Bebek, Çocuk, Ergen İzlemleri 190

Çocuğun biyolojik, psikososyal ve gelişimsel problemlerine; tanı, tedavi ve rehabilitasyon sürecine yönelik önemli hizmetler sunan, her çocuğu izleyen tek sistem sağlık sistemidir. Çocuk sağlığı izlemi tüm çocuklara verilmesi gereken ve çocuğun fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde olup olmadığının değerlendirilmesidir. Bu izlemin

189 Yenidoğan Canlandırma Programı (NRP), https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/cocukergen-ep-liste/yenido%C4%9Fan-canland%C4%B1rma-program%C4%B1-nrp.html, (Erişim Tarihi: 23.12.2019).

190 Bebek, Çocuk, Ergen İzlem Protokolleri,

https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cocuk_ergen_db/dokumanlar/yayinlar/Kitaplar/Bebek_Cocuk_Ergen _Izlem_Protokolleri_2018.pdf, (Erişim Tarihi: 26.12.2019).

hekim, aile ve hekim dışı sağlık personeli iş birliğinde yürütülmesi gerekmektedir. Çocuk, içinde bulunduğu fiziksel ve sosyal çevreyle birlikte değerlendirilmelidir. Birinci basamakta çocuk izlemi çocuk sağlığı ve hastalıkları hizmetlerinin temelini oluşturmaktadır. Hekimler, çocuk sağlığı hizmetlerinin temelini oluşturan ön bilgilendirme ve koruyucu hekimlik uygulama olanağını en çok rutin sağlam çocuk kontrolleri sırasında bulurlar. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Çocuk ve Ergen Sağlığı Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülen “Bebek, Çocuk, Ergen İzlemleri ve İzlem Protokolleri”nde aşağıdaki ilkeler dikkate alınmaktadır:

a) Hastalıkların önlenmesi: Büyüme gelişmenin izlenmesi, yaşa uygun beslenmenin sağlanması, aşılama, sağlık eğitimi,

b) Hastalıkların erken tanı ve tedavisi: Öykü, fizik muayene, taramalar,

c) Çocuğun sağlıklı yetişmesi konusunda aileye destek: Sağlık eğitimi, çocuğun yetiştirilmesi konusunda danışmanlık, bakımın sürekli olmasının sağlanması.

Birinci basamakta çocuk izlemi, her bebek kayıt altına alınarak ilk 1 yaşta en az 9 kez, 6 yaşa kadar toplam 16 kez ve 6-9 yaş aralığında yılda 1 kez yapılmakta; 10-21 yaş ergen/genç izlemi ise yılda bir kez yapılmakta ve izlem sonuçları kayıt altına alınmaktadır.

2.2.1.1.3. 0-6 Yaş Çocuğun Psikososyal Gelişimini Destekleme (ÇPGD) Programı¹⁹¹

Sağlık Bakanlığından alınan bilgilere göre; Bakanlık tarafından, 2005 yılından bugüne ülke geneline yaygınlaştırılan program kapsamında, aile sağlığı merkezlerinde, gebelerin ve 0-6 yaş grubundaki çocukların psikososyal gelişimini düzenli olarak izlemek, sağlıklı gelişimi desteklemek, anne, baba, çocuk ve sağlık personeli arasındaki iletişimi güçlendirmek, aileleri çocuk gelişimi ve temel bakımla ilgili olarak bilgilendirmek, çocuğun psikososyal gelişimi ve gelişimin desteklenmesi konularında sağlık personelinin farkındalığını artırmak hedeflenmektedir.

Söz konusu programda, eğitim almış ebe ve hemşireler tarafından, yeni tespit edilen bütün gebe, anne, bebek, çocuk ve babalar görüşme formu ile izlenmekte, gerekli durumlarda hekim ile görüşme sağlanmakta, aile hekimi tarafından gerekli durumlarda olgular hastanelerin ilgili birimlerine yönlendirilmekte ve sağlık kurumları dışında destek gerektiren durumlar için aileler, sorunlarına uygun destek alabilecekleri il içerisindeki kurumlara yönlendirilmektedir. Böylece beslenme yetersizliği düzeyinde yoksulluk, çocukluk çağı ruhsal gelişimsel bozuklukları, anne-baba ruhsal bozuklukları, anne-babada

191 Sağlık Bakanlığı tarafından Komisyona sunulan 19.07.2019 tarihli ve 29542975-045.99-E.6 sayılı yazı.

sigara, alkol, madde bağımlılığı, şiddet, ihmal-istismar gibi risk faktörleri tespit edilebilmektedir.

Bakanlık tarafından; 2005 yılından 19 Temmuz 2019 tarihine kadar 30 eğitici eğitimi yapılmış ve 935 kişiye eğitim verilmiştir. Çalışmaların takibi amacıyla il değerlendirme toplantıları düzenlenmiştir. 2014 yılında Çocuğun Psikososyal Gelişimini Destekleme (ÇPGD) görüşme formu “Gelişim Bilgileri” bölümüne 18-36 aylar arasında çocuğun otizm açısından değerlendirilmesi amacıyla 3 gözlem maddesi eklenmiştir. Eğitici eğitimi alan il sağlık müdürlüğü personeli tarafından 19 Temmuz 2019 tarihine kadar 27.707 hekim ve 29.496 aile sağlığı çalışanına eğitim verilmiştir.

Aşağıdaki tabloda Bakanlık tarafından bebek ve çocuklar ile gebelere ilişkin psikososyal izlem sayıları yer almaktadır.

Tablo 32: Psikososyal İzlem Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı

2014 2015 2016

Bebek-Çocuk Gebe Bebek-Çocuk Gebe Bebek-Çocuk Gebe

2.094.450 1.015.291 2.742.190 1.093.063 2.421.760 1.054.837

Not: Bebek-Çocuk döneminde 6, gebelik döneminde 2 kez görüşme yapılmaktadır. Belirtilen rakamlar toplam izlem sayılarını ifade etmektedir. Karar Destek Sistemindeki güncelleme çalışmalarından dolayı 2017 ve 2018 yılı verilerine yer verilememiştir.

Kaynak: Sağlık Bakanlığı.

. 2.2.1.1.4. Down Sendromuna İlişkin Faaliyetler¹⁹²

Anneler ve bebekler, sağlık hizmetleri açısından risk altında bulunan ve öncelik tanınması gereken iki önemli grubu oluşturmaktadır. Taşıdıkları riskler nedeniyle sağlık hizmetlerinden öncelikli ve özellikli hizmet almaları zorunludur.

Gebelik izlemleri Bakanlık tarafından 2008 yılında yayımlanan ve 2018 yılında revize edilen “Doğum Öncesi Bakım Yönetim Rehberi”ne uygun olarak yapılmaktadır.

İzlemlerde; eğitim, danışmanlık, fizik muayene laboratuvar testleri vb. işlemler yer almaktadır.

Anne adayının sağlıklı bir gebelik geçirebilmesi, kendisinin ve bebeğinin sağlığını koruyabilmesi ve riskli durumların erken dönemde fark edilebilmesi için gebelik süresince en az 4 kez sağlık kontrolüne gitmesi önemlidir. Bu izlemlerde kalıtsal geçiş gösteren hastalıkların, doğumsal anomalilerin ve bazı enfeksiyonların erken tespit edilmesinde önerilen tarama testleri aşağıda yer almaktadır:

192 A.g.k.

İkili Test: Gebeliğin 11-14 haftaları arasında fetüsün ultrasonografi ile ense saydamlığı ve CRL (baş-popo mesafesi) ölçüleri ile anne kanında beta-HCG ve PAPP-A düzeyleri ile yapılan bir prenatal genetik tarama testidir.

Üçlü ve Dörtlü Test: Gebeliğin 16-18., bazen 20. haftasına kadar anne kanında üç veya dört hormonun bakılması ile yapılmaktadır.

İkili, üçlü veya dörtlü test ile özellikle fetüste down sendromu riski öngörülmeye çalışılmaktadır. Gebe, yüksek riskli (test pozitif) tespit edilirse Koryon Villus Örneği (CVS), amniosentez veya nadiren kordosentez önerilmektedir. Down sendromu ve diğer fetal genetik hastalıkların kesin tanısı CVS, amniosentez veya kordosentez ile elde edilen örneklerin genetik laboratuvarında incelenmesi ile genetik uzmanı tarafından konulur.

Test sonucu düşük riskli (test negatif) bulunan gebelere kesin tanı yöntemleri önerilmemektedir. Ancak test sonucu negatif olan gebelerin de 1/1000 olasılıkla down sendromlu bebek doğuracağı bilinmelidir. Güncel tıbbi imkânlar, standartlar ve uygulamalar nedeniyle bu sonucu önlemek mümkün değildir.

Detaylı USG/İkinci Düzey USG: Fetal genetik ve anatomik sorunları öngörebilmek için yapılan bir tarama testidir. Gebeliğin 18-22 haftası arasında yapılmaktadır. Genetik ve/veya anatomik bozukluk düşündürecek bulgular ve şüpheler varsa gebe daha ileri tetkike yönlendirilmektedir.

Ayrıca Sağlık Bakanlığının bağlı kuruluşlarında bulunan “Gebe Bilgilendirme Sınıfları”nda down sendromu ve tarama testleri konusu ile ilgili ileri danışmanlık hizmeti almaları hususunda gebelere gerekli yönlendirmeler yapılmaktadır.