuryazarı bireyin tanımını aşağıdaki şekil ile göstermiştir.

Şekil 1. Fen okuryazarı bireyin tanımı (Rennie, 2005:11’den uyarlanmıştır.)

Burkhardt ve diğerleri (2003: 18) ise fen okuryazarı öğrencilerin; a) Okuryazarlığın en önemli becerilerini gösterebileceklerini, b) Günlük olaylar hakkındaki meraklarını gidermek için sorular sorup ya da soruların cevaplarına karar verebileceklerini, c) Doğal olaylarla ilgili tanımlar, açıklamalar ya da tahminlerde bulunabileceklerini, d) Fenle ilgili makaleleri okuyarak anlayabileceklerini söylemiştir (Aktaran: Carrier, 2005: 5).

Fen ve teknoloji okuryazarlığı, genel bir tanım olarak; bireylerin araştırma- sorgulama, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerilerini

Çevresindeki dünya ile ilgilenir ve bu dünyayı anlar.

Şüphecidir ve bilimsel konular hakkında diğerleri tarafından yapılan iddiaları sorgular. Çevresindeki insanları, sağlıkları konusunda bilgilendirir. FEN OKURYAZARI BİREY Soruları tanımlayabilir, araştırma yapabilir, delile dayalı sonuçları

çıkarabilir. Fen konulu konuşmalara katılır.

geliştirmeleri, yaşam boyu öğrenen bireyler olmaları, etraflarındaki dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir kombinasyonudur. Fen okuryazarlığının yedi boyutu vardır:

1. Fen bilimleri ve teknolojinin doğası, 2. Anahtar fen kavramları,

3. Bilimsel süreç becerileri

4. Fen-teknoloji-toplum-çevre etkileşimleri, 5. Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler, 6. Bilimin özünü oluşturan değerler, 7. Fenne ilişkin ilgi ve tutumlar.

Öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişebilmeleri için yukarıda belirtilen bilgi, anlayış, beceri, tutum ve değerleri geliştirmeleri gerekir (MEB, 2005).