Farkındalık Çalışmaları

Farkındalık; olayları bilme, anlama, hissetme ve idrak etme yeteneği, bir hususun bilincinde olma durumu olarak tanımlanmaktadır. Fiziksel, duyusal veya zihinsel eksikliklerinden dolayı toplumsal yaşama katılamayan veya kendinden beklenen görevleri yerine getiremeyen bireyler için ise engelli birey tanımlaması yapılmaktadır. Engelli kişilerin toplumsal hayatta yer bulamamaları, çoğunlukla sahip oldukları engelden değil,

toplumsal inançlardan, tutumlardan veya çevresel ve fiziksel şartlardaki yetersizliklerden kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla engelli bireyin topluma entegre olmasının önündeki engel kişinin eksikliğinden veya farklılığından değil, toplumun zihinsel kalıplarından ve çevresel olanakların eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla bu eksikliği azaltmak için engelli olmayan bireylerin, engelli bireylerin yaşadıkları sorunları hissetmeleri, anlamaları ve idrak etmeleri için farkındalıklarının artırılması gerekmektedir.¹⁵⁵

Engelli bireylere yönelik farkındalığın oluşturulması kültürel özelliklerle doğru orantılıdır. Ülkelerdeki yasal düzenlemeler ve okul öncesinden itibaren eğitim içinde engelliliğin incelenmesi ile toplum içinde yaşayan diğer bireylerin engelli ve engellilik konusunda duyarlı olmaları sağlanmalıdır. Engelli bireylere sunulan imkânlar ve bireysel duyarlılık ile farkındalığın da arttığı görülmektedir.¹⁵⁶

Engelli/özel gereksinimli bireylerin toplumda var olabilmesinin önündeki kurumsal ve bireysel farkındalık alanındaki önemli sorunlar;

 Toplumsal farkındalık,

 Ailenin farkındalığı,

 Eğitim ve sağlık alanlarındaki farkındalık,

 Kamu alanındaki farkındalık,

 Yazılı, görsel ve sosyal medyadaki farkındalık,

 Spor alanlarında yaşanan farkındalık konularındaki yetersizlikler olarak özetlenebilir.

Bireylerin, yaşadığı toplumun kendileri üzerindeki farkındalığı ve kabulü arttığı ölçüde benlik saygısı ve toplumsal hayata katılımı artmaktadır. Özel gereksinimli bireyler, toplumsal uyum ve duygusal davranışlarının, toplumdaki diğer bireylerin kendilerine karşı olan tutum ve davranışlarıyla biçimlendiğini belirtmektedirler.

Toplumdaki eğitim seviyesinin yükselmesi özel gereksinimli bireylere yönelik olumlu tutumların gelişmesi konusunda tek başına yeterli olmamaktadır. Ancak özel gereksinime ilişkin bilgi sahibi olma ve bu bireylerle etkileşimde bulunma, onlara yönelik tutumların olumlu yönde değişmesini sağlayan temel faktörlerdir.¹⁵⁷

155 EMİN, F. T., AYAZ, Ç. E., “Engelli Bireylere Yönelik Kurumsal Farkındalık: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Örneği”, Journal of Awareness, 2019, C. 4, S .2, s. 240.

156 KAYIHAN, H., vd., Farkındalık ve Ulaşılabilirlik Rehberi, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2013, s.170.

157 ÖZYÜREK, M., Tutumlar ve Engellilere Yönelik Tutumların Değiştirilmesi, Karatepe Yayınları, Ankara, 2000, s. 6.

Toplumda, özel gereksinimli bireylere yönelik farkındalık bilincinin artırılması için;

toplumun tüm kesimlerine gerekli eğitim ve bilgilendirmelerin yapılması, bu bireylerin toplumun içinde daha fazla yer almalarının sağlanması, kendi sorunlarını yan yana diğer bireylere aktarabilecekleri ortamların oluşturulması ve kamu kurum ve kuruluşları ile STK’larca özel gereksinimli bireylerle ilgili etkili politikalar oluşturularak farkındalık artırıcı faaliyetlerin yürütülmesi gerekmektedir.¹⁵⁸

Aşağıda ülkemizde kamu kurumları tarafından yürütülen başlıca farkındalık çalışmalarına yer verilmektedir.

2.1.1.2.1. Sağlık Bakanlığı Tarafından Yürütülen Farkındalık Çalışmaları Sağlık Bakanlığından alınan bilgiye göre¹⁵⁹, Bakanlık tarafından otizmin farkındalığının artırılması amacıyla, 2 Nisan Dünya Otizm Farkındalık Günü münasebetiyle nisan ayı başta olmak üzere tüm yıl boyunca ülke genelinde çeşitli farkındalık faaliyetleri yürütülmektedir. Sağlık personelinin, çocuk alanında çalışan diğer meslek gruplarının ve anne-babaların farkındalık düzeylerinin arttırılmasına yönelik eğitimler yapıldığı bildirilmiştir. Aynı zamanda Dünya Sağlık Örgütü ve Bakanlık iş birliğinde, geçici koruma altındaki bireylere yönelik sağlık hizmetlerinin sunulduğu ve Göçmen Sağlığı Merkezlerinde çalışan sağlık personellerine de otizm farkındalık eğitimleri verilmeye devam edildiği belirtilmiştir. Aşağıdaki tabloda 2014 yılından bu yana Sağlık Bakanlığı tarafından sunulan otizm konulu farkındalık eğitimlerine ilişkin veriler yer almaktadır.

Tablo 25: Yıllara Göre Otizm Spektrum Bozukluğu Farkındalık Eğitimleri

Yıl Sağlık

Personeli

Diğer (Anne-Baba

Öğretmen) Toplam

2014 3.500 11.267 14.767

2015 10.558 42.786 53.344

2016 16.238 34.752 50.990

2017 30.980 58.099 89.079

2018 26.254 62.013 88.267

2019 (ilk 6 ay) 14.136 45.278 59.414

Kaynak: Sağlık Bakanlığı.

Bakanlık ve bağlı kuruluşlarından hizmet alan vatandaşlarda farkındalık oluşturmak ve otizm tanısı alan kişilerin ailelerini tanı ve tedavi hizmetleri ile ilgili bilgilendirmek

158 ÖZTABAK, M. Ü., “Engelli Bireylerin Yaşamdan Beklentilerinin İncelenmesi”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 2017, S. 9, s. 372.

159 Sağlık Bakanlığı tarafından Komisyona sunulan19.07.2019 tarihli ve 29542975-045.99-E.6 sayılı yazı.

amacıyla birinci basamak ve ikinci basamak sağlık hizmetlerine yönelik kitapçıklar hazırlanarak tüm illere dağıtımının gerçekleştirildiği belirtilmiştir.

Bakanlık tarafından, koruyucu ve önleyici sağlık hizmetlerinde çalışan personelin, öğretmenlerin ve anne-babaların dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile ilgili farkındalık kazanmalarını sağlamak, damgalamanın önüne geçmek, hareketli her çocuğun anne-baba ya da öğretmen tarafından hiperaktif olarak değerlendirmesini önleyecek doğru yönlendirmeleri yapabilmek, DEHB olan bireyleri erken dönemde tespit ederek tanı, tedavi ve eğitim hizmetlerinden en erken dönemde yararlanabilmelerini sağlamak ve aile, çevre ve çocukla çalışan meslek gruplarının DEHB tedavisinde ilaç kullanımıyla ilgili yanlış algı ve ön yargılarını ortadan kaldırmak amacıyla eğitimler, afiş-broşür dağıtımı, yürüyüş vb. etkinlikler yürütülmektedir. Aşağıdaki tabloda 2016 yılından bu yana Sağlık Bakanlığı tarafından DEHB konusunda sunulan farkındalık eğitimlerine ilişkin veriler yer almaktadır.

Tablo 26: Yıllara Göre Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Farkındalık Eğitimleri

Yıl Sağlık

Personeli

Diğer (Anne-Baba)

Öğretmen) Toplam

2016 4.860 5.426 10.286

2017 12.673 29.781 40.454

2018 7.199 22.766 29.965

2019

(ilk 6 ay) 5.806 16.393 22.199

Kaynak: Sağlık Bakanlığı.

Özgül öğrenme güçlüğü (ÖÖG) ile ilgili olarak ise koruyucu ve önleyici sağlık hizmetlerinde çalışan personellerin, öğretmenlerin ve anne-babaların farkındalık kazanmalarını sağlamak; ÖÖG olan bireyleri erken dönemde tespit ederek erken tanı, tedavi ve özel eğitim programlarından yararlanmalarını temin etmek; farkındalık düzeyinin artması ve tedaviye erken başlanması ile okul başarısızlığı gibi durumlara bağlı gelişen düşük benlik algısı, akran ilişkilerinde sorunlar, anksiyete ve depresyon gibi ikincil problemlerin oluşmasını önlemek amacıyla eğitimler, afiş-broşür dağıtımı, yürüyüş vb. etkinliklerle farkındalık faaliyetleri yürütülmektedir. Aşağıdaki tabloda 2016 yılından bu yana Sağlık Bakanlığı tarafından sunulan özgül öğrenme güçlüğü konulu farkındalık eğitimlerine ilişkin veriler yer almaktadır.

Tablo 27: Yıllara Göre Özgül Öğrenme Güçlüğü Farkındalık Eğitimleri

Yıl Sağlık

Personeli

Diğer (Anne-Baba)

Öğretmen) Toplam

2016 4.999 5.510 10.509

2017 17.008 44.559 61.567

2018 10.739 46.233 56.972

2019 (ilk 6 ay) 3.495 15.516 19.011

Kaynak: Sağlık Bakanlığı.

2015 yılında down sendromu ile ilgili iki video hazırlanmıştır.¹⁶⁰ Ayrıca, Bakanlığın resmi sosyal medya hesaplarından Sağlık Takvimi’nde yer alan ilgili günlerde bilgilendirici paylaşımlar yapılmaktadır.¹⁶¹

2.1.1.2.2. Milli Eğitim Bakanlığı Tarafından Yürütülen Farkındalık Çalışmaları Milli Eğitim Bakanlığı tarafından zorunlu eğitim çağındaki özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitime erişimleri ile devamlarını sağlamak, sürdürülebilir ve kaliteli eğitim hizmeti sunmak amacıyla politika oluşturulması ve uygulamaya geçirilmesi ile ilgili iş ve işlemler yürütülmektedir. Bu kapsamda sunulan eğitim hizmetleri ile bireylerin toplumsal yaşama uyumunu ve etkin katılımını sağlayarak yaşam kalitelerinin artırılması ve onların mutlu ve üretken bireyler olarak toplumla bütünleşmelerinin sağlanması hedeflenmektedir.

Özel eğitim ihtiyacı olan bireylere yönelik olumlu tutum ve davranış geliştirilmesi, konuya ilişkin farkındalık oluşturulması ve sosyal kabullerinin sağlanması amacıyla birçok çalışma yapılmıştır. Bu kapsamda müfredat programları içerisinde engellilik konusunda farkındalık oluşturulması ve sosyal kabulü sağlamaya yönelik kazanımlara yer verilmiştir.

Sınıf rehberlik programlarında da farkındalık sağlamaya, olumlu tutum ve davranış değişikliği oluşturmaya hizmet edecek konular bulunmaktadır. Özel eğitim ihtiyacı olan bireyler ile ailelerin eğitim süreci, sahip oldukları haklar ile yararlanabilecekleri hizmetler hakkında bilgilendirilmesine yönelik faaliyetler yürütülmektedir. Özel eğitim ve kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları konusunda hedef grupların farkındalığının arttırılması amacıyla projeler, ulusal eylem planları, kampanyalar ve etkinlikler yapılmaktadır. Bunların yanı sıra kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konuya ilişkin duyarlılık kazanması amacıyla özel eğitim alanına ilişkin görsel, işitsel veya yazılı materyaller hazırlanmaktadır.

160 https://www.saglik.gov.tr/TR,1228/21-martdunya-down-sendromu-gunu.html, (Erişim Tarihi: 01.10.2019).

161 Sağlık Bakanlığı tarafından Komisyona sunulan 19.07.2019 tarihli ve 29542975-045.99-E.6 sayılı yazı.

Ayrıca;

 İl/ilçe şube müdürleri, maarif müfettişleri, okul yöneticileri, öğretmenler ve diğer personelin özel eğitim alanına ilişkin yeterliklerini geliştirmek onların bu konulara ilişkin bilgi, beceri ve farkındalıklarını artırmak üzeremahalli ve merkezi hizmet içi eğitimler ve çalıştaylar düzenlenmektedir.

 Ailelere, rehberlik ve araştırma merkezleri ile okullarda özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin hakları ve sunulan hizmetler bağlamında bilgilendirmeler yapılmakta ve rehberlik hizmetleri sunulmaktadır.

 Ailelerin çocuk bakımı, beslenmesi, gelişimi ve eğitimi gibi konularda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi ile çocuklarının eğitim sürecine aktif olarak katılımlarını sağlamak amacıyla halk eğitim merkezlerinde aile eğitim programları düzenlenmektedir.

2.1.1.2.3. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Tarafından Yürütülen Farkındalık Çalışmaları

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Komisyonun çalışma alanında yer alan engel gruplarındaki bireylere yönelik farkındalığın oluşturulması için pek çok çalışma yürütmektedir. Genel olarak engellilere ve belirli engel gruplarına yönelik yürütülen çalışmalar aşağıda yer almaktadır.

Otizm Eylem Planı ve 2 Nisan Otizm Farkındalık Günü Kapsamındaki Çalışmalar

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığından alınan bilgilere göre¹⁶²; Bakanlık koordinasyonunda yürütülen ve halen çalışmaları devam eden “Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Ulusal Eylem Planı (2016-2019)”; otizmli bireylerin ve ailelerinin artan ihtiyaçlarını ve çeşitlenen taleplerini karşılamak ve yaşam kalitelerini artırmak, ailelere destek vermek, sistemli ve nitelikli bakım hizmetlerinin sunulabilmesini sağlamak için uygun politikaların geliştirilmesi amacıyla hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur.