Etkili psikolojik danışman nitelikleri ile iş yaşamında öznel iyi oluş (işe

ince-lenmesi

Psikolojik danışma, ruh sağlığı hizmetleri kapsamında yer almakta olan, çeşitli problem çözme, karar verme süreçleri ile (Eryılmaz ve Mutlu-Süral, 2014, s. 10-15); ki-şilerin yaratıcı, bilinçli ve güçlü bir biçimde gelişimleri konusunda rol oynayan bir yardım verme-alma süreci (Özabacı, 2018, s. 11) olarak açıklanabilmekte ve psikolojik danış-manların kendisi, bu sürecin başarısının en önemli unsurlarında biri olarak karşımıza çık-maktadır (Ivey ve Ivey, 1990, s. 300; Özabacı, İşmen ve Yıldız, 2004, s. 12; Savran, 1995, s. 251). Bu durum etkili bir psikolojik danışma sürecinin belirleyicisi olarak etkili bir psikolojik danışmanın nasıl olması gerektiği sorusunu akla getirmektedir.

Alanyazında etkili bir psikolojik danışmanın nasıl olması gerektiğine ilişkin gö-rüşlerin, bir psikolojik danışmanın aldığı eğitimlerden kişilik özellikleri, mesleğe olan

59

eğilimleri ve ruhsal açıdan sağlıklı olmalarına değin uzandığı görülmektedir (Hackney ve Cormier, 2015, s. 27; Korkut-Owen, Tuzgöl-Dost ve Bugay, 2014, s. 1039-1040; Yalçın, 2006, s. 121). Bu noktada İkiz ve Totan (2014, s. 270) bir psikolojik danışmanın etkilili-ğinin belirlenebilmesi amacıyla, psikolojik danışmanların entelektüel yeterlikleri, enerjik olmaları, esneklikleri, destekleyici ve iyi niyetli olmaları ile yüksek öz farkındalığa sahip olup olmamalarının incelenebileceğini önermektedir. Özetle etkili bir psikolojik danış-man olmak, yaşam boyu gelişimi ve çabayı gerektiren, özverili bir süreçtir.

Etkili bir psikolojik danışmanın, genel bir bakış açısı ile, psikolojik danışma sü-recinde, danışanın pozitif yönde ilerleme kaydetmesi ve bu doğrultuda psikolojik danışma sürecinin başarılı sayılabilmesi için gerekli terapötik ilişkide merkezi bir konumda olduğu söylenebilmektedir. Psikolojik danışma sürecinde kurulan terapötik ilişki, psikolojik da-nışman ve danışan arasındaki karşılıklı etkileşime dayanmakla birlikte; Skovholt (2012, s. 138) bu ilişkiyi, tek taraflı bakım sağlamayı içeren bir anne-çocuk ilişkisine benzet-mekte ve psikolojik danışmanın ‘’yardım veren’’ ve danışanın ‘’yardım alan’’ rolüne vurgu yapmaktadır. Bu noktada nasıl ki anne-çocuk ilişkisinin kendi dinamiği doğrultu-sunda, bakım sağlayıcı olan annelerin çeşitli stres faktörlerine maruz kalabileceği söyle-nebilirse (Akgün, 2014, s. 239-240); benzer şekilde psikolojik danışmanların da mesleki yaşamlarında çeşitli stres faktörlerine maruz kaldıkları belirtilebilmektedir. Maruz kalı-nan bu stres faktörleri; psikolojik danışmanların sürekli yardım veren tarafta olmaları, terapötik ilerlemenin yavaş ve düzensiz olması; psikolojik danışmanların, işleri doğası gereği, devamlı olarak başkalarının acılarına, üzüntülerine, travmalarına maruz kalmaları gibi nedenlerden (Farber ve Heifetz, 1981, s. 621; Skovholt, 2012, s. 138) kaynaklanabil-mekle birlikte; danışmanların, tükenmişlik ve eşduyum yorgunluğu gibi iş yaşam kalite-lerini olumsuz şekilde etkileyebilecek durumları deneyimlemelerine sebep olabilmektedir (Yeşil vd., 2010, s. 112).

Psikolojik danışmanların iş yaşam kalitelerini düşüren etmenlerden biri olarak karşımıza çıkabilecek olan tükenmişlik; çalışanların deneyimledikleri cesaretsizlik, yapı-lan işe karşı ilgisizlik, duygusal ve fiziksel yorgunluk yaşanması sonucu yapıyapı-lan işin ba-şarılı bir şekilde yerine getirilememesi olarak tanımlanabilmektedir (Lee vd., 2007, s.

143). Çalışanların iş yaşamlarında stres, aşırı iş talepleri (Bakker, Demerouti ve Euwema, 2005, s. 170) gibi etkenlere sürekli olarak maruz kalmalarının ve çalışanların mükemme-liyetçilik (Hill ve Curran, 2016, s. 269), işkoliklik (Naktiyok ve Karabey, 2005, s. 179), işe adanma ve idealizm (Freudenberger, 1974, s. 161) seviyeleri gibi etmenlerin,

tüken-60

mişliğin oluşmasında etkili olabileceği görülmektedir. Bu noktada bir psikolojik danış-manın, etkili olma noktasında fazlasıyla idealist veya mükemmeliyetçi bir bakış açısına sahip olması ve bu doğrultuda stres yaşamasının, tükenmişliğe yol açabileceği söylene-bilmektedir. Öte yandan, etkili bir psikolojik danışmanın sahip olduğu çeşitli niteliklerin, kendisini tükenmişlik yaşamaktan koruması da beklenmektedir (Özabacı, İşmen ve Yıl-dız, 2004, s. 20).

Psikolojik danışmanların iş yaşamlarında karşılaşabilecekleri bir diğer negatif du-rum ise eşduyum yorgunluğudur. Figley (2002, s. 1434), eş duyum yorgunluğunu, başka-larına yardım etmenin, karşıdaki kişiyle kurulan empati ve duyulan merhametin maliyeti olarak açıklamaktadır. Bu noktada, etkili bir psikolojik danışman olmak, tükenmişlikle benzer şekilde eşduyum yorgunluğunun deneyimlenmesinde de önleyici bir nitelik taşı-yabilir. Özetle, psikolojik danışmanların etkili psikolojik danışman özelliklerine sahip ol-malarının, kendilerini; iş yaşamında karşılaşabilecekleri stres faktörleri doğrultusunda iş-ten uzaklaşma, enerji kaybı yaşama, yardım sunma noktasında isteksiz ve başarısız his-setme gibi durumlara karşı koruyabileceği düşünülmektedir.

Psikolojik danışmanların etkili danışman niteliklerine sahip olmaları, iş yaşa-mında negatif durumların ortaya çıkmasında koruyucu nitelikte olabileceği gibi; çeşitli pozitif durumların deneyimlenmesinde de destekleyici olabileceği düşünülmektedir. Öyle ki Luthans (1998, s. 127), iş yaşamında etkililiğin, beraberinde, yüksek performansı ve işten doyum alma, işe katılım ve bağlılık gibi pozitif durumları getirebileceğini belirt-mektedir. Bu doğrultuda psikolojik danışmanların iş yaşamlarında incelenebilecek kav-ramlardan biri, danışmanların iş yaşam kalitelerini artırıcı unsurlardan biri olarak karşı-mıza çıkan ve yardım veren olmaktan duyulan hazzı, doyumu ve yapılan iş dolayısı ile bulunan anlamı işaret eden mesleki tatmin kavramıdır (Stamm, 2010, s. 10). Nitekim,et-kili bir psikolojik danışmanın, etNitekim,et-kili bir danışma süreci sonucunda, danışanına sunduğu yardımdan kaynaklı olarak mesleki tatmini deneyimleyebileceği düşünülmektedir.

Psikolojik danışmanların iş hayatlarında yaşayabilecekleri bir diğer pozitif durum ise işe bağlılık kavramıdır. İş yaşamında öznel iyi oluşu işaret ettiği de söylenebilecek olan işe bağlılık (Bakker, Schaufeli, Leiter ve Taris, 2008, s. 87; Eryılmaz ve Doğan, 2012, s. 49); kişilerin iş yaşamında çaba harcama isteklerini, yapılan işin bir anlam ve amacı olduğuna ilişkin inançlarını ve işe karşı olan yüksek konsantrasyonlarını ifade et-mektedir (Schaufeli vd., 2002, s. 74-75). Çalışanların, işle ilgili görevleri yerine getirirken daha enerjik, etkili ve üretken olmaları, yüksek performans ve motivasyon sergilemeleri;

işe bağlılığın göstergeleri arasında sayılabilmektedir (Gülbahar, 2017, s. 149; Shimazu ve

61

Schaufeli, 2008, s. 171). Bu doğrultuda psikolojik danışmanların, meslekleri dahilinde kendilerini etkili kılacak çeşitli niteliklere sahip olmalarının, iş yaşamında öznel iyi oluş (işe bağlılık) yaşamaları ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir.

Özetle, mesleki stres, psikolojik danışmanların tükenmişlik, eşduyum yorgunluğu ve mesleki tatmin yaşamalarını; yani iş yaşam kalitelerini ve iş yaşamında öznel iyi oluş-larını (işe bağlılık) etkileyebilmektedir. Buna ek olarak psikolojik danışmanların en niha-yetinde herkes gibi bir insan oldukları ve yaşamlarında iş dışında da çeşitli stres verici durumlarla karşılaştıkları düşünüldüğünde; etkili birer psikolojik danışman olmak için sahip olmaları gereken ruh sağlıklarını koruma noktasında, yine etkili birer psikolojik danışman olmak için sahip oldukları çeşitli mesleki bilgileri ve kişilik özellikleri gibi ni-teliklerin ne şekilde etki edebileceği merak konusu olmuştur. Bu doğrultuda, etkili psiko-lojik danışman niteliklerinin, danışmanları, stres karşısında yaşayabilecekleri tükenmişlik ve eşduyum yorgunluğu gibi negatif durumlara karşı koruyucu ve mesleki tatmin ve işe bağlılık gibi pozitif durumları destekleyici özellikte olacağı beklenmektedir.

2.5.2. Etkili psikolojik danışman nitelikleri ile psikolojik sermayeleri