Eserin İçeriği

Lienüzhuan, Çin tarihinin efsanevi imparatorlarından Han Hanedanlığına kadar olan dönemde yaşamış 104 kadının hikâyelerini içermektedir. Liu Xiang tarafından Batı Han Hanedanlığı sonunda yazılan eserde, birçok klasik eserde geçen kadın biyografileri derlenmiştir. Eserin en önemli özelliklerinden biri, Çin geleneğinde yalnızca kadınların ahlak eğitimi için yazılmış ve günümüze kadar ulaşmış en eski kitap olmasıdır. Eserin genelinde farklı erdemlere sahip birçok Çinli kadının hayat hikâyesi biyografi tarzında anlatılmış, son bölümde ise sadece “günahkâr” kadınların biyografilerine yer verilmiştir. Eserdeki kadınların kimisi becerikli, zeki, hitabeti güçlü, sadık, vefalı ve dürüst iken kimisi de “ahlaksız” ve “küstah” kişilikleri ile öne çıkmıştır.

Yazarın derlediği hayat hikâyeleri, köylü kadınlardan hükümdar eşlerine uzanan farklı sınıflardan kadınlara aittir. Yazar, bu kadınların belirgin ortak noktalarını kullanarak, sahip oldukları “olumlu”- “olumsuz” özellikleri esas almış ve hikâyeleri tasniflemiştir. Bu eseri çalışan ve Batı literatürüne kazandıran Kinney, eserin bölüm başlıklarını şu şekilde çevirmiştir: Birinci bölüm Annelik Kabiliyeti, ikinci bölüm Bilge Aklı, üçüncü bölüm Yardımsever Bilgelik, dördüncü bölüm İffetli ve İtaatkâr,

beşinci bölüm İlkeli ve Erdemli, altıncı bölüm Yetenekli Sözbilimci, yedinci ve son bölüm Ahlaksız ve Ayrıcalıklı olarak aktarılmıştır. (Kinney, 2014, s. xxxvıı-xxxvııı) Kinney’in başlık çevirilerinin yanı sıra, bu tez çalışmasında eserin başlıkları anlambilim bakımından ayrıca değerlendirilmiştir.

Bu bölümlerdeki her bir kadına ait biyografik anlatılar tutarlı bir yapıya sahiptir.

Her biyografi en az üç bileşenden oluşmaktadır. Kadının soyu ile ilgili bilgi vererek hikâyeye giriş yapar; sonra da erdemleri veya başarısı hakkında kısa bir değerlendirmede bulunur. İkinci unsur, kadına dair özellikleri anlatmak için bir veya birden fazla hikâye aktarmasıdır. Bazen giriş bölümü ve hikâye bölümü tek bir parça halinde de verilir. Her hikâyenin sonunda, “Jun Zi⁶der ki” ifadesi kullanılarak Shijing’den veya başka bir şiirden övgüye uygun bir veya birden fazla alıntı ile değerlendirme yapılır. Son olarak, kadının erdemli işlerini özetleyen ve erdemlerini sıralayan bir methiye⁷ ile bitirilir. Methiyelerin, eserin derleyicisi Liu Xiang ya da oğlu Liu Xin tarafından yazıldığı tartışılmakla birlikte, bu konudaki araştırmalar devam etmektedir. (Zheng X. , 2013, s. 228-232)

6 Türkçede tam bir karşılığı olmayan bu kelime, “ideal insan”, “üstün insan”, “erdemli insan” olarak çevrilebilir. Konfüçyüs, yöneticilerin halk tarafından örnek alınabilmesi için “ideal insan” olmaları gerektiğini söylemiştir. (Okay, 2017, s.30-31)

7 Song 颂: Şarkılar Kitabı’nda (诗经) geçen üç farklı şiir türünden biridir. Kurban törenlerinde dans edilerek söylenen şarkılardır. (Yao, 2016, s. 8-9)

Eser, yazıldığı dönemden sonra yani geç Han döneminden başlayarak örnek haline gelmiş ve Yirmi Dört Tarih kayıtları olarak bilinen hanedanlık kayıtlarından üçüncüsü olan Houhanshu’dan itibaren Lienüzhuan adında bölüm klasikler içerisine girmiştir (Xü J. , 2004b, s. 1679). Bu sebeple karışıklığa sebebiyet vermemek için Liu Xiang tarafından yazılan eser Gu Lienüzhuan şeklinde adlandırılmıştır (Lü J. , 2014, s. 1). Eser kendinden sonraki dönemlerde yazılmış olan tarihi klasikler içerisine kadınlara ait bir bölüm eklenmesine sebebiyet vermesi bakımından kadın çalışmaları için de önemli bir yere sahiptir.

Eserin bazı yeni basımları sekiz bölümden oluşmaktadır.⁸ Bu basımlar, Geç Han döneminde eklenen biyografilerin yer aldığı fazladan bir bölüm içerir ve diğer bölümlerden farklı olarak, yazarın yaşadığı dönemden kadınları da kapsayan 20 biyografiye yer verir. Bu ek biyografiler bölümünün, Ban Zhao tarafından yazıldığına dair görüşler vardır. (Kinney, 2014, s. xxxııı) Ek biyografilerde geçen kadınlar, ilk yedi bölümdeki tasnifin dışında tutulmuş ve herhangi bir sınıflandırmaya dâhil edilmeden gelişigüzel sıralandırılmıştır.

Eserin bölümleri ve bölüm sayısı ile ilgili bilgiler, tarihi klasiklerde farklılık göstermektedir. Hanshu’da 汉书 Lienüzhuan iki yerde geçmektedir. Birincisi Yi Wen

8 Editörlüğünü Liang Duan 梁端 ve Wang Zhouyuan’in yapmış olduğu Lienüzhuan Buzhu 列女传补 注eseri 1933 yılında sekiz bölüm olarak basılmıştır (Raphals, 1998, s. 282).

Zhi 艺文志 bölümünde; “Liu Xiang’ın Xinxü 新序，Shuo Yuan 说苑, Shishuo 世说 ve Lienüzhuan Songtu 列女传颂图 adlı eserlerinin oluşturduğu altmış yedi pian’i⁹ vardır.” (Xü J. , 2004a, s. 783-784) İkincisi Liu Xiang’ın biyografisinin olduğu bölümde şu şekilde geçmektedir:

“Liu Xiang, geleneklerin çok abartılı olduğunu gördü. Zhao Feiyan, Wei Zifu gibilerin geleneklere karşı özensiz olduğunu ve Li kurallarına uymadıklarını düşünürdü. Xiang’a göre, hükümdarların aydınlanması yakınından uzağına doğru başlar. Shijing’den tüm diğer belgelere, o hanedanlık yükselişine katkıda bulunmuş tüm değerli eşler ve aileleri tanınsın diye örnek olarak hizmet etmiş saf eşlerin kayıtlarını toplamıştır. Kaoslara ve yıkımlara sebep olan ahlaksız kadınların kayıtlarına da yer vermiştir. Ayrı ayrı özel bölümler oluşturmuş ve sekiz bölümde sınıflandırmıştır ve Lienüzhuan adlı bu eseri ortaya çıkarmıştır.

Ayrıca elli pian’den oluşan Xinxü ve Shuoyuan adında iki eser daha derlemiştir.”

(Xü J. , 2004a, s. 902-903)

Alıntıdan da anlaşılacağı gibi Ban Gu 班固, eserin Liu Xiang’a ait olduğunu açıkça belirtmiş ve yazarın eseri derleme amacını, hanedanlık kadınlarına örnek olması şeklinde açıklamıştır. Sekiz bölümden oluştuğunu belirtmesine rağmen, bölümlerin içerikleri ve eserin kitap halinde basılmış ismi ile ilgili herhangi bir bilgi vermemiştir.

9 篇 pian: Bambu veya Hint kamışlarını birbirine bağlamaya yarayan ipin adıdır. Eski zamanlarda yazı, bambu kamışlara yazılır ve ardından ip yani pian ile bu kamışlar bir araya getirilerek kitap oluşturulurdu.

(Yıldırım, 2010, s. 229)

Diğer yıllıklarda ve tarihi klasiklerde eser hakkında verilen bilgiler ise şu şekildedir:

Sui Hanedanlık Kayıtlarının 隋书, Jingji Zhi 经籍志 bölümünde: “…Liu Xiang bu kitabı yazmıştır; bu kitabın diğer isimleri Lie Xian, Lie Shi ve Lie Nü Zhi Zhuan’dır; onun bu kitabı yazmasının asıl sebebi nedir bilinmiyor;

ancak gerçek tarihi anlatmıyor.” (Xü J. , 2004d, s. 871-872)

Si Ku Quanshu Zong Mu Tiyao 四库全书总目提要 eserinde: “Gu Lienüzhuan yedi bölümden¹⁰ oluşur, bir bölüm sonradan eklenmiştir” (Zheng X. , 2013, s.

34).

Yeni Tang Tarihi Kayıtlarının 新唐书, Yi Wen Zhi bölümünde: “Cao Da Jia’nın yorumuna göre, Liu Xiang’ın Lienüzhuan’ı on beş bölümden oluşmaktadır” (Xü J. , 2004e, s. 1186). Görüldüğü üzere eserin kaç bölümden oluştuğuna dair farklı bilgiler mevcuttur.

Eserin kaynak niteliğiyle hangi bilim dalına ait olduğu hakkında çağdaş bilim insanları farklı görüşlere sahiptir. Bunlardan; Guo Dan 郭丹, “Tarihi biyografik tarzda yazılmış bu eser edebiyat kapsamında yer almalıdır” diyerek eserin alanının edebiyat

10 卷 juan: Sözlük anlamı sarmak, tomar haline getirmek olan bu kelime, eski Çin klasik eserlerinde ayrımları ifade etmek için kullanılmaktadır. Günümüzdeki “kitapta bölüm” karşılığına gelir. (Hui, 2002, s. 862)

olduğunu vurgulamıştır. “Liu Xiang yaşadığı dönemde, ülkemin gerçek tarihini kayıt altına aldı ve karmaşık biyografilerin anlatımıyla tarihle mükemmel bir bağ oluşturdu”

diyen Zhang Huihe 张慧禾 ve “Tarih bilimi alanında, Liu Xiang’ın Lienüzhuan’ı kadınlara yer vererek tarihi kayıt altına almıştır” tespitinde bulunan Ge Zhiyi 葛志毅, eserin tarih alanında yazıldığını savunmuşlardır. (Zheng X. , 2013, s. 34-35)

Buraya kadar yazılanlar içinde ortaya konulan bilgiler, orijinal Lienüzhuan metnine yapılan en eski atfın Hanshu’ya ait olduğu ve eserin sekiz bölümden oluştuğu yönündedir. Yukarıda da görüldüğü gibi her biyografinin sonunda verilen methiyelerin, aslında ayrı bir bölüm olduğunu düşünen araştırmacılar bulunmaktadır. Dayandıkları kaynaklara göre methiyelerin daha sonraki dönemlerde başkaları tarafından biyografiler içerisine dağıtıldığına yönelik bilgiler de mevcuttur. Liu Xiang, eserini derledikten sonra bu eser tarihsel süreçte birçok araştırmacıya kaynak olmuş, hatta bazıları esere yeni yorumlar ve yeni bölümler eklemişlerdir. Eserin sekiz olan bölüm sayısı, bazı dönemlerde on beşe kadar çıkmıştır. Özetle bu bilgiler doğrultusunda eserin günümüze ulaşan halinin Liu Xiang’ın orijinalinden ne derece farklı olduğuna dair sadece yorum yapılabilir.

Lienüzhuan’a dair arkeolojik buluntuların 20. yüzyıla kadar ortaya çıkmamasıdır. 1907 yılında arkeolog Aurel Stein, Dunhuang’daki bir Han yerleşkesinde, M.S. 75 yılına ait olduğu düşünülen ve Lienüzhuan başlığı taşıyan bir bambu şerit bulmuştur. 1993 yılında Jiangsu şehrinde bir mezarda ise bir çiftle birlikte

gömülmüş olan nesnelerin içinde Lienüzhuan parçaları bulunmuştur. (Kinney, 2014, s. xxxıv)