Aziz Han (Aziz Çapık oğlu) 1887 yılında Aşkabat yakınlarındaki Herrikgala köyünde dünyaya gelmiştir. Aziz Han bagşı-miriş aşiretine mensup idi96. Babası Gurbanmammet Çapık Serdar 1911 yılında ailesiyle birlikte Ahal’dan Tecen’e göç etmiş ve burada çiftçilikle meşgul olmuşlardır. Köy halkı Aziz’i dürüstlüğü ve adaletperverliğinden dolayı mir-ab (su işlerinden sorumlu kişi) olarak seçmişlerdir97. Ayrıca Tecen halkının aşiret aksakalları, mollalar, zenginler, çiftçiler Tecen Halk Danışma Meclisinde Aziz Han’dan askerlere başkan olmasını rica etmişlerdir. Bölgenin imamı ona halkın huzurunu bozan eşkıyalara karşı mücadelesinde hayırduası etmiştir. Halk her köyden iki atlıyı Aziz Han’a asker olarak vermişti. Böylece elli tane silahlı hizmetçi toplanmıştır. Onlara önderlik yapan Aziz’e ise bundan sonra “han” demişlerdir98.
Aziz Han hakkında ikinci bölümde bilgi vermiştik. Aziz Han’ın Rus Çarlığı zulmüne karşı 1916 yılında Tecen bölgesinde ayaklandığını söylemiştik. İşte Aziz Han bu ayaklanmadan sonra Rusların takibinden kaçarak İran’a gitmiştir. Orada bir süre kaldıktan sonra Afganistan’a geçmiş ve burada ilk kez Cüneyt Han’la görüşmüş ve Türkmen coğrafyasında Çarlık rejimi yıkıldıktan sonra Tecen’e dönmüştür99. Aziz Han Oraz Serdar’la da ilişki kurmuştur. Mesela yukarıda da söylediğimiz gibi Oraz Serdar önderliğinde Büzmeyin’de Sovyetlere karşı toplanan kurultaya Aziz Han da katılmıştı. Bu kurultayda Oraz Serdar’ın Aziz Han’dan kendisine tabi olmasını istediğini belirmiştik100. Lakin Oraz Serdar böyle bir şeyi istemekten daha öteye gitmiş ve Aziz Han’a “ya bizimle ol yada Bolşeviklerin yanına
94 Weblog, https://m.ertir.com/index.php?q=blog&view=82857
95 Bkz. Söyegov, s.6.
96 Esenov, s.3.
97 K. B. Muhammetberdiyew/Y. Orazgylyjow, s.21.
98 Esenov, s.9.
99 Bkz. Esenov, s.6-7.
100 Bkz. Weblog, https://m.ertir.com/index.php?q=blog&view=82857
git” diyerek ona ültimatom bile vermişti101. Aziz Han’ın bu duruma ilk başlarda olumlu cevap verdiği görülmektedir. Ama Oraz Serdar’ın askerlerinin halkın hububat ve diğer yiyeceklerine el koymalarına kızmış ve Oraz Serdar’a halkın buğdayını alma diyerek çıkışmıştır102. Bu ve benzeri durumlar yüzünden Aziz Han’ın Oraz Serdar’la arası açılmıştır.
Aziz Han’ın mücadele alanı ağırlıklı olarak Tecen bölgesi idi103. Aziz Han Çapik’in yiğitleri 9-14 Ekim 1918 tarihleri arasında Tecen haricinde bütün Tecen Vahası’nı ele geçirmişlerdi.
Aziz Han 14 Ekim 1918 gecesi 9.000 yiğidi ile Tecen’e hücum etti. Çarpışma çok çetin geçmişti. Yaklaşık beş gün devam eden çarpışmada 5.600 yiğit şehit olmuş, 1.700 yiğit ise yaralanmıştı. Aziz Han yaralı yiğitleri yanına alamadan çekilmek zorunda kaldı. Bunun üzerine Ruslar geride kalan bütün yaralı yiğitleri de şehit ettiler104. Aziz Han bu kadar kayıp vermesine rağmen yine de mücadelesinden vazgeçmemiştir. Nitekim Aziz Han’ın daha sonrasında Tecen bölgesini ele geçirdiği ve burada kendi hâkimiyetini tesis ettiği anlaşılmaktadır105. Onun Tecen savaşından sonra yaz mevsimine kadar Sovyet ordusuna karşı mücadele ettiği görülmektedir106.
Bu arada Hazar bölgesindeki İngiliz General Malleson Aziz Han’ı bir yandan Çar taraftarlarının emrine girmesi için zorlarken bir yandan da kendi safına çekmeye çalışmıştır.
Bununla Çarlık taraftarlarına güç katmayı düşünmüştür. Fakat Aziz Han bu oyuna yanaşmamıştır. Çünkü Türkmenlerin büyük bir kısmı Çarlık taraftarlarının kuracağı hükümeti de reddediyordu. Bunun sebebi Çarlık taraflarının, yerel milli güçlerin bağımsızlık veya otonomi taleplerine kesinlikle karşı olmasıydı. Malleson, Çarlık taraftarlarından her açıdan güçlü olan Türkmenlerin bulunduğu bir bölgede sadece Çarlık taraftarlarıyla irtibata geçmiştir. Çünkü kendisi Bolşeviklerin Hindistan’da halkı İngiliz aleyhine kışkırtmalarına karşın Bolşeviklerin karşısında olan Çarlığı açıktan destekliyordu107.
Aziz Han’ın Beyazlar karşısında bağımsız bir tutum sergilemesi ve Kızıllar’a (Sovyetler) yakınlaşmaya çalışması108 onun sonunu getirmiştir. Aziz Han’ın Sovyetlerin tarafına geçmesinin kendileri için bir tehlike olabileceğini sezen İngilizler onu ortadan kaldırmak
101 Bkz. Esenov, s.18.
102 Esenov, s.19.
103 Özbay, s.25.
104 Hayit, Ruslara Karşı Basmacılar Hareketi, s.106.
105 Esenov, s.29.
106 Özbay, s.25.
107 Özbay, s.25-26.
108 Bkz. Esenov, s.42.
için planlar kurmaya başlamıştır. Elbette ki mücadeleyle Aziz Han’ı ele geçirmek kolay değildi. İngilizler onu hileyle ancak ele geçirebilmişti109. Sonrasında ise ondan biran önce kurtulmaya çalışan Beyazlar, İngilizler onu ölüm cezasına çarptırdılar110. Bazı kaynaklar Aziz Han’ın Bolşevikler tarafından öldürüldüğünü söylemekte ise de111 bu doğru değildir Aziz Han kesin olarak İngilizler ve Beyazlar tarafından ele geçirilerek idam edilmiştir112.
Aziz Han’ın ölmeden önce söylediği son cümleleri şair Bayram Cütdiyev şöyle şiirleştirmiştir:
Direk kalpten atın Devrileyim çınar gibi Ama yüzüme dokunmayın Yakınlarım tanısın diye Halk ile el uzattım Sofraya konulan tabağa Dokunmadım,
Dokundurtmadım Çaresiz ile fakire.
İşte şimdi bitti
Ey Allah’ım yalan gibi…
Şuradan vurun!
Gösteriyor (kalbini)
Tek mermide alması için!..113
Böylece halkının özgürlüğü uğrunda savaşan bir yiğidin mücadelesi sonlanmış oldu. O haksız yere idam edilmişti. Eğer onun bir suçu varsa o da onun kendi müşfik toprağında
109 Bkz. Esenov, s.43-49.
110 Bkz. Esenov, s.51.
111 Bkz. Özbay, s.26; Kara, s.31.
112 Bkz. Esenov, s.1, 52; K. B. Muhammetberdiyew/Y. Orazgylyjow, s.22.
113 K. B. Muhammetberdiyew/Y. Orazgylyjow, s.22.
hâkimiyetlerini sürdürmekte olan yabancılara karşı çıkmasında ve kendini serdar olarak ilan eden halkını kendisinin idare etmek istemesinden dolayı idi114.