Etkili Okulda Ortam ve Eğitim-Öğretim Süreci

Etkili okullarda yapılan araştırmalar incelendiği zaman okul ortamının önemli bir değişken olarak tanımlandığı görülmektedir. Okul etkililiğindeki ortam, öğrencinin katılımı destekleyici, fiziksel çevre açısından merak uyandırıcı, başarıların onaylandığı ve teşviklerin sağlandığı, öğrencilere yönelik olumlu bir tutumun sergilendiği ve hem ailelerin hem de yerel toplumun katılımını ve desteğini içeren sürekli teşvik edici bir öğrenme sürecine sahip olmalıdır. Okul etkililiğini değerlendirme modellerinden amaç, süreç ve örgütsel öğrenme modellerinde okulun ortamı ve eğitim-öğretim süreçleri etkili okul oluşturmada önemli bir boyut olduğu kabul edilmektedir (Cheng, 1996’den akt. Balcı, 2014).

46

Öğretme ve öğrenme süreçlerinde öğrencilerin çalışmalarının desteklenmesi için öğrenme ortamını şekillendiren bir dizi norm, hedef ve değerler bulunmaktadır. Bu özelliklerin okul genelinde mutlaka tutarlı bir nitelikte olması gerekmektedir. Ayrıca sosyal, duygusal ve etik müfredat ve veriye dayalı kişilik eğitimleri ile öğrencilerin okula olan bağlılığı artırılarak öğrenci başarısında bir artış elde edildiği bilinmektedir (Thapa vd., 2013).

Etkili okullarda olumlu bir öğrenme ortamının oluşturulması hem öğrenci başarısının arttırılmasında hem de paylaşılan vizyonun geliştirilmesinde önemli bir rol oynadığı vurgulanmaktadır (Lezotte ve Snyder, 2011; Marzano, 2003). Etkili okulun özellikleri üzerine yapılan araştırmalar, oluşturulan olumlu bir öğrenme ortamının öğrencilerin öğrenme motivasyonunu artırdığını, zorbalık gibi şiddet içeren davranış miktarını azalttığını, sorumlu vatandaşlık duygularını artırdığını ve yoksulluğun öğrenci başarısı üzerindeki olumsuz etkisini en aza indirgediğini vurgulamaktadır (Thapa, Cohen, Guffey ve Higgins-D ’Alessandro, 2013).

Öğrenme ortamlarının geliştirilmesinde en büyük sorumluluk yöneticilerdedir ve bunun etkili bir şekilde sağlamak için yöneticiler öncelikle eğitim öğretim sürecinde sınıflarda öğretilenlerin ve bu esnada öğretimin nasıl gerçekleştirildiğinin farkındalığına sahip olmak için gerekli hallerde sınıf içi gözlemler düzenleyebilirler. Yapacakları değerlendirmeler sonucunda öğretmen ve öğrenciler için en etkili eğitim fırsatlarını artırmak için düzenlemeler yapmaları beklenmektedir (DiPaola ve Hoy, 2009; Michigan, 2013). Etkili okul yöneticilerinden müfredat, çocuk gelişimi, insan kaynakları yönetimi, zaman yönetimi, halkla ilişkiler ve etkili iletişim becerileri konusunda çok daha derin ve ilkeli bir anlayışa sahip olmaları beklenmektedir (Hansen, 2016). Etkili okullarda yöneticiler, öğretim programlarını verimli bir şekilde uygulamak için personelin mesleki gelişim ihtiyaçlarını, müfredat programlarına göre etkili bir şekilde düzenleyebilmelidirler ve bu mesleki gelişimin niteliği okul içinde ve dışında mutlaka daha olumlu ilişkilerin oluşumunu sağlayacağı düşünülmektedir (Sabastian ve Allensworth, 2012).

Purkey ve Smith (1983) düzenli bir okul ikliminin açık, makul ve tutarlı bir şekilde uygulanan kurallara sahip olmayı gerektiren bir süreç değişkeni olduğunu belirtmektedir. Sammons, Hilman ve Mortimore (1995), etkili bir okul sakin, düzenli bir atmosfere sahip bir öğrenme ortamına, öğrenci çalışmalarını destekleyen, ilgi çekici bir

47

fiziksel ortama, olumlu pekiştirmenin önemli olduğu ve başarılı çalışmaları takdir etmeye dayalı adil ve disiplinli bir ortama sahip olması gerektiğini vurgulamaktadır.

Etkili okul ortamı, öğretmenlerin fikirlerini, uygulamalarını ve deneyimlerini paylaşmalarını teşvik ederek sorgulayıcı ve işbirliği içinde çalışabilmeyi sağlar, ayrıca sürekli gelişime önem verir (Harris ve Lambert, 2003). Samdal, Wold ve Bronis (1999) ayrıca çalışma odaklı bir ortam ile öğretmenler ve öğrenciler arasındaki etkili iletişimin okulun etkililiğinde önemli rol oynadığını ileri sürer. Bu konuya bağlı olan diğer önemli etken ise personelin vizyon, hedefler ve değerler konusunda bir fikir birliği içinde hareket ederek işbirliğinin sağlandığı katılımcı bir okul kültürünün oluşturulmasıdır (Hopkins, Ainscow ve West, 1994). Etkili okul ortamında mutlaka bir topluluk duygusu oluşturulmalı ve paylaşılan ortak amaçların öğretmenler tarafından benimsenmelidir. Olumlu bir okul ortamı ve öğretmenler arasında olumlu tutumların varlığı, okulun performansını ve öğrenci başarısını doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir (Bush, 2007; Day vd., 2009; Hallinger ve Heck, 1998; Leithwood vd., 2006, Robinson vd., 2009).

Etkili okulların önemli özelliklerinden biri de eğitim ve öğretim alanlarında işbirliği çalışmalarının sürekli olarak desteklenmesidir. Ayrıca etkili bir eğitimin gerçekleştirilmesi amacıyla kaynakların etkin ve verimli kullanımını sağlamak için işbirlikçi öğretim planlama süreçlerine daha çok önem verilmektedir (Hoppey ve McLesKey, 2012). Torney-Purta (2002)’nın 28 ülkeden 14 yaş grubundaki 90.000 öğrencinin katılarak gerçekleştirilen çalışma sonucuna göre, açık bir sınıf iklimine sahip olmanın ve öğrencilere sınıflarda farklı konuları tartışma fırsatı vermenin, öğrencilerin vatandaşlık katılım düzeylerini artırdığını ortaya koymuştur.

Etkili okullarda, öğretim müfredatı okulun temel öğrenme beklentileri ile uyumlu hale getirilerek araştırmaya dayalı bir eğitim ve öğretim yöntemi uygulanmaktadır ve öğrencilerin yüksek öğrenme standartlarına sahip bir ortama sahip olmaları sağlanmaktadır. Öğrenciler bu sayede araştırma yöntem ve tekniklerini öğrenerek derinlemesine bir öğrenme süreci elde ederler ve öğrenim sürecine aktif olarak katılmış olurlar (CSERC, 2014). Yüksek performans gösteren okullar, kesin ihtiyaç duyulan uygulamaları özenli ve dikkatli bir şekilde belirleyip hızlı bir şekilde okul paydaşlarını değişime hazır hale getirmeye çalıştıkları görülmektedir (Zendeli, 2011).

48

Okul etkililiğini artıran faktörler ve öğrenci çıktıları üzerindeki değişkenleri belirlemek amacıyla 1984’ten 2005’e kadar yapılan 155 çalışmanın incelendiği bir meta-analiz araştırmasında düzenli bir okul ortamının öğrenci başarısını ve okul etkililiğini önemli ölçüde etkileği sonucu elde edildiği belirtilmektedir (Antoniou, 2013).

Etkili okullarda, okul ortamının kalitesi ve yapısı olumlu bir öğrenme ortamı sağlamak için çok önemlidir. Cohen vd. (2009) okul ortamını, öğretim süreçlerini desteklemek için yeterli alan, malzeme, dikkatlice ayarlanmış müfredat programları, gelişimi artıran müfredat dışı programlar ile temiz ve estetik açıdan hoş görünümlü bir çevre olarak düzenlenmesi gerektiğini savunmaktadır. Buna ek olarak, öğrenci başarısı ile okul ortamı arasında olumlu ve yüksek düzeyde bir ilişkinin olduğu bulunmuştur (Chapman ve Harris, 2004).