Beş Faktör Kişilik Ölçeği

Araştırmada kişilik ölçeği olarak Goldberg (1992) tarafından geliştirilen Büyük Beş-50 Kişilik Testi kullanılmıştır. Büyük Beş-50 Kişilik Testinin Türkçeye çevirisi

en son Dr. Arkun Tatar tarafından 2017 yılında gerçekleştirilmiştir. Beş faktör altında incelenen kişilik özellikleri aşağıdaki gibidir:

Duygusal Dengelilik: Duygusal dengelilik; kaygı, depresyon, düşmanlık, engellenme ve suçluluk gibi olumsuz duygulardan arınmış olma eğilimidir (Costa ve McCrae, 1992: 226).

Dışa dönüklük: Kişinin ne derece neşeli, sokulgan, eğlenceyi seven ve coşkulu olduğunu göstermektedir (Costa ve McCrae, 1992: 226). Özellikle; yüksek dışa dönüklüğe sahip bireyler, düşük dışa dönüklüğe sahip bireylere nazaran iş ortamını genellikle daha olumlu algılayabilmektedirler (Lau vd., 2006: 973). Dışa dönüklük, kişinin çalışma ortamının nesnel doğasına da etki edebilmektedir. Örneğin, sıklıkla iş arkadaşlarında olumlu tepkiler uyandırdıkları için dışa dönük bireyler, işyerlerinde genellikle olumlu bir sosyal çevreye sahiptirler (Bowling vd., 2005: 478).

Sorumluluk: Sorumluluk, kişinin ne derece başarı odaklı, güvenilir, düzenli ve sorumlu olduğu ile ilgilidir (Costa ve McCrae, 1992: 227). Çeşitli nedenlerden dolayı sorumluluk ve nesnel çalışma ortamı arasında bir ilişki ortaya çıkabilmektedir. Örneğin; proaktif doğalarından ötürü yüksek sorumluluğa sahip çalışanlar strese maruz kaldıklarında, stresli çalışma koşullarını azaltacak veya ortadan kaldıracak şekilde aktif olarak çalışma ortamlarını manipüle edebilmektedirler. Öte yandan, düşük sorumluluğa sahip çalışanlar, aktif olarak bu tür stres unsurlarına yönelik birkaç davranışta bulunabilmektedirler (Barrick ve Mount, 1991: 5). Ayrıca sorumluluk, kişinin çalışma ortamında uyandırdığı tepkilerden dolayı tükenmişlik ile de ilişkili olabilmektedir. Örneğin, düşük sorumluluğa sahip meslektaşları ile karşılaştırıldıklarında, yüksek sorumluluğa sahip çalışanların, müdürlerinden ve çalışma arkadaşlarından olumlu tepkiler alma olasılıkları daha yüksektir (Kim vd., 2007: 425). Bu durum yüksek sorumluluğa sahip çalışanların genelde başkaları tarafından güvenilir, sorumlu ve sözünü tutan bireyler olarak görülmelerinden kaynaklanmaktadır (Costa ve McCrae, 1992: 228).

Uyumluluk: Kişinin diğer insanlara karşı ne derece yardımsever, ilgili, güvenilir ve cana yakın olduğu ile ilgilidir (Costa ve McCrae, 1992: 228). Kişinin çalışma ortamının nesnel doğası üzerinde bırakacağı etkiler yoluyla tükenmişliği etkilemesi beklenmektedir. Özellikle anlaşılabilir çalışanların, sosyal ortamlarında olumlu tepkiler uyandıracak şekilde davranmaları beklenmektedir. Örneğin, kendileri iyi davranışlar sergiledikleri için bu kişilere, çalışma arkadaşları da iyi davranabilmektedir (Bowling vd., 2005: 490).

Zekâ/Hayal Gücü: Kişinin ne ölçüde eşsizlik, değişim ve çeşitlilik istediğini yansıtmaktadır (Costa ve McCrae, 1992: 229). Yüksek zekâ/hayal gücüne sahip bireyler, belirsizliğe tolerans gösteren ve yeni deneyim ve fikirlere istekli, hayalperest ve bağımsız düşünürlerdir.

Ölçekte bulunan 50 madde, Hiç Uygun Değil=1, Uygun Değil=2, Orta / Kararsız=3, Biraz Uygun=4, Çok Uygun=5 olarak işaretlenmektedir. Ölçekte bulunan 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 29, 30, 32, 34, 36, 38, 39, 44, 46, 49 numaralı maddeler ters puanlanmaktadır. Ölçek, 5 kişilik özelliğini ölçmektedir. Kişilik özellikleri ve özelliklere ait maddeler aşağıda verilmektedir.

Tablo 4: Büyük Beş-50 Kişilik Ölçeği Maddeleri

Dışa dönüklük (1) Extraversion 1, 6, 11, 16, 21, 26, 31, 36, 41, 46 : Uyumluluk (2) Agreeableness 2, 7, 12, 17, 22, 27, 32, 37, 42, 47 : Sorumluluk (3) Conscientiousness 3, 8, 13, 18, 23, 28, 33, 38, 43, 48 : Duygusal Dengelilik (4) Emotional Stability 4, 9, 14, 19, 24, 29, 34, 39, 44, 49 : Zekâ/Hayal Gücü (5) Intellect/Imagination 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50 :

Tablo 5: Büyük Beş-50 Kişilik Ölçeği Maddelerinin Alt Boyutlara Göre Dağılımı H iç Uy gu n De ğil Uy gu n De ğil O rta / K a ra rsız Bira z Uy g u n Ço k Uy gu n Dış a dö nü klü k 1. Toplantıların gözdesiyimdir. 6. Çok konuşmam.

11. İnsanların arasında kendimi rahat hissederim. 16. Arka planda kalmayı tercih ederim.

21. Konuşmayı genelde ben başlatırım. 26. Söyleyecek çok şeyim yoktur.

31. Toplantılarda değişik insanlarla konuşabilirim. 36. Dikkat kendi üzerime çekmekten hoşlanmam. 41. İlgi odağı olmaktan rahatsızlık duymam. 46. Yabancıların arasında genelde sessizimdir.

Uy u m lu lu k

2. Başkalarına pek ilgi duymam. 7. İnsanlarla ilgilenirim.

12. İnsanlara hakaret ederim.

17. Başkalarının duygularını anlayıp paylaşırım. 22. Başka insanların problemleriyle ilgilenmem. 27. Yumuşak kalpliyim.

32. Aslında başkalarıyla pek ilgilenmem. 37. Başkalarına zaman ayırırım.

42. Başkalarının duygularını hissederim. 47. İnsanları rahatlatırım. So ru m lu lu k

3. Her zaman hazırlıklıyımdır. 8. Kişisel eşyalarımı etrafta bırakırım. 13. Detaylara dikkat ederim.

18. İşleri karmakarışık yaparım. 23. İşleri hemen hallederim.

28. Genellikle eşyaları yerlerine koymayı unuturum. 33. Düzeni severim.

38. Görevlerimden kaçarım. 43. Bir plan takip ederim. 48. İşimde titizimdir. Du y g u sal Den g elilik

4. Kolayca kendimi baskı altında hissederim. 9. Genelde rahatımdır.

14. Her şeye endişelenirim.

19. Nadiren kendimi keyifsiz hissederim. 24. Kolayca huzursuz olurum.

29. Moralim çabuk bozulur. 34. Ruh halim çok sık değişir. 39. Ruhsal dengem sık değişir. 44. Çabuk rahatsız olurum.

Z ek â/Hay al Gü cü

5. Kelime hazinem zengindir.

10. Soyut fikirleri kavramakta zorlanırım. 15. Olayları zihnimde canlandırırım. 20. Soyut fikirlerle ilgilenmem. 25. Mükemmel fikirlerim vardır. 30. Hayal gücüm kuvvetli değildir. 35. Olayları anlamada hızlıyımdır. 40. Zor kelimeler kullanırım.

45. Olaylar üzerinde düşünerek vakit geçiririm. 50. Fikirlerle doluyumdur.

Kişilik alt özellikleri hesaplanırken maddelere verilen yanıtlar toplanarak aritmetik ortalamaları hesaplanmaktadır. Yüksek puan, faktör adıyla belirtilen özelliğin yüksek olduğunu gösterir. Yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonuçları, 50 maddelik beş boyutlu Beş Faktör Kişilik Ölçeği’ne ilişkin modelin değerlendirilmesinde uyum indekslerine bakılmıştır. Elde edilen χ2

/ sd = 5.98 (6976.36/1165) olarak hesaplanmıştır. Ayrıca analiz sonuçları incelendiğinde diğer uyum indekslerinin SRMR= .10, RMSEA= .093, NNFI=.84, CFI= .85 olduğu görülmektedir. Doğrulayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen ölçme modeline ilişkin elde edilen bu uyum değerleri, modele ilişkin uyumun zayıf olduğunu ortaya koymuştur. Ölçeğin faktör yüklerine yani standardize edilmiş regresyon katsayıları incelendiğinde, 9, 16, 32 ve 40. maddelerine ilişkin elde edilen t-değerlerinin manidar olmadığı (t-değeri <1.96) görülmüştür. Ayrıca 2, 6, 8, 10, 12, 19, 20, 22, 26, 28, 30, 36, 38, 46 ve 48. maddelerin faktör yüklerinin .32’den düşük olduğu bulunmuştur (Büyüköztürk, 2010). Bu nedenle bu maddeler analiz dışı bırakılarak ölçeğin faktör yapısı yeniden test edilmiştir. Bu araştırmada 0.50 temel boyutlar 0.30 ise alt boyutların maddeleri için güvenilirlik notası olarak alınmıştır.

Ölçeğe ilişkin uyum değerlerine bakıldığında χ2

/sd = 2.96 (1257.77/424), SRMR= .054, RMSEA= .059, NNFI=.94, CFI= .94 olduğu görülmüştür. Sümer’e (2000) göre elde edilen χ2

/sd 3 altında olması mükemmel uyumun bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ayrıca elde edilen RMSEA ve SRMR değerlerinin .06’dan düşük olması modelin iyi uyuma sahip olduğunu desteklemektedir (Hooper vd., 2008). CFI ve NNFI uyum değerlerine bakıldığında bu değerlerin de iyi uyuma işaret ettiği (≥ .90 = iyi uyum) (Çokluk vd., 2012; Sümer, 2000) görülmektedir. Son olarak ölçeğin maddelerine ilişkin t-değerleri ve standardize edilmiş regresyon katsayıları incelendiğinde, elde edilen tüm t-değerlerinin manidar olduğu ve ölçek maddelerinin tüm regresyon katsayılarının .32’den büyük olduğu görülmektedir.

Ölçeğe ilişkin doğrulayıcı faktör analiz sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde, ölçeğin iyi uyum düzeyine sahip olduğu görülmektedir. Ölçeğin faktör yükleri Şekil 7’de verilmiştir. Son olarak ölçeğin güvenilirlik analizi kapsamında iç tutarlık (α) değerlerine bakılmıştır.

Tablo 6: Büyük Beş-50 Kişilik Ölçeği İç Tutarlık Değerleri

Ölçek Alt Boyut Cronbach’s Alpha N

Büyük Beş-50 Kişilik Ölçeği Dışa dönüklük .60 50 Uyumluluk .74 Sorumluluk .78 Duygusal Dengelilik .53 Zekâ/Hayal Gücü .73

Analiz sonuçları, dışadönüklük .60, uyumluluk .74, sorumluluk .78, duygusal dengelilik .53 ve zekâ/hayal gücü .73 iç tutarlık değerlerine sahip olduğunu ortaya koymuştur. Sosyal bilimlerde 50 ve üzeri iç tutarlık değerlinin kabul edilebilir olduğu belirtilmektedir (Büyüköztürk, 2010). Bu araştırmada elde edilen sonuçlar genel olarak iç tutarlık değerlerinin kabul edilebilir düzeyde olduğunu göstermektedir.

Şekil 7: Beş Faktör Kişilik Ölçeği’ne İlişkin Doğrulayıcı Faktör Analiz Sonuçları