Etik Yönetimi

Yönetim alanındaki toplumsal değerlere aykırı davranış ve uygulamaların yaygınlaşması; yolsuzluk ve yozlaşmalarla doğrudan ilgili olarak her meslekte olduğu gibi yönetim kuram ve uygulamalarında da bir etik boyutun gerekliliğini tüm açıklığıyla hissettirmiştir (Balkır: 2005, 204). Bu durum işletmeleri etiğe, etik kodları geliştirmeye ve bunları kültürlerinin bir parçası haline getirmeye yönlendirmektedir (Saygılı ve Kızıldağ, 2007: 232).

Özellikle küresel arenada genişlemeye başlayan firmalar, giderek karmaşıklaşan üretim süreçleri ve iş ortamında, kurumsal etik mesajların sözle iletilmesi yetersiz kalmıştır. Bu kapsamda doksanlı yılların ortalarından bugüne kadar etik kod uygulamaları işletmelerde etik karar alma ve yürütmeyi düzenleyen resmi politikaları belirlemede, temel unsur olarak görülmeye başlanmıştır. Böylece etik davranışın kabul edilmiş ve beklenen standartları açıkça iletilmiş olmaktadır. Ayrıca, organizasyonun tamamında davranışların daha tutarlı olmasına yol açan belirsizliği azaltırlar. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri'ndeki organizasyonlar, etik olarak görülen davranışlar hakkında açık olmanın öneminin farkındadırlar. Kabul edilebilir ve kabul edilemez durumlar için kodları kaçınılmaz olarak görmektedirler. ABD Konferans Kurulu, tüm Fortune 500 şirketlerinin % 95'inin davranış kurallarını belirten etik kodlarını oluşturduğunu bildirmektedir (Grojean, 2004: 229).

Etik kodların oluşturulması sırasında, bazı ana ilkeler gözden uzak tutulmamalıdır (Görlek ve Gürol’dan akt. Bektaş ve Köseoğlu, 2007: 97-98). Söz konusu ilkeler aşağıda sıralanmıştır.

 Önce insan ve insanın mutluluğunun amaç olması (çalışanların müşterilerin, toplumun bir bütün olarak düşünülmesi),

 Yasalara bağlılık ve dürüstlük temelinde oluşturulması, güven, karşılıklı saygı ve öz eleştiri içermesi,

 Duygu ve değerlerin ortak kültür yapısına uyumunu gözetmesi,  Devamlı gelişmeye ve tutarlılığa dayanması,

 Demokratik katılım,

 Bütünsel bakış açısı sunması,

 Yaratıcı ve uzlaşmacı bir yaklaşımla çıkar çatışmalarına çözüm bulması,

 Mal ve hizmete ilişkin güvenilirlik ve kalite anlayışı,  İşyerinde hijyen koşulların ve güvenliğin sağlanması.

İşletmelerin, etik yapı ve kültür oluşturabilmeleri için etik dışı tutumlara engel olmaları ve çıkar çatışmasını önlemeleri gerekir. Bunun için birbiriyle etkileşim içinde olan çeşitli etmenleri dikkate almaları gerekir. Etik ve etik dışı tutum ve davranışları bireyler gerçekleştirir. Bireyler birer örgüt üyesi, örgütler ise çevre ile etkileşim içinde olan aktif kurumlardır. Söz konusu etmenler; kişiye, eyleme, kuruma ve çevreye bağlı olmak üzere dört başlıkta incelenebilir (Tablo1). Sayılan etmenlerin sınırları belirsizdir. Etmenler arasında geçişler ve etkileşimler vardır. Ancak bireyin, kurumun ve toplumun etik çıtası ne kadar yüksek olursa, o ölçüde etik dışı davranışlar zayıflayacaktır.

Tablo 1 Kişisel ve Kurumsal Eylemlerin Etkileşim Alanları

Kaynak: Tüsiad “Dünyada ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi”nden uyarlanmıştır. 2009,88. İst.

Etik kodların yazılması, kurumların yapılarının güçlenmesinde başlıca anahtarlarından biridir. Etik kodlar, politikalar ve davranış kuralları/kodları

KİŞİYE İLİŞKİN ETMENLER EYLEME İLİŞKİN ETMENLER KURUMA İLİŞKİN ETMENLER ÇEVREYE İLİŞKİN ETMENLER *Değerleri *Öncelikleri *Tecrübeleri *Pozisyon ve kıdemi *Demografik özellikleri *Etik dışı eylem hakkındaki risk değerlendirmesi

*Açık etik ihlalleri *Gri alanlar *Etkilenen kişiler/gruplar *Durumsal faktörler *Yönetim felsefesi *Geçmişi *Değerleri ve kültürü *Etik kodları *Etik eğitimi

*Sektörün rekabet durumu

*Ekonomik çevre *Siyasal çevre *Sosyal/kültürel çevre *Yargı süreci *Medya *STK’lar

kurumların faaliyet alanlarına özgü değer ve ilkeler doğrultusunda çalışanlara yol gösterir. Etik yönetimi aynı zamanda kamuoyuna karşı da bir taahhüttür. Bu nedenle zaman zaman uygulamalar gözden geçirilip, geri bildirimler değerlendirilerek varsa hatalı yanlar düzeltilmelidir. İş etiğinin kurumsal olarak yerleştirilebilmesi için izlenecek yol aşağıdaki şekilde gösterilmiştir (Tüsiad, 2009: 21). Etiğin kurumsallaşmasında öncelikle üst yönetimin bu konuda inançlı ve tüm örgütü kapsayacak bir yapıyı en az 3-5 yıllık süreç için planlaması gerekmektedir. Bu kapsamda işletmenin öncelikleri ve değerleri belirlenmeli, firma kültürünü yansıtan, tüm paydaşların haklarının ve ödevlerinin belirlendiği ve mümkün olduğunca (özellikle firma için hassasiyet arz eden konularda) gri alanın olmadığı bir perspektif oluşturulmalıdır. Bu bakış açısıyla hazırlanacak etik kodlar gerekirse profesyonel bir danışman desteğiyle olgunlaştırılmalı ve şirket içinden mutlaka uygulama için yetkili ve sorumlu yöneticiler belirlenmelidir. İşletme içinde etik yapılanmanın oluşması için bir de “etik kurul” oluşturulmalıdır, bu kurulda firma dışından uzmanlar da görev alabilir (Tüsiad, 2009: 22).

Şekil 2 Kurumsal Etik Yönetimi

Kaynak: Tüsiad “Dünyada ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi”nden uyarlanmıştır: 2009, 99. GERİ BİLDİRİM 1. Üst Yönetimce ETİK YÖNETİM PLANI ve STRATEJİSİ Oluşturulur. 2. ETİK KODLAR Hazırlanır 3. ETİK KOD Uygulamaya Geçilir 4.ETİK KURUL ve ETİK HAT Oluşturulur 5. ETİK EĞİTİMİ Programlanır 6. İnsan Kaynakları Uygulamalarıyla Desteklenir 7.İşletme karar ve uygulamalarına Yansıtılır. 8. Etik Denetimi ve Değerlendirme

Bölümlerin etik sorumlularının belirlenmesi ve sorun bildirme kanallarının çeşitlendirilmesi ve açık tutulması gerekmektedir. Etik kodların önemi ve yararları hakkında tüm personel çeşitli eğitim programlarına tabi tutulmalıdır. Yıllık etik değerlendirmeleri yapılarak, performans ölçümlerinde, atamalarda etik tutum ve davranışların ödüllendirilmesi gerekmektedir. Etik bakış açısının örgütün tüm kurum ve yapılarına yerleşmesi için her türlü işbirliğine açık olunması beklenmektedir. Ayrıca mümkünse etik yönetim uygulama sonuçlarının işletme dışından bir denetçi kurumca teyidinin sağlanması, etik yönetiminde yapılması gereken eylemler olarak sıralanabilir (Tüsiad, 2009: 22).