KÜK CĠSĚMNERĚ, TABĠYĠAT KÜRĚNĚġLERĚ BUYINÇA GÖK CĠSĠMLERĠ, TABĠAT OLAYLARI HAKKINDA

17422. Ay ḳaraŋġı bulıp torsa — hava yüyěĢ, cěpĢěk bulır, eger açıḳ bulıp yaltırap torsa — hava ḳorı bulır.

Ay karanlık olursa — hava nemli, sulu kar olur, eğer ay açık olup parlasa — hava kuru olur.

17423. Ay kirtelense, tizden buran bulır. Ay engellense, erkenden kar fırtınası olur.

17424. Ay ḳolaḳlansa — ayaġıŋnı nıġıt, kön ḳolaḳlansa — ḳolaḳçınıŋnı nıġıt. Ay kulağa benzer bir hale bürünse — Ayağını güçlendir, gün kulağa benzer bir hale bürünse — Ģapkanın kulağını örten kısmını güçlendir.

17425. Ay ḳolaḳlı bulsa, suvıḳ bulır — ḳıĢ köněnde; emma cey köně ḳolaḳlı bulsa, yaŋġır bulır.

Ay kulaklı olsa, soğuk olur — kıĢ gününde; ama yaz günü kulaklı olsa, yağmur yağar.

158

17426. Ay oçı bělen tuĢa, könner yavımlı bulır. Ay ucu ile çıksa, günler yağıĢlı olur.

17427. Ay tiresěnde alḳa kěběk bulsa, cil bulır. Ay etrafındaki halka gibi olsa, yel olur.

17428. Ay tiresěnde ḳızıllıḳ alḳa kěběk bulıp, tiz bětěp kitse — ayaz bulır. Ayın etrafındaki kızıllık halka gibi olup, tez ortadan kaybolsa — ayaz olur.

17429. Ay tiresěnde nurlı tügerek yaḳtı bulsa, ikěnçě könně yaŋġır bulır. Eger bu tügerek yıraġraḳ torsa, ikě-öç können yaŋġır bulır.

Ay etrafındaki parlayan daire parlak olsa, iki sonra yağmur yağar. Eğer bu daire daha uzak dursa, iki-üç güne yağmur yağar.

17430. Ay tiresěndegě alḳa ḳaraŋġı töslě bulsa, suvıḳ bulır. Ay çevresindeki halka karanlık olsa, soğuk olur.

17431. Ay tulı vaḳıtta saf hem yaḳtı, yaltırap torsa, hava yaḫĢı bulır. Ay dolgun zamanında saf ve parlak, sürekli parlasa, hava güzel olur.

17432. Ay utırıp tusa, ayaz bula. Ay oturup ortaya çıksa, ayaz olur.

159

17433. Ay çalḳan tusa — ayazġa, ḳırın tusa — yavımġa. Ay sırtüstü ortaya çıksa — ayaza, eğri ortaya çıksa — yağıĢa.

17434. Ay çalḳan tusa — ḳorı bula, baĢḳaça tusa — buran bula.

Ay sırtüstü ortaya çıksa — kuru olur, baĢka türlü doğsa — kar fırtınası olur.

17435. Ay çalḳan tusa — kön salḳınġa. Ay sırtüstü ortaya çıksa — gün soğuğa.

17436. Ay yaŋġır aldınnan tonıḳ, ayazır aldınnan açıḳ kürěne. Ay yağmur öncesinden donuk, ayaz öncesinden açık görünür.

17437. Aynıŋ baĢı bělen kön tözele yeki bozıla. Ayın yeniden doğmasıyla gün düzelir ya da bozulur.

17438. Aynıŋ dürtěnçě köněnde hava niçěk bulsa, bötěn ay Ģulay bulır. Ayın dördüncü gününde hava nasıl olsa, bütün ay öyle olur.

17439. Ayaz bulası bulsa, toman tamçı-tamçı yüyěĢ bulır. Ayaz olacak olsa, sis azar azar nemli olur.

160

17440. Ayaz bulsa — suvıtır, bolıt bulsa — cılıtır. Ayaz olsa — soğutur, bulut olsa — ısıtır.

17441. Ayaz könně bolıt çıġıp, ul ḳabarsa — cillě-davıllı yaŋġır kile. Eger sıyıḳ ḳına bolıt çıḳsa, kirěsěnçe, eybet yaŋġır kilěr.

Ayaz olan gün bulut çıkıp, kabarsa — rüzgârlı ve fırtınalı yağmur yağar. Eğer sıvı bulut çıksa, aksine, güzel yağmur yağar.

17442. Běr-ikě kön çıḳtan tamçılar bulsa, yaḫĢı yaŋġır bulır. Bir-iki gün çiyden damlalar olsa, güzel yağmur yağar.

17443. Běr urınnan běr urınġa küçěp, kük kükrese — boz bulır. Bir yerden bir yere geçip, gök gürlese — dolu yağar.

17444. Běrěnçě kük kükrev könner cılına baĢlavġa bulır. Ġlk gök gürlemesinde günler ısınmaya baĢlar.

17445. Běr retten öç-dürt mertebe kük kükrese, hava bozılır. Bir defa da üç-dört kez gök gürlese, hava bozulur.

17446. Boz kübrek könbatıĢtan kilěp yavar. Dolu daha çok batıdan gelip yağar.

161

17447. Bolıt ḳıyblaġa taba barsa — kön ayazırġa. Bulut kıble tarafına doğru gitse — gün ayaz olur.

17448. Bolıt ḳıybladan bulsa, yavmıy urap ḳına kiter. Bulut kıble tarafından gelse, yağmadan dolaĢıp gider.

17449. Bolıt tönyaġınnan öyělěp çıḳsa, ayazġa bulır. Bulut kuzeyden yığılıp çıksa, ayaz olur.

17450. Bolıtlar běr-běrěne ḳarĢı kilse, hava bozılıp, yaŋġır bulıp torır. Bulutlar karĢı karĢıya gelse, hava bozulur, yağmur yağar.

17451. Bolıtlar běrge öyělěp, bik yuġarı küterělse, cılı yaŋġır bulır. Bulutlar beraber yığılıp, çok yukarı çıkarılsa, sıcak yağmur yağar.

17452. Bolıtlar sirek bulsa, ayaz hem salḳın bulır. Bulutlar seyrek olsa, ayaz ve soğuk olur.

17453. Bolıtlar tübennen kilse, ḳatı suvıḳnı köt. Bulutlar alçaktan gelse, sert soğuğu bekle.

162

17454. Bolıtlı könně bayır aldınnan ḳoyaĢ yaltırasa, hava bozılıp ozaḳ torır. Bulutlu günün batmasından önce güneĢ parlasa, hava bozulup uzun sürer.

17455. Bolıtlı könně ḳoyaĢ kisek-kisek ḳızdırsa, kiç — yaŋġır. Bulutlu günü güneĢ parça-parça ısıtsa, akĢam — yağmur yağar.

17456. Bolıtlı-yaŋġırlı könně ḳoyaĢ batḳanda ayazsa, ikěnçě könně taġın yaŋġır bulır.

Bulutlu ve yağmurlu günü güneĢ batınca ayazsa, bir sonraki gün yağmur yağar.

17457. Vaḳ yaŋġır tomalap yava baĢlasa, hava ozaḳḳa bozılır. Az yağmur bastırıp yağmaya baĢlasa, hava uzun süre bozulur.

17458. Davıl bulsa — yavımġa. Fırtına olsa — yağıĢ olur.

17459. Ġkě bolıt běrge kilěp ḳuĢılsa, köçlě yaŋġır bulır. Ġki bulut yan yana gelip karıĢsa, güçlü yağmur yağar.

17460. Ġrte bělen bolıtlı bulıp, ḳoyaĢ çıḳḳanda ayazsa, ul könně yaŋġır bulmas. Sabahleyin bulutlu olup, güneĢ çıkınca ayaz olursa, o gün yağmur yağmaz.

163

17461. Ġrte kük kükrese, yıl yaŋġırlı kilěr. Sabah gök gürlese, yağmurlu yıl gelir.

17462. Ġrten ḳoyaĢnı toman ḳaplasa, ayaz bulır. Sabah güneĢini sis kaplasa, ayaz olur.

17463. Ġrtengě toman, ḳalın bulıp ta, ḳoyaĢ nurı bělen tiz taralsa, hava ozaḳ yaḫĢı bulıp torır.

Sabahki sis, koyu olup da, güneĢ ıĢığıyla erken yayılsa, hava uzun süre güzel olur.

17464. Yoldız atılsa, cil bulır. Yıldız kaysa, yel olur.

17465. Yoldız tiresěnde ḳara alḳa bulsa, yaŋġır bulır. Yıldız çevresinde kara halka olsa, yağmur yağmaz.

17466. Yoldızlar açıḳ kürěnse — kön yaḫĢıra, tonıḳ kürěnse — yaŋġır yeki ḳar yava. Yıldızlar açık bir Ģekilde görünse — gün güzelleĢir, donuk görünse — yağmur ya da kar yağar.

17467. Yoldızlar kěçkěne bulıp kürěnse, yaŋġır bulır. Yıldızlar az sayıda olup görünse, yağmur yağar.

164

17468. Yoldızlar ḳuyı kürěnse, ayaz bulır. Yıldızlar koyu görünse, ayaz olur.

17469. Ḳaysı yaḳta yoldızlarnıŋ nurı ozınraḳ kürěnse, cil Ģul yaḳtan bulır. Hangi tarafta yıldızların ıĢı daha uzun süre görünse, rüzgâr o taraftan olur.

17470. Ḳar lapa-lapa töĢe: ḳarġa kilěr. Kar lapa-lapa düĢer: karga gelir.

17471. Ḳara bolıt baĢta kěçkěne bulıp çıġıp, soŋınnan zuraysa — ḳıybladan yaŋġır bulır.

Kara bulut önce küçük olarak çıkıp, sonradan büyüse — kıble tarafından yağmur yağar.

17472. Ḳatlavlı bolıtlar tiz yörse — ayaz bulır, aḳırın yörse — yaŋġır bulır.

Katmanlı bulutlar erken hareket etse — ayaz olur, ağır hareket etse — yağmur yağar.

17473. Kirtelě bolıt yavmıy. Zayıf bulut yağmur yağdırmaz.

17474. Kiç ayaz bulıp ta, yoldızlar az kürěnse, yaŋġır bulır. AkĢam ayaz olup ta, yıldızlar az görünse, yağmur yağar.

165

17475. ḲoyaĢ aġarıp çıḳsa, Ģul könně hem kilesě könně de ayaz bulır. GüneĢ solgun çıksa, o gün ve bir sonraki gün ayaz olur.

17476. ḲoyaĢ ayazġa bayısa — irtegěsěn ayaz, bolıtḳa bayısa — yaŋġır bulır. GüneĢ ayaza batsa — ertesi gün ayaz, buluta batsa — yağmur yağar.

17477. ḲoyaĢ bayıġanġa bolıtlar bulıp, ḳoyaĢ çıḳḳanda taralsa — hava ḳorı bulır. GüneĢ batınca bulutlar olup, güneĢ çıkınca yayılsa — hava kuru olur.

17478. ḲoyaĢ bayıġanda ḳızıl bulıp kürěnse, cil bulır. GüneĢ batınca kızıl olup görünse, yel olur.

17479. ḲoyaĢ bayıġanda toman ya bolıt bulsa, irtege yaŋġır köt. GüneĢ batınca duman bulut olsa, ertesi gün yağmur bekle.

17480. ḲoyaĢ bayıġanda yaŋġır yava baĢlasa, tiz tuḳtar. GüneĢ batınca yağmur yağmaya baĢlasa, erken biter.

17481. ḲoyaĢ bayıġanda cilsěz bulıp, hava ḳızġılt bulsa yeki ḳıybladan cil bulsa — çıḳ bulır.

GüneĢ batınca rüzgârsız olup, hava kızılca olsa ya da kıble tarafından rüzgâr esse — çiy olur.

166

17482. ḲoyaĢ bayıġaç, tönyaġında bolıtlar aḳ bulsa, běr ay buyı hava bozılırġa ġalemet.

GüneĢ batınca, kuzeyde bulutlar ak olsa, bir ay boyunca havanın bozulacağına iĢaret.

17483. ḲoyaĢ bayır aldınnan bolıtlar tarmaḳlanıp suzılıp torsa, yaŋġır bulır. GüneĢ batmadan önce bulutlar budaklanarak süzülse, yağmur yağar.

17484. ḲoyaĢ bayırdan ělěk yuġarı vaḳıtta hava ḳızarsa, Ģul kiç ük hava bozılır. GüneĢ batımından önce kısa sürede hava kızarsa, o akĢam hava bozulur.

17485. ḲoyaĢ bayıĢı ḳızarsa, cil bula. GüneĢ batımı kızarsa, yel eser.

17486. ḲoyaĢ batḳanda ayaz bulıp, tönyaġınnan salḳınça cil bulsa, ḳırav bulır. GüneĢ battığında ayaz olup, kuzeyden soğukça yel eser, kırağı olur.

17487. ḲoyaĢ batḳanda batḳan urın açıḳ bulsa, irtege ayaz bulır. Batḳan urın açıḳ bulmasa — yaŋġır bulırġa.

GüneĢ battığında batan yeri açık olsa, sabah ayaz olur. Batan tarafı açık olmasa — yağmur yağar.

167

17488. ḲoyaĢ batḳanda, bolıt arasına kěrěp yansa, irtegěsěn ük kön yaŋġırlı bula. GüneĢ battığında, bulut arasına girip yansa, ertesi gün çok yağmurlu olur.

17489. ḲoyaĢ batḳanda ḳoyaĢ artınnan bolıtlar barsa, ḳuvetlě cil bulır. Eger bolıtlar her yaḳtan ḳoyaĢ tiresěnde cıyılsalar, ḳatı davıl bulu ġalemetě.

GüneĢ battığında güneĢ ardından bulutlar gelse, kuvvetli yel olur. Eğer bulutlar her taraftan güneĢ çevresinde toplansalar, sert fırtına olacağının iĢareti.

17490. ḲoyaĢ batḳanda ḳızarıp yansa, irtegěsěn kön bolıtlı bulır. GüneĢ battığında, kızarıp yansa, ertesi gün bulutlu olur.

17491. ḲoyaĢ batḳanda tönyaġınnan hava ḳızarsa çıḳ bulır. GüneĢ battığında kuzeyden hava kızarsa, çiy olur.

17492. ḲoyaĢ batḳaç ta ḳaraŋġılıḳ töĢse, yaŋġır bulır. GüneĢ batınca karanlık düĢse, yağmur yağar.

17493. ḲoyaĢ batḳaç havadaġı ḳızıllıḳ ozaḳ torsa, ayaz bulır. GüneĢ batınca havadaki kızıllık uzun süre dursa, ayaz olur.

17494. ḲoyaĢ bik yıraḳta bulıp kürěnse, salḳın bula. GüneĢ çok uzakta olup görünse, soğuk olur.

168

17495. ḲoyaĢ bolıtḳa ḳaplanıp bayısa, yaŋġır bula. GüneĢ buluta kaplanıp batsa, yağmur yağar.

17496. ḲoyaĢ ḳalın bolıtta bayısa, ikěnçě könně ük yaŋġır baĢlanır. GüneĢ kalın bulutta batsa, diğer gün yağmur baĢlar.

17497. ḲoyaĢ ḳolaḳlanıp çıḳsa, salḳın bulır. GüneĢ kulak Ģeklinde çıksa, soğuk olur.

17498. ḲoyaĢ ḳızarıp açıḳḳa bayısa, hava naçar, cillě bulır. GüneĢ kızarıp açığa doğru batsa, hava kötü, rüzgârlı olur.

17499. ḲoyaĢ ḳızarıp çıḳsa yeki ḳızarıp bayısa, cil bulır. GüneĢ kızarıp çıksa ya da kızarıp batsa, rüzgâr olur.

17500. ḲoyaĢ ḳızarıp çıḳsa, yaŋġır bulır. ḲıĢ köně Ģulay çıḳsa, salḳın bulır. GüneĢ kızarıp çıksa, yağmur olur. KıĢ günü bu Ģekilde çıksa soğuk olur.

17501. ḲoyaĢ tiresěnde alḳa kěběk kürěnse, yaŋġırlı bulır. GüneĢ çevresindeki halka gibi görünse, yağmur yağar.

169

17502. ḲoyaĢ tiresěnde ḳolaḳ kěběk aḳ nurlar kürěnse, ěssě hem yaŋġır bulır. GüneĢ çevresindeki kulak gibi beyaz ıĢıklar görünse, sıcak ve yağmurlu olur.

17503. ḲoyaĢ tiresěnde nurlar yuġarı çaġılsa — buran bulır, tüben çaġılsa — salḳın bulır.

GüneĢ çevresindeki ıĢıklar yukarı yansısa — kar fırtınası olur, aĢağı yansısa — soğuk olur.

17504. ḲoyaĢ toman vaḳıtında çıḳsa, könděz börkü bulır. GüneĢ sis olduğunda çıksa, gündüz sıcak olur.

17505. ḲoyaĢ tüben batsa, irtege yaŋġır bulır. GüneĢ aĢağı batsa, ertesi gün yağmur yağar.

17506. ḲoyaĢ çıḳḳan vaḳıtta hava ḳızarsa, Ģul könně yaŋġır bulır. GüneĢ çıktığında hava kızarsa, o gün yağmur yağar.

17507. ḲoyaĢ çıḳḳanda ayaz bulıp, ḳoyaĢ kěçěrek kěběk kürěněp, çitlerě ayırmaçıḳ yaḳtı bulsa, hava ḳorı bulır.

GüneĢ çıktığında ayaz olup, güneĢ küçücük gibi görünüp, kenarları açık seçik parlak olsa, hava kuru olur.

170

17508. ḲoyaĢ çıḳḳanda baġana kěběk nurlar kürěnse, suvıḳ bulır. GüneĢ çıktığında dik Ģekilde ıĢıklar görünse, soğuk olur.

17509. ḲoyaĢ çıḳḳanda biyěk kürěnse — ayaz bulır, tüben kürěnse — yaŋġır ġalemetě.

GüneĢ çıktığında yüksek görünse — ayaz olur, alçak görünse — yağmura iĢaret.

17510. ḲoyaĢ çıḳḳanda bolıtḳa ḳaplanıp, nurı yuġarı kitse, yaŋġır bulu ġalemetě. Eger ḳoyaĢ nurı bolıtnıŋ urtasında kürěnse, cil hem yaŋġır bulu ġalemetě.

GüneĢ çıktığında buluta kaplanıp, ıĢığı yukarı çıksa, yağmurun yağacağına iĢaret. Eğer güneĢ ıĢığı bulutun ortasından görünse, yel ve yağmur olacağına iĢaret.

17511. ḲoyaĢ çıḳḳanda ġına ḳızarsa, běr ya ikě können yaŋġır bulır. GüneĢ çıktığında tekrar kızarsa, bir ya da iki güne yağmur yağar.

17512. ḲoyaĢ çıḳḳanda ġına yaḳtıra baĢlap, hava bik ḳızarsa, Ģul könně yaŋġır bulır. GüneĢ çıktığında gün ağarmaya baĢlayıp, hava çok kızarsa, o gün içinde yağmur olur.

17513. ḲoyaĢ çıḳḳanda zurraḳ bulıp kürěnse, yaŋġır köterge kirek. GüneĢ çıktığında daha büyük görünse, yağmur beklemek gerek.

171

17514. ḲoyaĢ çıḳḳaç ḳızıllıḳ tiz bětse, hava bozılır. GüneĢ çıkınca kızıllığı tez gitse, hava bozulur.

17515. ḲoyaĢ çıḳḳaç ta bolıt astına kěrse, yaŋġır bulır. GüneĢ çıkınca bulut altına girse, yağmur yağar.

17516. ḲoyaĢ, yaltırap çıġıp, bolıt astına kěrse, Ģul könně yaŋġır bulır. GüneĢ, parlayarak çıkıp, bulut altına girse, o gün yağmur yağar.

17517. Ḳıybla yaġınnan ikě-öç kön cil bulsa, yaŋġır ġalemetě. Kıble tarafından iki-üç gün rüzgâr olsa, yağmura iĢaret.

17518. Ḳıybla yaġınnan ěrě bolıtlar çıḳsa, yaŋġır bulır. Kıble tarafından büyük bulutlar çıksa, yağmur yağar.

17519. ḲıĢ köně yoldızlar kuyı kürěnse, salḳın bulır. Eger yoldızlar sirek kürěnse, ḳıĢ köně cılı hem buran bulır.

KıĢ günü yıldızlar koyu görünse, soğuk olur. Eğer yıldızlar seyrek görünse, kıĢ günü sıcak ya da kar fırtınası olur.

172

17520. ḲıĢ köně ḳoyaĢ tiresěnde alḳa kěběk bulsa, yeki ḳoyaĢ ḳolaḳlı bulsa, bik suvıḳ bulır.

KıĢ günü güneĢ çevresindeki halkalar gibi görünse, ya da güneĢ kulaklı olsa, çok soğuk olur.

17521. ḲıĢ köněnde ḳoyaĢ tiresěnde nur tügerek kürěnse, buran bulır. Eger de bu tügerek ḳoyaĢḳa yaḳın bulsa, ayaz bulır.

KıĢ gününde güneĢ çevresinde ıĢık çemberi görünse, kar fırtınası olur. Eğer bu çember güneĢe yakın olursa, ayaz olur.

17522. Kön bik ḳızdırsa, yaŋġır bulır. Gün çok kızarsa, yağmur yağar.

17523. Kön cillese, yaŋġır bulır. Gün rüzgârlı olsa, yağmur yağar.

17524. KönçıġıĢınnan cil çıḳsa, yaŋġır ġalemetě. Doğudan rüzgâr çıksa, yağmur belirtisi.

17525. Kük bolıtlar arasında aḳ bolıt bulsa — boz buluġa. Gökyüzünün tamamı beyaz bulut olsa — dolu olacağa iĢaret.

173

17526. Kük irte kükrese, yaz irte kilěr. Gök erken gürlese, bahar erken gelir.

17527. Kük kükrep, ḳoŋġırt sıman köl töslě bolıt oyıĢ-oyıĢ bulıp küterělse — boz yavar.

Gök gürleyip, koyu kahverengi gibi kül rengi bulut birleĢmiĢ olup yükselse — dolu yağar.

17528. Küp vaḳıt tın bulıp, soŋınnan cil isse, yaŋġır bulır. Uzun süre rüzgârsız olup sonradan yel esse, yağmur yağar.

17529. Salavt küpěrě bik yuġarı bulsa — ayaz, bik tüben bulsa — yaŋġırlı. GökkuĢağı çok yukarıda olsa — ayaz, çok aĢağıda olsa — yağmurlu olur.

17530. Salavat küpěrě bötěnley tügerek kürěnse, yaŋġır bulır. GökkuĢağı tamamen çember Ģeklinde görünse, yağmur yağar.

17531. Salavat küpěrě ḳoyaĢ çıḳḳanda çıḳsa hem ḳoyaĢḳa ḳarĢı bulsa, Ģul kön yaŋġır bulır.

174

17532. Salavat küpěrě suġa töĢse, yavımnar küp bula. GökkuĢağı suya düĢse, yağıĢlar çok olur.

17533. Salavat küpěrě tönyaġında çıḳsa — yaŋġır bulmasḳa. GökkuĢağı kuzeyden çıksa — yağmur olmayacağına iĢaret.

17534. Salavat küpěrě yaŋġır yavġanda öç bulıp çıḳsa, bötěn atna yaŋġır bulır. GökkuĢağı yağmur yağdığında üç olup çıksa, bütün hafta yağmur yağar.

17535. Salavat küpěrě yaŋġırdan soŋ ozaḳ torsa — hava bozılır, eger tiz bětse — ayaz bulır.

GökkuĢağı yağmurdan sonra uzun süre dursa — hava bozulur, eğer tez kaybolsa — ayaz olur.

17536. Salavat küpěrěněŋ běr yaġı tüben kürěnse, ayaz bulır. GökkuĢağının bir tarafı alçak görünse, ayaz olur.

17537. Salavat küpěrěněŋ ikě baĢı da suġa töĢse — yaŋġır bulır, ikě baĢı da tavda bulsa — ayazġa.

GökkuĢağının iki baĢı da suya düĢse — yağmur yağar, iki baĢı da dağa düĢse — ayaz olacağına iĢaret.

175

17538. Salavat küpěrěněŋ yeĢělě bik açıḳ yeĢěl kürěnse, kön yaŋġırlı bulırġa ġalemet. Eger ḳızılı bik açıḳ ḳızıl kürěnse, cillě bulırġa ġalemet.

GökkuĢağının yeĢili çok açık yeĢil olarak görünse, gün yağmurlu olacağına iĢaret. Eğer kırmızısı çok açık görünse rüzgârlı olacağına iĢaret.

17539. Toman töĢse, artınnan yavım bula. Sis düĢse, ardından yağıĢ olur.

17540. Toman cirge töĢse, ayaz bulır. Sis yere düĢse, ayaz olur.

17541. Tuġan ay duġalı bulsa, davıl bulır. Doğan ay yay gibi olsa, fırtına olur.

17542. Çıḳ tiz kipse, yaŋġır bulır. Çiy erken kalksa, yağmur yağar.

17543. Çıḳ töĢěp, irte bělen bolıt bulmasa, kön yaḫĢı, ayaz bulır. Çiy düĢüp, sabahleyin bulut olmasa, hava güzel, açık olur.

17544. ġefeḳ taŋġa suzılsa, irtegěsěn yaŋġır bulır. ġafak tan vaktine uzansa, ertesi gün yağmur yağar.

176

17545. Yabalaḳ ḳar yavsa, annan soŋ hava cılı, yüyěĢ bulır. Lap lapa kar yağsa, ondan sonra hava sıcak, nemli olur.

17546. Yaŋa ay bělen cil bulsa, bötěn ay buyına cil bulır. Yeni ayla beraber yel olsa, bütün ay boyunca yel olur.

17547. Yaŋa aynı yaŋġır yuva — annan kön seyěllene. Yeni ayı yağmur yıkasa — o gün ayaz olur.

17548. Yaŋa aynıŋ oçları nezěk kürěnse, salḳın bulır. Yeni ayın uçları biraz görünse, soğuk olur.

17549. Yaŋa aynıŋ yuġarı baĢı ceyělěbrek, tüben baĢı uraḳ kěběk bögělěbrek torsa, ḳıĢ köně aynıŋ unbiĢěne ḳader salḳın bulır. Cey köně bulsa, unbiĢěnde ḳader cil bulır. Eger yuġarı baĢı bögělěp, tüben baĢı ceyělěp torsa, unbiĢěne çaḳlı salḳın hem cil bulır, unbiĢěnnen soŋ yüyěĢ, bılçıraḳ bulır.

Yeni ayın üst baĢı daha fazla yayılıp, alt baĢı orak gibi bükülse, kıĢ günü ayın on beĢine kadar soğuk olur. Yaz günü olsa, on beĢine kadar sıcak olur. Eğer üst baĢı bükülüp, alt baĢı yayılsa, on beĢine kadar soğuk ve yel olur, on beĢinden sonra nemli ve çamurlu olur.

177

17550. Yaŋa tuġan aynıŋ baĢ-baĢı bik oçlı bulıp, bik bögělěp torsa, ayaz bulır

(ceyde). ḲıĢ bulsa — suvıḳ bulır. BaĢ-baĢı ceyělěp torsa, yaŋġırlı hava, yüyěĢ, pıçraḳ bulır.

Yeni doğan ayın en baĢı çok sivri olup, çok bükülse, hava açık olur (yazın). KıĢ olsa — soğuk olur. En baĢı yayılsa, yağmurlu hava, nemli, çamurlu olur.

17551. Yaŋġır bolıtları havada özlěksěz haman aġılıp torsa, haman kön yaŋġırlı bulır. Eger Ģundıy çaḳta bolıtlar özěk-özěk bulıp, cil kön yaġınnan ise baĢlasa — ayaz bulır.

Yağmur bulutları havada sürekli yayılıp dursa, bütün gün yağmur yağar. Eğer böyle zamanda bulutlar kopuk-kopuk olup, rüzgâr güneyden esmeye baĢlasa — ayaz olur.

17552. Yaŋġır bolıtlı Ģavlap kilse, ḳuvetlě yaŋġır hem boz da bulır. Yağmur bulutu gürleyip gelse, kuvvetli yağmur ve dolu yağar.

17553. Yaŋġır bulası bulsa, toman küterěle. Yağmur yağacak olsa, sis yükselir.

17554. Yaŋġır vaḳıtında salavat küpěrě çıġıp, zeŋger töslě hem sarı töslě açıḳ bulsa, hava yaḫĢı bulır.

Yağmur yağdığında gökkuĢağı çıkıp, gök mavisi ve sarı renk açık tonda olsa, hava güzel olur.

178

17555. Yaŋġır kire ḳaytıp yava baĢlasa, bik ḳuvetlě bulır hem boz da bulır. Yağmur geri dönüp yağmaya baĢlasa, çok kuvvetli olur ve dolu da yağabilir.

17556. Yaŋġır tamçısı su östěnde ěrě bulıp küběkleněp torsa, yene yaŋġır bulır. Yağmur damlası su üstünde iri olur ve köpüklenirse, yine yağmur yağar.

17557. Yaŋġır yavġanda salavat küpěrě çıḳsa, yaŋġır tuḳtar. Eger yaŋġır tuḳtaġaç çıḳsa, yaŋġır ozaḳ bulır.

Yağmur yağınca gökkuĢağı çıksa, yağmur durur. Eğer yağmur durduğunda gökkuĢağı çıksa, yağmur uzun süreli olur.

Belgede Kazan-Tatar Türkçesindeki dünya, hayat ve tabiat konulu atasözleri metin-çeviri-sözlük (sayfa 168-195)