KAZAN-TATAR TÜRKÇESĠNDEKĠ DÜNYA, HAYAT VE TABĠAT KONULU ATASÖZLERĠNĠN METĠN VE ÇEVĠRĠSĠ
3.3. EZĚR CAVAPLAR HAZIR CEVAPLAR
17280. — Alla ḳuvet birsěn! — Sězně monda birsěn. — Allah kuvvet versin! — Sizi burda versin.
17281. — Alıp ciber! — Alırġa, aḳçanıŋ küzěne aḳ töĢken elě. — Alıp gönder! — Alana, paranın gözünü kör eyle.
17282. — Ardım. — Arsaŋ at yalla, üzěŋ ceyev bar. — Yoruldum. — Yorulduysan at gönder, kendin yaya git.
17283. — Aruġa ni daru? — Ġpiy bělen toz daru. — Güzele ne Ģifa? — Ekmek ile tuz Ģifa.
137
17284. — Aç! — Aç bulsaŋ, tuvıp kil. — Aç! — Açsan, doyup gel.
17285. — Açuvım kile. — Açuvıŋ kilse, borınıŋnı těĢle. — Kızıyorum. — Kızıyorsan, burnunu diĢle.
17286. — Açuvımnı kitěrme. — Siněŋ açuvıŋ, miněm ayaḳçuvım. — Sinirlendirme beni. — Senin sinirin, benim ayak dolanağım.
17287. — AĢaġan cirěne sıvır da ḳayta. — Ḳayta da, anıŋ sötěn savıp alıp ḳalalar Ģul. — Yiyen yerine inek de döner. — Döner de, onun sütünü sağıp alırlar o zaman.
17288. — Barıběr. — Barıběr bulsa, iĢěkten yörmi terezeden yörěrler idě. — Ne olsa da hoĢ. — Öyle olsaydı, kapıdan yürümez pencereden yürürlerdi.
17289. — Bělděŋmě? — Bělděm, ḳolaġıma ělděm, běrsěnnen kěrdě, běrsěnnen çıġıp kittě.
— Bildinmi? — Bildim, kulağıma taktım, birinden girdi, diğerinden çıkıp gitti.
17290. — Bělem. — Bělüvěn? bělesěŋ de, ḳıŋġırıp sibesěŋ. — Biliyorum. — Bilmesine biliyorsun da, eğilip saçılasın.
138
17291. — Bělem. — Sin bělgenně min kiptěrěp ělgen. — Biliyorum. — Senin bildiğini ben kurutup astım.
17292. — Bělem. — Üzěŋ bělesěŋ, ět kük öresěŋ. — Biliyorum. — Kendini bilesin, köpek gibi havlayasın.
17293. — Běr ḳazanġa ikě teke baĢı sıyamı? — Mögězsěz bulsa sıya, mögězlě bulsa sıymıy.
— Bir kazana iki keçi baĢı sığar mı? — Boynuzsuz olsa sığar, boynuzlu olsa sığmaz.
17294. — Buyı kěçkěne. — Buy bělen Aġıyděl30 buylıysı yuḳ elě. — Boyu küçük. — Boyu Agıydel kadar uzun olan yok.
17295. — Buldımı? — Buldı digende ḳoyġırın bordı. — Oldu mu? — Oldu diyince kuyruğunu büktü.
17296. — BuĢlaymı? — BuĢlay sıyır ġına mıĢnay. — Bedava mı? — Bedavaya ancak inek möler.
17297. — Beḫil tügěl. — Beḫilěŋ bekě astına, üzěŋ sekě astına. — Helal değil. — Helal olsunun buz deliği altına, sende divan altına.
139
17298. — Bügěn niçesě? — Ḳaděr kiçesě. — Bugün hangi gün? — Kadir gecesi.
17299. — Bügěn yaldamı elle? — Yalda da, ḳoyrıḳta da. — Bugün tatilde mi acaba? — Yelede de, kuyrukta da.
17300. — Ġafuv it. — Ġafuvıŋ bělen satu it. — Affet. — Affın ile ticaret yap.
17301. — ĠıyĢıḳ. — ĠıyĢıġın ġıyĢıḳ ta, biĢmet tiĢěk. — AĢk. — AĢkın aĢk da, ceket yırtık.
17302. — DelěĢě? — DelěĢě ḳabaḳ belěĢě. — Sonra? — Sonra kabak ziyafeti.
17303. — Yıġılam. — Yıġılsaŋ, cirden tüben kitmessěŋ. — DüĢüyorum. — DüĢsen de yerden daha aĢağıya düĢmezsin.
17304. — Yılıy. — Yılasa, ḳaĢı-küzě ḳara bulır. — Ağlıyor. — Ağlasa, kaĢı ve gözü kara olur.
140
17305. — Ġ-i, terě! — Terě bulsam, çuḳınıp tuya almaĢ iděŋ elě. — Ey-ey, dinsiz! — Dinsiz olsaydım, tapınmaya doymazdın.
17306. — Ġyěmě? — Ġyě, iyěmeseŋ biyě. — Evet mi? — Evet, eğilmesen oyna.
17307. — Ġrěnem. — Ġrěngenně tiz irge bireler. — Eriniyorum. — Erineni tez kocaya verirler.
17308. — Ġrěnem. — Ġrěnseŋ, irge bar. — Eriniyorum. — Erinsen, kocaya var.
17309. — Ġrte bit elě. — Ġrte bulsa, soŋ bulmasḳa eybet bulır. — Sabah bit hele. — Sabah olsa, sonra olmayana güzel olur.
17310. — Ġrtege. — Ġrtege üz kiyevěm de kile. — Ertesi gün. — Ertesi gün damadım da gelir.
17311. — Ġsenmě? — Ġsen bulmasan, elle sin vraçmı. — Sağ mı? — Sağ olmasa, acaba sen doktor musun?
141
17312. — Ġsenmě? — E üzěŋ kisevmě? — Sağ mı? — E sen odun musun?
17313. — ĠĢětmeděm, ni disěŋ? — Bazarda ḳolaḳ satalar, di. Barıp al dim.
— Duymadım, ne diyorsun? — Pazarda kulak satıyorlar, diyorlar. Gidip al derim.
17314. — ĠĢětseler. — ĠĢětmegeylerě taġın. Küz kürěr öçěn, ḳolaḳ iĢětěr öçěn birělgen.
— Duyarlarsa. — Duysunlar. Göz görmek için, kulak iĢitmek için verilmiĢ.
17315. — Ḳaydan kilděŋ? — Ḳaydırmıy tav astınnan. — Nerden geldin? — Nerden adlı dağ altından.
17316. — Ḳayçan? — Bozav aġaçḳa artı bělen měngende. — Ne zaman? — Buzağı ağaca arkası ile binince.
17317. — Ḳayçan? — Ḳart alaĢa tay bulġanda. — Ne zaman? — YaĢlı aygır tay olunca.
17318. — Ḳayçan? — Ḳayçan könně irten. — Ne zaman? — Bazı günler sabahtan.
142
17319. — Ḳayçan? — Ḳaçıp barġanda. — Ne zaman? — Kaçıp varınca.
17320. — Ḳayçan? — ḲoyaĢ tiskerě yaḳtan çıḳḳanda. — Ne zaman? — GüneĢ ters taraftan çıkınca.
17321. — Ḳayçan? — Ḳızıl ḳar yavġaç. — Ne zaman? — Kırmızı kar yağdığında.
17322. — Ḳayçan? — Töyeněŋ ḳoyrıġı ḳayçan cirge tiyer, Ģunda. — Ne zaman? — Devenin kuyruğu ne zaman yere değer, iĢte o zaman.
17323. — Ḳayçan? — Yazġan bulsa yaz köně, ḳuĢḳan bulsa ḳıĢ köně. — Ne zaman? — Yazdıysa ilkbaharda, emretse kıĢ günü.
17324. — Ḳayçanġaça? — Yaz almasḳa, köz birmeske.
— Ne zamana kadar? — Ġlkbahar almamak için, güz vermemek için.
17325. — Ḳartayıp bulamı? — Ḳart ayu urmanda ġına bula ul. — Kartaymak31
nasıl gidiyor? — Kart ayı ancak ormanda olur.
143
17326. — Ḳaya barasıŋ? — Ḳayın baĢına. — Nereye gidiyorsun? — Kayın baĢına.
17327. — Ḳaya barasıŋ? — Ḳayırıp salırġa. — Nereye gidiyorsun? — Devirip düĢürmeye.
17328. — Ḳaya bardıŋ? — Ět tuyına ḳoda bulıp bardım. — Nereye gittin? — Köpek düğününe dünür olup gittim.
17329. — Kěm? — Kěm digenněŋ üzě, maŋġayında ikě küzě. — Kim? — Kim diyenin kendi, alnında iki gözü.
17330. — Kěm? — Kěmsene. — Kim? — Kimse.
17331. — Kěm? — Ḳayan bělim, ḳulın ḳuyıp kitmegen. — Kim? — Nerden bileyim, imzasını atıp gitmemiĢki.
17332. — Kěçkěne bit. — Tirěsěn těkmegen, üser elě. — Küçük ya. — Derisini dikmemiĢ, büyür daha.
144
17333. — KilěĢmi. — KilěĢkeně kilěnde. — YakıĢmıyor. — DıĢ görünüĢüne gelince.
17334. — KilěĢmi. — KilěĢkeně kilěĢkeç. — YakıĢmıyor. — YakıĢanı uyunca.
17335. — Kite. — Kitken kitsen, cehennemge tiklě yul açıḳ. — Gider. — Giden gitsin, cehenneme kadar yolu açık.
17336. — Kitem. — Kitseŋ, kilgen yulıŋa kirte ḳormaġan. — Gideyim. — Gitsen, gelen yoluna engel koymamıĢ.
17337. — Kitem. — Kitseŋ, kilgen yulıŋa yüke üsmegen. — Gideyim. — Gitsen, gelen yoluna ıhlamur filizlenmemiĢ.
17338. — Ḳotlı bulsın külmegěŋ! — Siŋa da tav bulsın. — Kutlu olsun gömleğin! — Sana da dağ olsun.
17339. — Ḳulımnı kiserge birem. — Ḳulıŋnı tügěl, baĢıŋnı kistěrseŋ de ıĢanmıym. — Kolumu kestirmeye vereceğim. — Kolunu değil, baĢını kestirsen de
145
17340. — Ḳurḳam. — Ḳurıḳma, bürě tügěl — aĢamas. — Korkuyorum. — Korkma, kurt değil — yemez.
17341. — Ḳızıḳ. — Běr tabaḳ sızıḳ. — Komik. — Bir tabak çizgi.
17342. — Ḳıymmetmě? — Aḳça bělen baĢma-baĢ. — Değerli mi? — Para ile baĢa baĢ.
17343. — KönleĢem. — KönleĢken köndeĢlěkke barsın. — Kıskanıyorum. — Kıskanan kuma olsun.
17344. — Küz tiyer. — Aŋa ikě küz tigen indě, büten küz times. — Göz değer. — Ona iki göz değmiĢ Ģimdi, baĢka göz değmez.
17345. — Küpmě? — Küpke běr söyem citmegen. — Ne kadar? — Uzun süre bir adım gitmemiĢ.
17346. — Min sinnen ělěk tuġan! — Sin ělěk tusaŋ, min bělěp tuġan.
— Ben senden önce doğdum! — Sen önce doğsaydın, ben doğduğumda bunu bilip doğardım.
146
17347. — Miněm süz öske çıḳtı. — Süzěŋ öske çıḳtı: havada oçıp yöri, üzěŋ gěne asta ḳaldıŋ.
— Benim söz üste çıktı. — Sözün üste çıktı: havada uçup gidiyor, sende altında kaldın.
17348. — Meġnesě? — Meġnesě — ḳapḳa baġanası. — Manası? — Manası — kapı pervazı.
17349. — Ni bulġan? — PěĢken Ģalḳan çi bulġan. — Ne olmuĢ? — PiĢmiĢ Ģalgam çiğ olmuĢ.
17350. — Ni ḫaḳ? — Ḫaḳ yarım ḫaḳ, pot yarım borçaḳ, běr kiyěm çabata, ḳalġanı aḳçalata.
— Kaç para? — Para yarım para, bir buçuk pot (ağırlık birimi) bezelye, giyecek bir çarık, kalanı parayla öde.
17351. — Nige ḳarıysıŋ? — Küŋělěme yarıysıŋ. — Niye bakıyorsun? — Gönlümü yaralıyorsun.
17352. — Nik? — Sin ni eytěr iken dip. — Neden? — Sen nasıl söylersin deyip.
147
17353. — Nik? — Tik. Sin soramas miken dip. — Neden? — Öylesine. Sen sormaz mısın deyip.
17354. — Niḫel? — Sine kürgeç běttě ḫel. — Nasılsın? — Seni görünce kalmadı takatim.
17355. — Niḫel? — Ḫel iminlěk, aḳça měŋlěk, alıĢtırırġa vaḳ yuḳ. — Nasılsın? — Halim huzurlu, para binlik, bozdurmaya bozukluk yok.
17356. — Niḫel? — Ḫel měŋge cite, ḳul tězge cite. — Nasılsın? — Hal bine gelir, kol dize kadar.
17357. — Niḫel? — Ḫel ḫeyěr, yarlı bayır, bay böler, imanasın kěm tüler. — Nasılsın? — Hal güzel, fakir zenginleĢiyor, zengin fakirleĢiyor, vergisini kim ödüyor.
17358. — Niḫel? — Ḫel ḫelvet, kinděr külmek, ıĢtan burlat, kitkenner urlap.
— Nasılsın? — Hal ortada, dokuma gömlek, pantolon koyu kırmızı, gitmiĢler çalıp.
17359. — NiĢli? — At bulıp kěĢni, sıyır bulıp mögri. — Ne yapıyor? — At olup kiĢniyor, inek olup böğürüyor.
148
17360. — NiĢli? — Tirě cıyıp kün ěĢli.
— Ne yapıyor? — Kürk toplayıp deri yapıyor.
17361. — NiĢlisěŋ? — Duŋġız daġalıym. — Ne yapıyorsun? — Domuz nallıyorum.
17362. — NiĢlep? — ġulay Ģep. — Neden? — Böyle güzel.
17363. — NiĢlep yatu? — Tik yatu bělen bik tatu. — Neden yatıyor? — Aylak yaĢamasıyla çok barıĢık.
17364. — Nerse? — Keběste bělen kelĢe. — Ne? — Lahana ile otluk ekin.
17365. — Nerse? — Tozlı ḳıyar-keběste. — Ne? — Tuzlu hıyar ve lahana.
17366. — Ozaḳ. — Tiz tumaġansıŋdır elě. — Uzun sürdü. — Erken doğmamıĢsındır.
149
17367. — Oyalam. — Öy alırġa, monda öy satuvçı yuḳ elě. — Utanıyorum. — Ev alacaksan, burada evi satan kiĢi yok.
17368. — Oyat kilěr. — Oyat kilse, üz bitěm.
— Utanasım geliyor. — Utanacaksam, kendi yüzüm.
17369. — Oyat! — Öy at bulsa, küpten cigěp kiter iděk. — Ayıp! — Ev at olsa, çoktan koĢup giderdik.
17370. — Oyat! — Öy-at Mekercede ḳıybat, barıp alırġa yıraḳ. — Ayıp! — Ev ve at Mekerce’de pahalı, varıp almaya uzak.
17371. — Oyat! — Öy-at Meskevde ḳıybat, bězde potı běr tiyěn. — Ayıp! — Ev ve at Moskova’da pahalı, bizde tenekesi bir kuruĢ.
17372. — Oyat! — Öy — at, sıyır — kělet. — Ayıp! — Ev — at, inek — kiler.
17373. — Reḫmet. — Kiyevěŋ bulsın Miŋleḫmet. — TeĢekkürler. — Damadın Minglehmet olsun.
150
17374. — Reḫmet. — Reḫmet bělen tun tıĢlatmıylar.
— TeĢekkürler. — TeĢekkür ile kürk mantoyu kaplamıyorlar.
17375. — Reḫmet. — Reḫmetě üzěŋe bulır, tiyěr ḫaḳın birěrsěŋ. — TeĢekkürler. Merhameti sana olsun, hakkını verirsin.
17376. — Savap bulır. — Savap bělen savıt tulġan. — Sevap olur. — Sevap ile çanak dolmuĢ.
17377. — Say yözesěŋ. — Sin tirenge kěrme. — Derin olmayan yerde yüz. — Sen derine girme.
17378. — Siŋa felennen selam. — Selam eytken öçěn selamet bul, sekěden yıġılıp töĢěp ġalemet bul.
— Sana falandan selam. — Selam söylediğin için sağlıklı ol, divandan düĢüp alamet ol.
17379. — Siŋa felennen selam. — Selamě sekě astına, üzě bekě astına. — Sana falandan selam. — Selamı divan altına, kendi oyuk altına.
17380. — Sunı nige küp taĢıysız? — Kiptěreběz. — Suyu niye çok taĢıyorsunuz? — Kurutuyoruz.
151
17381. — Seġat niçe? — Kiçegěçe. — Saat kaç? — Dün olduğu gibi.
17382. — Söyěnçěsěne ni? — Söyěnçěsěne uŋ ḳolaġıŋ üzěŋe. — Müjdecisine ne? — Müjdecisine hediye olarak sağ kulağın sana.
17383. — Söygeněŋ kěm? — Ḳoyrıḳlı cěn, üzeme erem, kěĢěge ḫeram. — Sevgilin kim? — Kuyruklu cin, bana faydasız, baĢkasına haram.
17384. — Söylemim. — Söylemeseŋ, söyel çıḳsın. — Söylemiyorum. — Söylemesen, nasır çıksın.
17385. — Süger. — Sükse sütělmessěŋ. — Küfür eder. — Küfür etse kötüleĢmezsin.
17386. — Taġı! — Taġısı tavda, birgeně ḳulda. — Daha! — Dahası dağda, verdiği elde.
17387. — Tělěŋ ḳorır. — Miněm tělěm bolay da bik ḳorı, sělegeyěm aġıp tormıy. — Dilin kurur. — Benim dilim zaten çok kuru, salyam akmıyor.
152
17388. — Tizrek yör. — Oça bělmim indě, ayaḳ bělen yörim. — Daha hızlı yürü. — Uçamam Ģimdi, yayan gidiyorum.
17389. — Tuyġanıŋnı ḳaydan bělesěŋ? — Sin küzěme ikě bulıp kürěnesěŋ. — Doyduğunu nerden biliyorsun? — Sen gözüme çift görünüyorsun.
17390. — Tuydım. — Tuysaŋ tevbe ḳıl. — Doydum. — Doyduysan tövbe et.
17391. — Uf alla. — Arsaŋ, at yalla. — Uf Allah’ım. — Yorulduysan, at al.
17392. — Uŋġan. — Uŋġannıŋ ḳoyrıġı tuŋġan. — ÇalıĢkan. — ÇalıĢkanın kuyruğu donmuĢ.
17393. — ḪuĢ! — SöyleĢkende bězně de ḳuĢ. — Güzel! — KonuĢunca bizi de ekle.
17394. — Ḫeller niçěk? — Al da göl, ḳalġanın üzěŋ běl. — Durumlar nasıl? — Hepsi güzel, gerisini sen tahmin et.
153
17395. — Ḫeller niçěk? — Alda göl, artta ḳıçıtḳan. — Durumlar nasıl? — Önde gül, arkada ısırgan.
17396. — Ḫeller niçěk? — Sin sorama, min eytmim. — Durumlar nasıl? — Ne sen sor, ne de ben söyleyeyim.
17397. — Ḫeller niçěk? — Ḫeller biĢni, sězněkě niĢli?
— Durumlar nasıl? — Durumlar viĢne gibi, sizinki ne yapıyor?
17398. — Ḫeller niçek? — Ḫeller izgě, těgěler gěne bizdě. — Durumlar nasıl? — Durumlar güzel, ancak onlar bezdi.
17399. — Ḫeller niçek? — Ḫeller imin, kěĢěge timim. — Durumlar nasıl? — Durumlar emin, kimseye demem.
17400. — Ḫeller niçek? — ġökěrlě-bökěrlě, haman běr törlě. — Durumlar nasıl? — ġükürlü-mükürlü, hep aynı.
17401. — Çibermě? — Çiber — kürseŋ, ġayretěŋ çiger. — Güzel mi? — Öyle güzel ki — görsen, sevgin azalır.
154
17402. — Çitte niçěk soŋ? — Çitněŋ çitě ḳorısın. — Elde nasıl peki? — Elin eli kurusun.
17403. — Çeyler temle bulsın! — Běrge-běrge bulsın! — Çaylar demli olsun! — Hep beraber olsun.
17404. — ġulay bit? — ġulayın ul Ģulay da, yarıy la ěĢ barıp torsa uŋayġa. — Öyle değil mi? — Öylesine öyle de, keĢke iĢler yolunda olsa.
17405. — ġunnan? — ġunnan, utırġan da Ģuġan, tavġa tüben bulġan. — Sonra? — Sonrası, oturmuĢ da kaymıĢ, dağdan aĢağı olmuĢ.
17406. — IĢanmıym. — IĢanmasaŋ, üzěŋ ḳarġan. — Ġnanmıyorum. — Ġnanmıyorsan, kendine beddua et.
17407. — ĚĢ ḫaḳı küpmě? — Ayġa utız kön, yoḳı üzěŋnen. — ĠĢ maaĢı çok mu? — Ayda otuz gün, uyku kendinden.
17408. — Yuḳ. — Yuḳḳa kěm bulsa da tuḳ. — Yok. — Yoka herkes tok.
155
17409. — Yazıḳ bulır! — Yazıḳ ḳazıḳ baĢına! — Yazık olur! — Yazık kazık baĢına!
17410. — Yaramıy. — Yaramaġan dönyaġa yaralmaġan. — Olmaz. — Olmayan dünyaya gelmemiĢ.
17411. — Yaramıy. — Yaramasa, yuvınırsıŋ. — Olmaz. — Olmazsa, yıkanırsın.
17412. — Yarıy! — Yarası yuḳ, yarılġan da yamalġan da. — Olur! — Yarası yok, hem patlamıĢ hem yamanmıĢ.
17413. — E min niĢlim soŋ? — Ni těleseŋ Ģunı ěĢle, těĢěŋ bulsa tělěŋ těĢle. — Peki ben ne yapayım? — Ne istersen onu yap, diĢin varsa dilini diĢle.
17414. — Ev! — Avızıŋ dev. — Ey! — Ağzın dev.
17415. — ÖĢěděm-ḳattım. — Ḳatsaŋ, ḳatıḳ aĢa. — ÜĢüdüm-dondum. — Donarsan, yoğurt ye.
156
17416. — Üpkelegen. — Üpkelegenge üpke aĢatalar. — ÖfkelenmiĢ. — Öfkelenene ciğer yedirirler.
17417. — Üpkelegen. — Üpkelegenněŋ öyěne barıĢ. — ÖfkelenmiĢ. — Öfkelenenin evine gidiĢ.
17418. — Üpkelegen. — Üpkelese, meçe üpkesě aĢasın. — ÖfkelenmiĢ. — Öfkelense, kedi ciğeri yesin.
17419. — Üpkelegen. — Üpkelese, üpkesě bavırınnan yıraḳ kitmes elě. — ÖfkelenmiĢ. — Öfkelense, öfkesi bağrından uzağa gitmez.
17420. — Üsesězmě? — Üseběz: tebenek cirge baĢ tiye. — Büyüyor musunuz? — Büyüyoruz: Alçak yere baĢ değer.
17421. — Cüler! — Ġmanaŋnı kěm tüler. — Deli! — Vergisini kim öder.
157
3.4. SINAMIġLAR