Fehîm-i Kadîm

“ Bârekallâh ey nesîm-i müjde-i iúbâl-i fetó Oldı feyøüñden cihânuñàonca-i úalbi küşâd Müjde mi ya naàme-i Dâvûd-ı bezm-i sünniyân Müjde mi ya zîbaú-ı gûş-ı dil-i ehl-i fesâd

Müjde ammâ müjde-i fetó-i der-i Dârüés-selâm Kéaldı anı pâdişâh-ı Rûm-ı İskender-nijâd

Dâd-ger Dârâ-yı pür-dil Úahramân-ı êarb u óarb Rüstem-i ãâóib-úırân Sulùân Murâd-ı Cem-nihâd

112 Halûk İpekten, İsmeti Dîvânı -Ediston Kritik-, Baylan Matbaası, Ankara 1974, s.33.

139 Fetó-i Baàdâd’a èazîmet eyleyüp iúbâl ile

Cân ile itdi cenâb-ı èavn-i Óaúú’a istinâd

Merúad-i pâk-i İmâm-ı Aèôam’ı ióyâ içün İtdiler cümle àuzât-ı ehl-i İslâm ictihâd

èAsker-i İslâm tertîb-i ricâlü’l-àayb ile Eyleyüp maènâ yüzinden birbiriyle ittióâd

Râfıøi’ye girdiler tîr-i úaøâ-teésîr ile Bûse-cây-ı òançer oldı sîne-i ehl-i èinâd

Nîm-cünbiş itmeden ebrû-yı şemşîr-i àuzât Kelle-i şîèî olurdı pây-ı esbe bûs-dâd

Tâb-ı òun-ı surò-serden şuèle-i şemşîrden Âl fânûs oldı gûyâ úulle-i sebè-i şidâd

Rûy-ı dehri itdi gül-gün-pûş sefîd-i âb-ı tîà Reşk-i reng-i èarıø-ı òubân oldı ol sevâd

Ehl-i èıãyâna úıyâmet-bâr olup behr-i ecel Şuéle-gâh-ı dûzaò oldı tâb-ı òûndan ol bilâd

Bâd-pâ esbâna pâmâl oldı düşmen èaskeri Görmemişdür böyle bir ùûfân-bâdı úavm-ı èÂd

Öyle bir óıãn-ı óaãîni erbaèinde itdi fetó Himmet-i merdân ile sulùân-ı òâliã-iè tiúâd

140 Olsun ol ôıll-ı Òudâ’nuñ dâéim âsûde-óâl

Sâyesinde bendegân-ı Óaøret-i Rabbü’l-èibâd

Eyledüm teklif târîòin Fehîm-i sâóire

İtdi bir beyt-i muèammâ resm ile ben zârı şâd

Taèmiyeyle mıãraè-ı sânîden olınca óisâb İki vech ile çıúar târîòi bî-naúã u ziyâd

Mâlını yaàma idüp Fettâó Hân oldı girift

Zorla Baàdâdı aldı leşker-i Sulùân Muâd 1048 (k.VIII)” 114

Allah mübarek etsin, fetih müjdecisi rüzgârın feyziyle dünyanın kalp goncası açılmıştır. Bu müjde Anadolu Padişahı’nın Bağdat’ı alış müjdesidir. İmam-ı Azam’ın kabrini canlandırmak için gaziler savaşmıştır. Düşman olan Rafizîlerin sineleri hançerlerin öptüğü yer olmuştur. Kelleleri atlarımızın ayakları altına serilmiştir. Kızılbaşın kanı al renkli bir fanus gibi görülmüştür. İsyancılara o mekân cehenneme dönmüştür. Atlarımızın hızı ile ayaklar altında kaldılar. Ad Kavmi dahi böyle şiddetli bir rüzgâr görmemiştir. Halis inançlı padişah bu zorlu kaleyi kırk gün içinde, askerleri ile ele geçirmiştir.

Şair on yedinci beyitte düştüğü tarihi tarif etmiştir. On sekizinci beyitin ikinci mısrası hesap edilince tarih eksiksiz çıkar, demiştir.

Son beyitte, malı yağma edilen Fettâh Hân’ın yakalandığı ve Bağdat’ın alındığı haber edilmektedir.

“ Óaøret-i Sulùân Murâd ol dâver-i iúlîm-i Rûm Kim àazâsı fî-sebîliél-lâh Óaú’dur rehberi

114 Tahir Üzgör, Fehîm-i Kadîm -Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi- Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991, s.290-292.

141 Fetó-i Baàdâd’a èazîmet eyleyüp ziél-óiccede

Gösterse tâ râfıøi’ye dest-bürd-i Óaydar’ı

Erbaèinde itdiler maóãur o óıãn-ı aèôamı èAsker-i sünnî reh-i dînde úoyup cân u seri

Bir úavî ceng itdiler kim itmemişdür èâlemüñ Behmen ü isfendiyâr u Úahramân-ı ãaf-deri

Bu úıtâli fikri derdi anuñ içün Zâl-i çarò Eyledi pinhân èademde Rüstem-i cengâveri

Cûy-ı òun-ı lâle-reng-i düşmen-i Nuèmân’dan Oldı gül-gûn-ı şaúâyıú günbed-i nîlûferî

Geçse başından n’ola bu òavf ile şâh-ı èAcem Cümlesi geçdi úılıçdan leşker-i bed-aòteri

Evsaù-ı şaèbânda cebren âòır fetó-i bâb İtdi manãûrü’l-livâ Óaúú ol şeh-i dîn-perveri

Óarf-ı menúût u óurûf-ı àayr-ı menúûù èadd olup Mülhem-i àaybî olup ùabè-ı Fehîm’üñ yâveri

Sâl-i èazm-i ceng ü fetóe didiler târîò içün

Cebr ile Baàdâdı aldı ehl-i Rûmuñ serveri 1048 (k.IX)” 115

142 Allah yolunda gaza eden Sultan Murat’ın rehberi Hak Teâladır. Murat Hân, on ikinci Arabî ayı olan Zilhicce’de, Râfizilere Hz.Alî’nin üstünlüğünü göstermek için yola çıkmıştır. Kırkıncı günde Sünni askerleri din yolunda başlarını ortaya koyarak, kaleyi almışlardır. Düşman askerlerinin hepsi kılıçtan geçti. Sonuç olarak Şaban ayında fetih kapıları açılmıştır. Anadolu’nun padişahı Bağdat’ı kuvvet ile almıştır.

3.19.Ereğlili Türabi

“ Târîò Berây-ı Çıàal-zâde (Maómûd) Vardı fetó itdi èIrâúı o vezîr-i pür-cûd Olsa èizzetle nola nâm-ı şerîfi Maómûd

Açdı şemşîr ile Baàdâdı idüp emn ü emân ëarb-ı tîàin işüdüp ùân mı helâk olsa óasûd

Bu şecâèat aña mûriå-i pederdür şâhâ äaúlasun anı òaùardan o Òudâ-yı maèbûd

Gelüñ ey ehl-i ãafâ aña duèâlar idelüm èÖmrini devletini artura ol Óayy-ı vedûd

Nola dinilse úudûmına Türâbî târîò

‘Rûm-ili oldı hele şimdi maúâm-ı Maómûd’ sene 1021 (T.47)” 116

Türabî bu şiiri vezir Cığal-zâde için yazmıştır. Çok cömert olan vezir Irak’a varıp orayı fethetmiştir. Bağdat’ı kılıç ile alıp burayı emniyetli bir hale getirmiştir. Kılıcının darbesini işiten düşman helâk olsa haktır. Şair vezire duâ etmek için safâ ehline çağrıda bulunmaktadır. Bu duâ, Paşa’nın ömrünü ve gücünü artırması yönündedir. Son beyitte şair, Bağdat’ın alınışına tarih düşerek şiiri tamamlamıştır.

143 “ Diger

Vezîr-i pâdişâh Maómûd Pâşâ Yine özge maúam itdi èIrâúı

Nedür bu ùabl u kûs u óaşmet ü câh Sikender görmedi bu ùumùurâúı

Murâdâtın Òudâ itsün müyesser Cihânda görmeye hîç iftirâúı

Türâbîyâ müdam eyle duèâyı Güzeller meclisinde ola sâúî

Olup luùf-ı İlâhî dindi târîò

Irâúı cây-ı Maómûd itdi Bâúî’ sene 1021 (T.48)” 117

Padişah’ın veziri olan Mahmut Paşa, Irak’ı yine kendi makamı yapmıştır. Bu fetih öyle gösterişli olmuştur ki, böylesi bir hâli İskender dahi görmemiştir. Şair bu zafere sevinirken, dünyada birliğimizin hiç bozulmamasını istemektedir. Daha sonra kendine seslenen şair duaya devam edilmesi gerektiğini söylemektedir. Son beyitle bağlantı kurulacak olursa şair Irak’ı güzeller meclisi olarak görmektedir. Bu mecliste ise sâkî olarak Osmanlı’nın devamlı olarak kalması lazımdır.

“ Târîò-i Berây-ı Mezbûr

Naãuó Pâşâ atup tîr-i murâda urdı umâcın Úızılbaşuñúılıçla başını ùar eyledi tâcın

Vezîr-i pâdişeh yeñdi geçerken şâh-ı luèbet-bâz èAcem ferzendinüñ bir luèb ile mât itdi leclâcın

144 Getürdi òâùıra sulùân-ı Rûmuñ nehb ü târâcın

Geçüp terk eyledi şâh-ı èAcem yaàma vü târâcın

Olupdur ãadr-ı aèôam ber-murâd it ki èâlemde Felekden yüce úıl yâ Rab anuñ iklîl-i ser-tâcın

Úılıç òavfıyla râm oldı Türâbî bu târîò

‘Naãûó Pâşâ èAcemden zûr ile aldı ele bâcın’ sene 1021 (T.154)” 118

Muradını kılıcı ile vuran Nasuh Paşa, o kılıç ile Kızılbaşın kellesini almıştır. Padişah’ın veziri bir oyun ile satranç oyununun ustası olan Acem Şah’ını mat etmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken kelime “Leclâc”tır. Leclâc:

“Satranç oyununu icâd ettiği sanılan kişi. Kelime olarak “engel” ve “kumarbaz anlamları varsa da daha çok satranç ile ilgili anlamı kullanılılır ve satranç terimleri ile birlikte anılır. Leclâc, gerçekte satrancı icât etmemiştir. O, ustası Dahir b. Sısa’nın icât ettiği bu oyunu İran’a getirip yaymıştır. Satranç İran’da da geliştiği için mucidi Leclâc sanılır. (…)” ¹¹⁹

Savaşı satranç oyununa, Acem Şahı’nı ise bu oyunun mucidine benzetilmiştir. İşte Nasuh Paşa, böylesi bir üstadı mat etmiştir. Şiirin sonunda fethin tarihi verilmiştir. Türabi, bu tarihin kılıç korkusuna köle olduğunu ifade etmiştir. Nasuh Paşa, Acem’e zor kullanmıştır.

“Diger Târîò

èÖmri dâyim Naãûó Pâşânuñ Biñ yaşasın cihânda hem-çün Nûó

118 Cihan Okuyucu, a.g.e., s.203-204.

145 Oldı serdâr-ı Âl-i Oåmânuñ

Düşmenüñúâlıbında úalmadı rûó

Úana àarú eyleyüp úızılbaşı Ola destinde tîà-i fetó ü fütûó

èÎş ü èişret idüp cihân içre Ùura dâyim elinde câm-ı ãabûó

Tîà ile geldi aña mühr-i şerîf Eşúıyâ oldı cümleten mecrûó

Ey Türâbî duèâmuz itdi eåer Oldı devlet úapuları meftûó

Dindi serdâr olınca bu târîò

‘Fecere úıldı tevbehâ-yı Naãuó’ sene 1021 (T.155)” 120

Şair, Nasuh Paşa’nın ömrü dâyim olsun ve Nûh Peygamber gibi dünyada bin yaşasın, demektedir. O, Osmanlı’nın serdârı olunca düşmanın bedeninden ruh uçmuştur. Kızılbaşı elindeki fetih kılıcıyla kana bulamıştır. Paşa’ya bu yetki mühürü kılıç ile gelmiştir ve eşkıyanın tümü yaralanmıştır. Türabi, dualarının kabul olunduğunu ve devlet kapılarının açıldığını belirtmektir. Bu tarih o serdar olunca söylenmiştir. Günahkârlar Nasuh tövbesi etmiştir.

3.20.Neşâtî

“DER SITÂYİŞ-İ SULÙAN MURÂD ÒÂN Gezse dünyayı n’ola müjde ile bad-ı nesim

146 Aldı Bagdadı yine padişeh-i heft iklim

Bareka’llâh zihî rûó-efzâ kim

Eyledi âlemi başdan başa òandân u besîm

Levóaşa’llâh zihî kuvvet-i bâzû ki felek Yiridür her ne úadar itse bu fethe ta’zîm (…)

O şehenşâh-ı muôaffer ki revâdur itse Yed-i iúbâline eflâk zimâmın teslîm

O şehenşâh-ı Süleymân-revîş-i devran kim Görse reşk eyler idi tarzına Sultân Selîm

O şehenşâh-ı felek-mesned-i meh-çâker kim Medóini böyle ider muècize-guyân-ı nâôîm

Şâh-ı seyyâre-óaşem òusrev-i òurşîd-èalem Dâver-i pâk-şiyem ãâóib-i tâc u dihim

Kahraman-kevkebe Sulùân Murâd-ı gâzî Ki ider òavf-i hucûmı dil-i aèdâyı dü nim

Dâdger dâver-i yektâ ki revâdur itse Dâà-ı emriyle cebîn-i meh-i tâbânı vesîm

Nüktever şâh-ı suòan-perver-i nâzuk-dil kim Luùf-ı güftârını idrâk idemez fehm-i óâkim

147 Zîr-i úadrinde felek sâye-nişîn-i òoş-hâl

Devr-i èadlinde cihân muàtenem-i nâz u naèîm

Fikr-i feyø-i kef-i cûdı sebeb-i dil-şâdi Yâd-ı úahr u àaøabı bâèisi ãad renc-i elîm

Fer-i iúbâli ile òalú-ı cihân òurrem ü şâd Òavf-i şemşîr-i ilr fitne vü âfet pür-bîm (…)

Eyleyüp böyle nice fetió ile dil-şâd Òudâ

Eylesün taòt-ı saèâdetde ser-efrâz muúîm (K.9)” 121

Lâtif rüzgâr müjde ile dünyayı gezse ne olur, çünkü yedi iklimin padişahı Bağdat’ı yeniden almıştır. Bu fetih âlemibaştanbaşa mutlu etmiştir. Bazu kuvvetiyle yapılan bu fethe felek ne kadar hürmet etse yeridir. Yeryüzü öyle bir neşe bulmuştur ki Na’im gülistanı dahi kıskanmıştır. Güneş ve ay şevk içindedir. Zühre de eline sazı alarak bu cümbüşe katılmıştır. Bu devirde zevk ve sefa öyle büyüktür ki Sultan Selim bile görse bu manzarayı kıskanır.

Kahraman Gazi Sultan Murat Han’ın hücum korkusunu yaşayan düşman mahvolmuştur. Ayrıca, Murat Han’ın devri adalet devridir. O, dünya halkını mutlu etmiştir. Fitneciler ise kılıcının korkusunu yaşamamıştır. Neşâtî, bu şekilde Sultan Murat’ı şiir boyunca övmüştür. Şiirin sonun da ise devlet için dua etmiştir.