I. BÖLÜM
4.4. Faktörlerin Analizi
Bu bölümde, araştırmanın temel amaçlarından olan göç, kent yaşamı, göç edilen kent olarak Konya ile gündelik hayat ve sosyal yaşama ilişkin kanaatlerin belirlenmesi için geliştirilen ölçeğin faktör analizi sonuçları sunulmaktadır. Bu bağlamda söz konusu ifadelerin beşli ölçek içerisindeki ortalama ve standart sapmaları verilmiş ve yorumlanmış, ardından ölçekler üzerinde uygulanan faktör analizi sonuçları verilmiştir.
Göç, kent yaşamı ve göç edilen kent olarak Konya’ya ilişkin ilk ölçek 49 ifadeden, gündelik hayat ve kentte sosyal yaşama ilişkin ikinci ölçek ise 20 ifadeden oluşmuş olup, ifadeler faktör analizine tabi tutularak ölçek üzerinde faktör analizi yapılmasına ve faktörlerle sosyo-demografik değişkenler arasında karşılaştırma yapılmasına imkan sağlanmıştır.
Faktör analizi gerçekleştirilirken varimax rotasyon, özdeğeri (eigenvalue) I’den büyük ve minimum yükleme büyüklüğü (0,30) kriterleri uygulanmıştır. Yapılan faktör analizinde 49 ifadeden oluşan ilk ölçekten güvenilirlik değerleri 0,700’ün üzerinde 5 faktör çözümü ve 20 ifadeden oluşan ikinci ölçekten güvenilirlik değerleri 0,700’ün üzerinde 4, 0,700’ün altında 1 olmak üzere toplam 5 çözümü elde edilmiştir. Faktör boyutları değişken olarak kaydedildikten sonra karşılaştırmaların daha rahat anlaşılabilmesi için t-puanına dönüştürülmüştür. Bu işlem için faktör boyutları öncelikle Z-puanına göre değişken olarak kaydedilmiştir. Ancak negatif puanlar, 0 puan, kesirli puanlar gibi Z-puanının kullanılmasında karşılaşılan güçlükleri aşmak için ham puanlardan elde edilen Z-puanları 10 ile çarpılmış ve 50 sabit değeri yüklenerek t-puanına dönüştürülmüştür. Bu yolla ortalaması 50, standart sapması 10 olan normal dağılım elde edilmiş ve sosyo-demografik değişkenlerle olan ilişkileri de analiz edilmiştir.
4.4.1. Göç, Kent ve Konya
Ankette katılımcıların göç, kent yaşamı ve göç edilen kent olarak Konya’ya ilişkin kanaatlerini ortaya koymaya yönelik soruları içeren ilk ölçeğe uygulanan faktör analizinde (KMO değeri: ,844), söz konusu ifadelerin beş faktör altında
toplandığı ve beş faktörün de toplam varyansın %48,965 gibi bir oranla yaklaşık yarısını açıkladığı tespit edilmiştir. Söz konusu beş faktörün her biri için ayrı bir tablo oluşturulmuş ve yorumları tablo altında verilmiştir.
Tablo 4. 51 Göçe İlişkin Kanaatler (Göç Algısı)
N Ort. Sapma Std.
Kentte bir düzen kurdum, memlekete dönmeyi
düşünmüyorum. 724 3,36 1,321
Kente göç insanı sudan çıkmış balığa çeviriyor. 745 3,19 1,350
Dini cemaatler, kentte insanın ahlakının
bozulmasını engelliyor. 728 3,08 1,321
Memlekette gelir getiren bir işim/arazim vb.
olsa kente göç etmezdim. 737 3,03 1,404
Kente göç etmesem çocukların eğitimi yarım
kalırdı. 713 3,02 1,400
Kentte insanın kendinden başka
kimsesi/dayanağı yoktur. 728 3,01 1,360
Kentte insanı ayakta tutan ona dayanak olan
akrabalarıdır. 730 2,96 1,296
Kentte insanı ayakta tutan ona dayanak olan
hemşerileridir. 726 2,81 1,233
Hemşerileri dernekleri olmasa insan kentte
memleketini unutur. 732 2,63 1,237
İlk fırsatta memlekete göç etmek isterim. 718 2,59 1,340
Kente göç etmesem aç kalırdım/geçinemezdim. 733 2,45 1,345
Şimdiki aklım olsa Kente göç etmezdim,
pişmanım. 716 2,35 1,292
Eşimin işi (tayin, atama vb.) olmasa göç etmek
istemezdim. 579 2,34 1,187
Ankette göçe, kente ve göçe edilen bir kent olarak Konya’ya ilişkin kanaatler 1 ile 5 değerleri arasında ölçülmeye çalışılmıştır. İfadelere karşılık gelen değerler ise şu şekildedir: “1. Kesinlikle katılmıyorum”, “2. Katılmıyorum”, “3. Ne katılıyorum ne katılmıyorum”, “4. Katılıyorum”, ve “5. Kesinlikle katılıyorum.” Göçe ilişkin kanaatleri ölçen ifadelerden katılımcıların genel olarak göç olgusuna bakışı, kente göçü olumlama düzeyleri, yeniden memleketlerine dönmek isteyip istemedikleri ve bunun sebepleri açıklanmaya çalışılmıştır (Oranlar için bkz. Ek-1, Tablo 88).
Göç, Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye’nin demografik dokusunu etkileyen en önemli unsurlardan birisi olmuştur. İnsanlar daha rahat ortamlarda ve daha iyi şartlarda yaşamak için göçü tercih etmişlerdir. Bu bağlamda göçe ilişkin ifadelerin yer aldığı ölçeğe bakıldığında, en yüksek ortalamaya sahip olan ifade “Kentte bir düzen kurdum, memlekete dönmeyi düşünmüyorum.” olmuştur.
Kent yaşamının insanlara sağladığı iş imkanları, eğitim, sağlık, kültür hizmetleri, rahat ve konforlu konutlar, yollar, ulaşım imkanları vb. düşünüldüğünde insanların kıra yeniden dönmelerini beklemek ütopik bir nostaljiye işaret eder. Kıra dönmek bir yana küçük kentten büyük kente göç eden insanların bile yine aynı sebeplerle büyük kentte kalmayı tercih etmesi son derece doğaldır.
Tabloda kente göçe ilişkin olumsuz ifadelerin (“İlk fırsatta memlekete göç etmek isterim”, “Şimdiki aklım olsa Kente göç etmezdim, pişmanım.”, “Eşimin işi (tayin, atama vb.) olmasa göç etmek istemezdim.” gibi) son derece düşük ortalamalara sahip olması da bu savı destekler niteliktedir. Yanı sıra Tablo 4.46’dan memleketle olan ilişkilerin sıklığına bakıldığında da katılımcıların yarıya yakının (%45,8) sadece düğün, bayram, cenaze gibi özel günlerde memleketlerini ziyaret ettikleri görülmektedir. Nitekim kente ilişkin kanaatlerin yer aldığı Tablo 4.62’den de görüleceği üzere kentin sunduğu konfor ve imkanlar insanların göçe ilişkin kanaatlerini de belirlemektedir.
Son olarak tabloda en yüksek ikinci ortalamaya sahip olan “Kente göç insanı sudan çıkmış balığa çeviriyor.” ifadesinin ilk ifadeyle çeliştiği düşünülebilir. Ancak her göç, yeni bir yerleşim birimi, yeni bir hayat, yeni bir kültür, yeni insanlar, yeni bir sosyal ve fiziki çevre, farklı sosyo-kültürel değerler demektir. Bu yenilikler ve farklılıklara uyum sürecinde elbette bazı güçlükler çekilir. Nitekim Tablo 4.23’te kente ilk gelindiğinde yaşanılan en büyük güçlük olarak kente yabancılık (%22) ifade edilmiştir. Ancak bu kent yaşamını ya da kente göçü olumsuzlama anlamına gelmemektedir.
Tablo 4. 62 Kente İlişkin Kanaatler (Kent Algısı)
N Ort. Std. Sapma
Kentin imkânları (eğitim, sağlık vb.) insanın
yaşamını kolaylaştırıyor. 733 3,84 1,151 Kentte insanın bilgisi ve kültürü artıyor. 739 3,68 1,111 Kentin imkânlarına alışınca köyde yaşamak insana
zor gelir. 738 3,67 1,209
Kentteki ulaşım sıkıntısı ve trafiksorunu insanı
rahatsız ediyor. 733 3,63 1,256 Kentte hayat pahalı, masraf çok 737 3,61 1,241 Kentte insan daha sosyal oluyor. 733 3,60 1,101 Kent hayatı çok kalabalık ve gürültülü 732 3,55 1,214 Kentte insanlar arasındakisınıf (zengin-fakir) farkı
çok fazla 729 3,48 1,199
Kent hayatı insanı özgürleştiriyor. 732 3,34 1,212 Kendimi şehirli/kentli görüyorum. 728 3,33 1,245 Kentte yaşamak için zengin olmak lazım. 725 3,17 1,259 Kentte yaşayan insanlar daha kibar. 733 3,16 1,249 Kentte akrabalık ve hemşerilik ilişkileri yok oluyor. 725 3,07 1,240 Kent hayatı insanı çıkarcı yapıyor. 740 3,06 1,347 Kentte insan örf adetlerini unutuyor,
geleneklerinden kopuyor. 729 3,05 1,298 Kentte insan huzur buluyor. 731 2,95 1,197 Kent hayatı insanın ahlakını bozuyor. 737 2,76 1,294 İnsan kentte hayır, hasenatı unutuyor. 735 2,50 1,258
Tablo 4.62’ye bakıldığında kente ilişkin ifadelerin olumlu ve olumsuz ifadeler olmak üzere iki grupta toplandığı ve katılımcıların kente ilişkin olumlu ifadeleri onayladıkları görülmektedir. “Kentin imkânları (eğitim, sağlık vb.) insanın yaşamını kolaylaştırıyor.” ifadesinin 3.84 gibi oldukça yüksek bir ortalama ve 1,151 gibi homojen bir standart sapmaya sahip olması savımızı destekler niteliktedir. Yine aynı şekilde ilk üç cümlenin kenti olumladığı ve oldukça yüksek ortalamalara sahip olan “Kentte insanın bilgisi ve kültürü artıyor.”, “Kentin imkânlarına alışınca köyde yaşamak insana zor gelir.” ifadelerinden oluştuğu görülmektedir. Benzer şekilde kent yaşamının insanı daha sosyal yaptığı, insanı özgürleştirdiği, kentte yaşayan insanların daha kibar olduğu ifade edilmiştir. Buna karşın kent hayatının nimet külfet dengesinin bir sonucu olan ulaşım ve trafik sorunu, hayat pahalılığı, gürültü, akrabalık ve hemşerilik gibi birincil ilişkilerin, örf ve adetlerin unutulduğu gibi