3.3. Fars Dili Kitapları
3.3.2. Fars Dili Ders Kitapları
Bağımsızlığın ilanından sonra Farsça Azerbaycan’nın birçok üniversite ve okullarında ders olarak veriliyordu. Sovyetler Birliği döneminde hazırlanan ders kitapları bağımsızlık döneminde gerekli ihtiyacı karşılayamıyordu. Bu ihtiyacı gidermek için yeni kitaplar hazırlanmıştır. Bunlar başlıca şunlardır:
3.3.2.1. Zebân-i Fârisî Ketâb-ı Evvel (I. Bölüm)
İbrahimov, Senan, Bakü, Babkm., Yay., 1993, 144 s. (Bakü Ali Birleşmiş Komandirler Mektebi), (Bakü Yükseköğretim Birleşik Komutanlar Okulu.)
Bu kitap Bakü Yüksek Birleşik Askeri Komutanlar Okulu’nun kursiyerleri için hazırlanmıştır.
Ders kitabının amacı şunlardır:
Fars dilinin Fonetik kurallarıyla kursiyerlerini tanıştırmak ve onlara Farsça konuşması için gerekli alışkanlıkları kazandırmak ve Fars alfebesiyla onun özelliklerini ve okunmasını kursiyerlerine öğretmektir.
Askeri öğrencilere ayrıca Fars dilinin grameri hakkında geniş bilgi vermek ve onun morfolojiye ait bütün konularını birinci sınıfın sonuna kadar onlara öğretmektir. Kitapta Farsçanın öğrenilmesi için 13 ders yer almaktadır. Ders kitabının hazırlanmasında gramer konularına kaynak olarak Neyyar Zaman, Hatemi’nin Fars Dili kitabı gösterilmiştir. Askeri metinlerin oluşturulmasında E.L. Kali’nin Uçebnoye posobiya po voyennemu perevodu kitabı kaynak olarak alınmıştır.
Ders kitabı askeri okulun birinci sınıf öğrencilerine yabancı dilin öğretilmesi için ayrıca program olarak gösterilen saatlere 46 ders konusu olarak hazırlanmıştır. Her bir dersin içeriği genellikle aşağıdaki konulardan oluşmaktadır.
1. İran’a ve onun ordusuna ait bilgi içeren metinler. Önceki metinlerde harflerin iyi biçimde öğrenilmediğini dikkate alarak kursiyerlerin askeri kelime hazinesini fazlalaştırmak için askeri sözlerin Farsça transkripsiyon şekli ve çevirsi Azerbaycan Türkçesi ve Rus dillerinde gösterilmiştir.
2. Sözlük: Her bir dersin kendine ait sözlüğü vardır. Bu kısım ayrı ayrı kelimeler, söz birleşmeleri ve anlatımları içermektedir. Kursiyerlerin öğrendikleri kelimeleri unutmaması için sözlükte kelimelere tekrar yer verilmiştir.
3. Gramer anlatım: Metinlerde geçen gramer kuralları, birçok durumda anlatılan gramer konularının gerisindedir. Her bir gramer kuralının anlatımından sonra, örnek cümleler veriliyor.
4. Ödevler: İstenilen metinlerde, sözlüğü ve gramer kurallarının daha iyi öğrenilmesi için uygun alıştırmalar verilmiştir.
5. İlave okuma ve çevri metinleri: Kursiyerlerinin bağımsız biçimde çalışması için verilmiştir. Kursiyerlerin bunları bağımsız şekilde okumaları, çevirmeleri ve metin hakkında konuşmaları gerekmektedir (İbrahimov, 2).
3.3.2.2. Zebân-i Fârisî Ketâb-ı Dovvom (II. Bölüm)
İbrahimov, Senan, Bakü, Babkm., Yay., 1994, 156 s. (Bakü Âli Birleşmiş Komandirler Mektebi), (Bakü Yükseköğretim Birleşik Komutanlar Okulu).
Bu kitap Bakü Âli Birleşik Askeri Komutanlık Okulu’nun 2. sınıf öğrencileri için hazırlanmıştır.
1. Kitap yazılarken Babkm.’nin Yabancı Diller Fakültesi’nin ders programı esas alınmıştır. Bunun yanı sıra, programda düşünülmeyen konu ve ders kitaplarından da faydalanılmış ve sonuçta, İran ordusu hakkında belirli ölçüde mükemmel bilgiler vermek için metinler toplanmıştır.
2. Önceki kısımda vurgulandığı gibi, eserin konusu İran ordusu hakkında genel bilgiden oluşmaktadır. Program itibarıyla kitabın birinci kısmında İran
Ordusu’nun kara kuvvetleri, hava kuvvetleri, deniz kuvvetleri ve adı geçen kuvvetlerin bölümleri hakkında üç veya dört derste bilgi veriliyor. Sonuncu kısımda adı geçen kuvvetlere ait ilave metinler verilmiştir. Bu metinler sözlükten yardım alarak çevrilmelidir (İbrahimov, 3).
3. Her bir dersin kendine özgü işlenme kuralı vardır. Bir kural olarak her bir ders, kendine ait bir metinle başlıyor, Farsça sonra metin içerisinde yeni sözlerin sözlüğü veriliyor, sözlük kısmından sonra metinle ilgili sorular soruluyor. Sorulan soruları kursiyerlerin okuyarak çevirmeleri ve onu cevaplandırmaları gerekiyor. Metindeki kelime ve ifadeleri kursiyerlerinden unutmaması için ödevler verilmiştir. Verilen ödevlerde Azerbaycan Türkçesi’nde verilmiş söz ve ifadelerin çevrisini kursiyerleri metinden bulmalıdırlar. Bir sonraki ödevdeyse bilakis, metinde geçen zor kelime ve izafeler seçilerek gösterilmiştir. Kursiyerler aynı söz ve izafeleri çevirmeleri istenmiştir. Bazı metinlerin kursiyerleri için zor olduğunu dikkate alarak geçilen konuya ait sorular Azerbaycan Türkçesi’nde de veriliyor. Kursiyerler aynı soruları Farsçaya çevirdikten sonra cevaplarını da Azerbaycan Türkçesi ve Farsça olarak anlatmalıdırlar. Kursiyerlerin görülen konuları daha iyi kavraması için hazırlanan konunun sonuncu dersinde kursiyerlerinin karşılıklı konuşması için Farsça diyaloglar verilmşitir.
4. Ders kitabının hazırlanmasında Neyyar Zaman, Hatemi’nin tarafından yazılmış ders kitabından faydalanılmıştır. İkinci kısımdaysa askeri terimlerin fazlalığını dikkate alarak yeni yol izlenilmiştir.
5. Ders kitabında kullanılan çevri metinleri İran’da yayımlanan gazete ve dergilerden seçilerek düzenlenmiştir (İbrahimov, 4).
3.3.2.3. Fars Dili
Tehmine Rüstemova ve Hasan Mahmudov, Bakü, Bakü Üniversitesi Yay.,1998, 211 s. Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı tarafından tavsiye edilmiştir.
Üniversitenin Filoloji ve Tarih, fakülteleri için, ayrıca Şergşünaslık Fakültesi’nin Arap Dili ve Edebiyatı ve Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
öğrencileri için yazılmış olan bu ders kitabında Fars dilinin grameri özet olarak verilmiştir (Rüstemova ve Mahmudov, 2).
Genel olarak ders kitabı üçe ayrılmaktadır: 1. Alfabe (3- 40 s.)
2. Dersler (40- 166 s.)
3. Farsça- Azerbaycan Türkçesi sözlük (167- 210 s.)
Alfabe kısmında her bir harf için harfin kelimede yerlerine göre farklı yazılış şekilleri, kuralları ve seslenme şekilleri ile birlikte örneklerle anlatılmıştır.
Farsça kelimelerin doğru telaffuzunu öğretmek amacıyla ders kitabında her kelimenin manası ile birlikte onun transkripsiyonu da verilmektedir.
Fars dilinde fiilin şimdiki zamanı, gereklilik kipini veya bunun gibi gramer kurallarını uygulamak için fiilin kök harfleri kullanılmaktadır. Fiilin kök harflerini bulmak içinde bu dilde net olarak bir kural yoktur. Bu zorluğu dikkate alarak da müellifler kitabın sonunda en kullanışlı fiillerin kök harflerini vermişlerdir.
Kitapta 26 ders konusu yer almaktadır. Her bir dersin sonunda derse ait sözlük, gramer kuralları, ödevler, (Azerbaycan Türkçesiyle verilmiş metini Farsçaya çeviri, Farsça verilmiş metini Azerbaycan Türkçesine çeviri) ve her çeviri metinin sonunda o metine ait özel sözlük verilmiştir.
“Farsça-Azerbaycan Türkçesiyle sözlük” bölümündeyse her dersle ilgili öğrenilen yeni söz ve ifadelerden başka, en çok kullanılan ağırlık, uzunluk ve ikileme gibi kelimeler de verilmiştir (Rüstemova ve Mahmudov, 4).
3.3.2.4. Fars ve Azerbaycan Dillerinin Mügayiseli Gramatikası (Fars Dili ve Azerbaycan Türkçesinin Karşılaştırmalı Grameri)
Tehmine Rüstemova, Tahran, 1998, 294 s.
Bu eser Azerbaycan Türkçesi ve Fars dilinin tipolojisinin (gramer) öğrenilmesi ve alanında karşılaştırmalı- tipoloji alanında ilk önemli adımdır (Rüstemova, 2).
Kitap iki bölümeden oluşuyor. Kitabın ilk kısmında Fars diline ait örneklerdeki sözler, ses birleşmelerini, heceleri, ses, vurgu ve onu kullanma yerlerini okuyuculara daha net ulaştırmak amacıyla kullanılmış dil unsurları Fars harfleriyle değil, transkripsiyon yazısıyla verilmiştir.
Kitabın ikinci kısmı morfolojiye ve ismin hallerinin karşılaştırılmasına ve mukayesesine ayrılmıştır. Bununla birlikte izafet harflerine ve bağlaçlar da yer verilmiştir (Rüstemova, 3).
Genel olarak kitap 11 ana başlık altında toplanmıştır. Her ana konunun içinde o bölümün alt başlıkları yer almıştır. Her konuyla ilgili örnek cümleler verilmiştir.
1. Fasıl Fonetik (7-24 s.) 2. Fasıl Morfoloji (25-63 s.) 3. Fasıl Sıfat (64-92 s.) 4. Fasıl Say (93- 111 s.) 5. Fasıl Zamir (112- 151 s.) 6. Fasıl Fiil (152- 244 s.) 7. Fasıl Zarf (246- 249 s.)
8. Fasıl Harfi İzafe (250- 264 s.) 9. Fasıl Bağlaç (265- 272 s.) 10. Fasıl İlgeç (273- 278 s.)
11. Fasıl Vâjehâ-ye vechî (Edat ve bağlaçlar) (belki, sanki) (279- 289 s.) 3.3.2.5. Fars Dili
Tehmine Rüstemova, Bakü, Uluslararası Elhuda Bakü Şubesi Güneş Yay., 2004, 395 s. Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı tarafından tavsiye edilmiştir. Bakü Devlet Üniversitesi Şergşünaslık Fakultesi 1. sınıf öğrencileri için hazırlanmıştır.
Bu ders kitabı dört kısıma ayrılmaktadır: 1. Giriş (7- 9 s.)
2. Dersler (9- 320 s.)
4. Farsça-Azerbaycan Türkçesi sözlük (342- 395 s.)
Giriş bölümünde Fars dilinin bazı fonetik kuralları, ünlü ünsüz harfler ve alfebenin özellikleri hakkında bilgi verilmiştir.
Dersler bölümünde 56 ders yer almaktadır. Derslerde önce gramer kuralları açıklanmakta, daha sonra dersin anlatımında geçen kelimelerle ilgili sözlük verilmektedir. Sonra Azerbaycan Türkçesiyle olan metinin Farsçaya, Farsça olan metinin Azerbaycan Türkçesine çevrilmesi istenmektedir. Bazı derslerde geçen kuralların, deyim ve atasözlerinin de bulunması istenmektedir.
Okuma bölümünde okunan metinler İslam dininin önde gelen şahsiyetlerinin ahlaki öğütlerinden parçalar Sâdî, Hâfız gibi Fars Edebiyatı’nın ve ünlü yazar ve şairlerinin yazdığı şiir ve metinlerinden alıntılar yer almaktadır. Metinlerden sonra Farsça-Azerbaycan Türkçesiyle sözlük verilmiştir.
Kitabın sonunda kitabın genel sözlüğü Farsça-Azerbaycan Türkçesiyle 53 sayfa olarak yer almaktadır.
3.3.2.6. Fars Dili’nin Orfogirafyası (Fars Dili’nin Yazım Kuralları)
Memmedova Esmethanım Farsça Yazım Kuralları, Bakü, Elim ve Tehsil Yay., 2011. 231 s. (Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı’nın 19 Mayıs 2011 kararı 858 emiriyle onaylanmıştır.)
Fars dilinin Orta Çağ elyazmalarında, hatta XX. yüzyılın başlarında yayımlanmış kitaplarda da normal yazı şekli orfografik olarak (yazım usulü ve kuralları) yer almamaktadır.
Bilindiği gibi Farsların kullandıkları şimdiki alfabe Arap alfabesine dayanmaktadır. Bu alfabe ise gayr-ı fonetik olduğu için grafikayla (yazıyla) seslenme arasında büyük farklar bulunmaktadır. Birkaç örnek göstererek konuyu açıklayalım:
a) Bu elifbada a, e, o harfleri ünlü ses olarak yazıda yazılmaz
b) Bir grafik, örnek birkaç sesi ifade edebilir. Ör:
و
harfi “–v, u, o, ou” seslerini;ی
“– i, y, a;” seslerini;ه
“–h, e” seslerini; hemze “e, o, a” seslerini ifade ediyor.c) Bir ses birkaç grafik örnekle gösteriliyor. Ör: z harfi- “
ض،ز، ظ ذ”
harflerini; s- “ص ،ث ،س”
harflerini; t- “ت, ط ”
harfini; h- “ح, ه,”
harflerini bildiriyor. d) Kelimde olan çift ünsüzleri gösteren “Şedde” yazıda gösterilmez.e) Arap dilinden alınmış kelimelerin ve dilde kullanılan Arap dilindeki zarfların üzerindeki “tenvin” işareti genellikle yazılmaz (Mammadova, 6).
Bu eserde sadece Azerbaycan’da değil bu konuyla ilgili İran’da yazılan makalelere de yer verilmiştir. Eserde sadece yazarın kendi eserleri değil diğer yazarların da eserleri yer almaktadır.
3.3.2.7. Fars Dili İş Kitabı 2 (Ödev Kitabı)
Kerimov, Anar, Bakü, Adiloğlu, Yay., 2011, 184 s.
Ders kitabında 25 metin yer almaktadır. Metinlerde geçen konular tarihi, siyasi, coğrafi ve Fars dilinin önde gelenleri hakkında bilgiler içermektedir. Kitapta geçen metinler yarım sayfayla iki buçuk sayfa arasında değişiyor. Her bir metinin altında metinle ilgili alıştırmalar verilmektedir. Bununla birlikte Azerbaycan Türkçesiyle verilmiş metni Farsçaya çevrilmesi istenilmektedir. Kitabın sonunda sözlük kısmı verilmiştir.21
3.3.2.8. Fars Dili İş Kitabı 1 (Ödev Kitabı)
Kerimov, Anar, Bakü, Adiloğlu, Yay., 2012, 184 s.
Ders kitabında 34 ders yer almaktadır. Verilen dersler iki kısma ayrılmaktadır. Kitapta gramer konularına yer verilmemektedir. Kitap, başka bir ders kitabının alıştırma kısmını oluşturmaktadır. Verilen metinler basit seviyeden başlayıp orta ve zor sevyelere kadar devam etmektedir. Her bir metinin altında o metinde geçen kelimeler sözlüğü verilmiştir. Ayrıca metinle ilgili alıştırmalar ve verilmiş Farsça sorular sorulmuştur.
1. Fasıl: Alfabe (1- 10 Ders, 5- 48 s.) 2. Fasıl: Metin (11- 34 Ders, 49- 180 s.)
21 Bu çalışma gramer konularına değinmeden öğrencinin derste gördüğü gramer bilgilerine paralel
3.3.2.9. Zebân-i Fârisî I. Cild (Fars Dili)
Kerimov, Anar, Bakü, Adiloğlu Yay., 2012, 376 s. / II. Cild Bakü, Adiloğlu Yay., 2011, s. 400 (Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı’nın 29 Mart 2012 tarihli 478 nolu fermanına dayanarak yayımlanması tavsiye edilmiştir.)
Fars dilinin tarihi eskiye dayanmakla, birlikte modern dönemde de kendi önemini korumaktadır. Fars dili, ahenk, güzellik, şiir dili ve eski bir medeniyetin habercisi olduğu için dünya, özellikle Avrupa âlimlerinin her zaman dikkatini çekmiştir.
Fars dilinin öğrenilmesi ve öğretilmesinde birçok önemli adımlar atılmış, ders kitapları ve eğitim malzemeleri hazırlanmıştır. Bu alanda yazılmış her bir ders kitabı kendi zamanına ve yazıldığı ortama göre başarılı olabilir. Fakat modern dönemde birçok alanda, özellikle dil eğitimi alanında değişiklikler ve hızlı gelişimeler bu ders kitaplarını hem şekil hem de içerik yönüyle bizi zamanın gerisinde bırakmaktadır.
Modern eğitim stratejisi ve öğretim standartlarına göre ders kitabı gerçek dili yansıtmalıdır. Öğrenciye sadece dil kurallarını öğretmemeli, onda aynı dil üzerinde konuşma çalışmalarını oluşturmalıdır (Kerimov, 3).
Bunun yanı sıra dersi öğrenmekle öğrenci bu dilde hem dinlediğini anlamak, konuşmalı, okuyup yazabilme becerisini benimsemeli ve bu dilin mensup olduğu halkın toplumsal hayatı hakkında öğrendiklerini gösterebilmelidir. Fakat maalesef bu güne kadar yazılan ders kitaplarında bu konular dikkate alınmamış ve bu ders kitaplarında esas olarak dilin kuralları (gramer) ve çevriye verilmiştir. Oysa konuşmanın oluşmasını olumsuz etkileyen etkenlerden biri gramer, diğeri ise çevrinin temel alınmasıdır. Eğer Farsça gibi, istisnalarla dolu zengin bir dilden bahsediyorsak, o zaman bu tür yaklaşımlar yanlıştır. Ders kitabında daha çok dil örneklerine yer ayırmalı ve öğrencinin bu prensipleri temel alarak belirli kurallar oluşturmasına imkân tanınmalıdır (Kerimov, 4).
Ders kitabı, uzun yıllar Avrupa’da denenmiş kurikulum (kredi sistemi) eğitim sistemini esas alarak yazılmıştır. Ders kitabı başlıca olarak aşağıdaki prensiplere dayanıyor. a) Modernlik b) Gerçekçilik c) Öğrencinin İlgisi d) Farklılık e) Etkileyicilik Ders Kitabının Amacı:
1. Konuşma çalışmalarını oluşturmak ve geliştirmek Dinleyip anlama
Konuşma
Okuyarak anlama Yazı
2. Dil Kurallarını Öğretmek Fonetik
Leksik Morfoloji Sentaks
3. Dilin ait olduğu halkın toplumsal hayatı hakkında bilgilerin verilmesi Ders Kitabında Sonuç Olarak Düşünülen:
Öğrenci Fars dilinde
a) Dinlediği diyalog ve metni anlamalıdır. b) İletişim kurabilmelidir.
c) Düşüncelerini doğru ve anlaşılır bir şekilde ifade etmelidir. d) İstenilen metni doğru ve hızlı okumalıdır.
e) Okuduğu metnin içeriği hakkında konuşabilmeli ve onun konusu hakkında düşüncelerini aktarabilmelidir.
f) İstenilen konuyla ilgili 10- 15 cümleyle düşüncelerini dilin kurallarını doğru kullanarak yazabilmelidir (Kerimov, 6).
Ders kitabı 34 dersten (iki bölümden esas bölüm ve alıştırma (ödev) oluşmaktadır.) İlk on ders Fars alfabesini kapsamaktadır. Bu derslerde alfabe ile birlikte, sözlü anlatımlar için basit cümle ve ifadeler verilmiştir. Dersler genellikle alfabe, yani sadece yazı üzerinde kurulmamalı, burada dinleme-anlama ve konuşmaya da yer verilmelidir.
Alfabeden sonra gelen her ders diyalogla başlıyor. Diyaloglar, konuşma (halk) dilindedir ve bu konuşma diline ait her bir özellik, diyalogdan sonra örnek şeklinde anlatılmıştır. Unutulmamalıdır ki, konuşma unsurların kurallarla anlatımına gerek yoktur. Öğrenci onları günlük tekrar etmeli ve bu ifadeleri alışkanlık olarak devam ettirmelidir. Diyaloglar gurup şeklinde (iki- iki) konuşulmalıdır.
Diyalogdan sonra metin verilmektedir ve esas olan her bir metinin hem bilgi hem de eğitim karakteri taşımasıdır. Metnin baştan sona kadar bir kez okunması uygun değil, metin ilk önce paragraf şeklinde parçalara bölünmeli, içeriği konuşulmalı ve onunla ilgili sorular düzenlenmelidir. Metnin okunduğu zaman çeviriden daha çok Farsça şerhler etkileyici oluyor. Metin’de sonuçlandıktan sonra onun kısa olarak içeriği anlatılmalı, içeriğiyle ilgili yorumlar yapılmalı, metinle ilgili verilmiş sorular yanıtlanlmalıdır. Ödev olarak metin ezberlenmelidir. Leksik-gramer açıklamaları da metin okunduğu zaman örnekler üzerinde gösterilmelidir.
Ders kitabında gramer konuları sistematik bir şekilde anlatılmıştır. Ödevler son derece farklı ve leksik malzemelerle zengindir. Bunun için de her konuya dikkatli yaklaşmak lazımdır.
Esas bölümdeki her dersin alıştırma kitabında da devamı verilmekte, bu kitaplar paralel şekilde işlenmektedir (Kerimov, 7). 22
22 Ders kitabı Fars dili öğretiminde modern döneme uygun olmayan konuları ortadan kaldırarak yeni
3.3.2.10. Letifeler, Yumorist Hekayeler ve Tapmacalar (Fıkralar, Komik Hikâyeler ve Bulmacalar)
Esmethanım Mammadova, Bakü, Oka Ofset Yay., 2012. 231 s. (Bakü Devlet Üniversitesi Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı ders kitabı)
Esmethanım Mammadova’nın hazırladığı Fıkralar, Komik Hikâyeler ve Bulmacalar kitabı Şergşünaslık Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı 2. ve 3. sınıf öğrencileri için ders kitabı olarak okutulmaktadır. Eser Bakü Devlet Üniversitesi Şergşünaslık Fakultesi, İlmi Şurasının 19 Aralık 2011 tarihli toplantısının kararıyla yayımlanmıştır.
Kitap, Farsça konuşma dilinin fonetik özellikleri, fıkralar, fırkaların Azerbaycan Türkçesi’ne çevrisi, bulmacalar (Farsça), bulmacaların Azerbaycan Türkçesi’ne çevrisi, fıkralarda kullanılmış kelime ve ibareler olmak üzere beş bölüme ayrılmıştır. Şergşünaslık Fakulte’sinde dilcilik alanında ilk kez ders materyaline ek olarak disk de ilave edilmiştir. Bu diskte diyalogların seslendirmesi hem Fars edebi dili, hem de (Tahran) konuşma dilinde verilmiştir.
Yazarın çevrileri vermekteki amacı, öğrencilerin ve bağımsız şekilde Fars dilini öğrenmek isteyenlerin kendi çevrilerinin doğruluğunu kontrol amacıyla verilmiştir (Mammadova, 16).
Bu kitabın fıkralar kısmında 140 fıkra, bulmacalar bölümünde 40 bulmaca yer almaktadır. Kitabı diğer eserlerden farklı kılan özelliklerden biri de, yer alan Farsça metinlerin kelimelerinin ayrı ayrı olarak verilmesi ile birlikte önlerine Azerbaycan Türkçesiyle latinize (okunma) şekillerinin de gösterilmiş olmasıdır. Metinlerin altında verilmiş kelimelerin Farsça yazılışı, okunuşu ve anlamları alfabetik sıraya uygun olarak kitabın sonunda verilmiştir (Mammadova, 231).
3.3.2.11. Oku ve Tercüme Materialları Muasir Fars Edebiyatından Seçmeler (Oku ve Çevri Malzemeleri Modern Fars Edebiyatından Seçmeler) (Çeviri Kitabı)
Esmethanım Mammadova, Bakü, Oka Ofset Yay., 2012. 295 s. (Bakü Devlet Üniversitesi Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı ders kitabı)
Esmethanım Mammadova’nın Oku ve Çevri Malzemeleri kitabı Şergşünaslık Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı 2., 3. ve 4. sınıf öğrencileri için ders kitabı olarak hazırlamıştır. Eser Bakü Devlet Üniversitesi Şergşünaslık Fakültesi, İlmi Şurasının 19 Aralık 2011 tarihli toplantısının kararıyla yayımlanmıştır.
Farklı üsluba sahip olan modern Fars Edebiyatı’nın çocuk ve gençler yazarları olarak bilinen M.Mirakayi’nin
1. Kesseha-ye şeb-e çele (Çile Gecesinin Masalları) 2. Pehlevan-e Pir (İhtiyar Pehlivan )
3. Do mosafer (İki Misafir) 4. Dohder-e dana (Bilge Kız)
Şahram Şefi’nin Enfecar-e keyk hamei (Kaymaklı Pastanın Patlaması adlı hikâyeler kitabından)
1. Kadem-e nou resid (Yeni doğanın adımı),
2. Çera keçelha ağebet be xeyr mişevend (Neden kellerin şansı yaver gidiyor?), 3. Rahtehab-e feneri (Yaylı Yatak)
Nura Hakperest’in Zemestan-e Sebz (İhtiyar Kış) kitabından üç eser 1. Bahğçe-ye por ez nilufer (Nilüferle dolu bir bahçe),
2. Evvelin enşa (Birinci inşa), 3. Eynek (Gözlük)
hikâyeleri çevrilmiştir (Mirakayini, Muhammed vd., 2011: 7).
Bu eser Şergşünaslık Fakültesi, Filoloji, Tarih ve Hukuk fakültelerinde Farsça öğrenen öğrencilere ders kitabı ve Fars dilini kendi kendine öğrenmek isteyenler için hazırlanmış kitaptır. Eserin diğer bir farklı yanı kelime ve deyimlerin çevrisiyle birlikte metinlerin tam çevrisinin de verilmiş olmasıdır (Mirakayini, Muhammed vd., 3).
3.3.2.12. Fars Dili
Tehmine Rüstemova, Bakü, Elim ve Eğitim Yay., 2013, 313 s. (Ders kitabı Şergşünaslık Fakültesi’nden başka, Farsçanın verildiği diğer fakültelerde ve bu dili bağımsız şekilde öğrenmek isteyenler için hazırlanmıştır.)
Ders kitabının kuruluşu aşağıdaki şekildedir: 1. Fars alfabesi’nin öğretilmesi (6- 57 s.)
2. Dersler (57- 256 s.)
3. İlave okuma metinleri (256- 275 s.) 4. Sözlük (275- 310 s.)
Müellifin alfabenin öğretimi boyunca, amacı her bir harfin kelime içinde yazıldığı kurallar, Farsça ve basit cümleler, hakkında belirli ölçüde ödevler vermektir. Ayna zamanda okuyuculara, bu dilin nasıl konuşulacağını, özelliklerini ve inceliklerini öğretilmektedir.
Ders kitabında 34 ders vardır. Derslerin her birisi derste verilmiş metinle ilgili olarak gramer anlatımları, metinle ilgili sözlük, şiir deyim ve atasözlerini içermektedir. Dersin sonundaki kısımda ise Farsça metinin Azerbaycan Türkçesi’ne çevrilmesi istenmektedir.
Kitabın üçüncü bölümü olan, Farsça ilave okuma metinleri bölümünde, Farsça-Azerbaycan Türkçesi sözlüğü verilmiştir.
Kitabın son bölümünde Farsça-Azerbaycan Türkçesi sözlüğü yer almaktadır (Rüstemova, 2).
3.3.3. Çeviri Kitapları
Azerbaycan Bağımsızlığını kazandıktan sonra Azerbaycanlı Farsça uzmanları, Azerbaycan şair ve yazarlarının Farsça kaleme almış eserlerini çevirmeye devam etmekle birlikte, İranlı klasik ve modern ünlü yazar ve şairlerin eserlerinin de çevrilmesine çok önem vermişlerdir. Bu çevri kitaplarının arasında “Ders Kitabı” olarak kullanılanlar da vardır. Bu kategoride olan eserleri ayrıntılarıyla vermeye çalıştık:
3.3.3.1. Hüsameddin Hoyi “Tohfey-i Hüsâm”
Aleskerova, Teyyibe, Sadıkova, Cemile, Bakü, Elim, 1996, 239 s. (Azerbaycan Şergşünaslık Enstitüsü’nün kararıyla yayımlanmıştır.) (Kitabın yayımı “İrşat” İslam Araştırmaları Merkezi tarafından maliyeleştirilmiştir.)
Dilimizin gelişmesinde özel dönem olarak bilinen XIII. yüzyıl, Azerbaycan dilciliği tarihinde dilcilik (leksik) eserlerin meydana geldiği dönem olarak bilinmektedir. Bu dönemde yazılan fakat kaybolduğu sanılan ve uzun araştırmalardan sonra el yazma nüshaları bulunan Töhfey-i Hüsâm dilimizin ve medeniyetimizin tarihi, genellikle Türkoloji tarihi için önemli bir eserdir. Töhfey-i Hüsâm Azerbaycan dilciliği tarihinde yazılan ilk manzum sözlük, onun müellifi ise bu alanda yazan ilk Azerbaycanlı âlimdir. Es’Sihah el Ecemiyye XIII. yüzyılda dilimizin ilk nesir örneği sayılmakla birlikte, Töhfey-i Hüsâm şiirimiz hakkında geniş düşünce oluşturan ilk nazım eserdir.
Azerbaycan filoloji biliminin fonetik, gramer, dilcilik ve benzeri bilimlerle birlikte şiir tarihimizin öğrenilmesinde, bu sözlüğün yerini dolduracak başka bir eserin olmadığı dikkate alarak, onun Kahire’nin Darülkutup ve Batı Berlin kütüphanelerinden getirilmiş iki elyazma esas alınarak temelinde hazırlanan ilmi- inceleme metnini transkripsiyon ile yazmağı uygun bulduk. Dilimizin diğer Türk lehçeleriyle akrabalık ilişkisini göstermek amacıyla Töhfey-i Hüsâm’ın sözlüğü XI.- XVI. yüzyıllarda düzenlenmiş diğer iki dilli sözlüklerle karşılaştırmalı olarak verilmiştir.