Enflasyon Muhasebesine Geçiş Şartları

2000 yılı Aralık ayı endeksi: 2626

Üçüncü hesap döneminin başındaki (1997 yılı Aralık ayı) endeks: 787,7

1999 yılı Aralık endeksi: 1979,5

Birinci Koşul:

Aralık 1997 endeksi 787,7 olduğuna göre bunun % 100 artırılmış halindeki endeks 1575,4’dir. Aralık 2000 endeksi 2626 > 1575,4 ol- duğundan, endeks % 100’den fazla arttığından enflasyon muhasebesi uygulamasına geçiş için birinci koşul gerçekleşmiş olmaktadır.

İkinci Koşul:

= 2626 – 1979,5 = 646,5

= (646,5 / 1979,5) x 100 = % 32,6

Artış oranı % 32,6 > % 10 olduğundan ; enflasyon muhasebesi uy- gulamasına geçiş için ikinci koşul da gerçekleşmiş olmaktadır. Bu iki koşuldan birisinin gerçekleşmemesi durumunda enflasyon muhasebe- sine geçiş yapılmayacaktır.

Örneğin, Aralık 1997 endeksi 1311 olsaydı; % 100’lük artış ile 2622 olacak endeks, 2000 Aralık endeksinin (2626’nın) altında kala- cağı için enflasyon muhasebesine geçmek gerekmeyecekti. Aynı bi- çimde Aralık 1999 endeksi 2400 olsaydı; yıl başına göre Aralık ayı itibariyle endeksteki artış 2626 – 2400 = 226 olacaktır. 2000 yılı itiba- riyle artış oranı ise 226/2400 = % 9,42 ile % 10’un altında kalacağı için enflasyon muhasebesine geçiş koşulları oluşmamış olacaktı.

Bütün bu düzenlemeler yanında yukarıdaki iki koşulun gerçekleş- memesi halinde bile kurul, enflasyon muhasebesine geçiş için kendi- sini yetkili kılmıştır. Bu yetkiye ilişkin Tebliğ metni şöyledir;

Aralık 1999 Endeksi Aralık 2000

Endeksi -

=

2000 Aralık Endeksinin Aralık 1999 Endeksine Göre Artışı

“Fiyat endekslerinde yukarıda belirtilen düzeyde artış olmamakla beraber, halkın tasarruflarını yabancı para cinsinden tutması, mal ve hizmet fiyatlarının yabancı para birimi üzerinden belirlenmesi gibi yüksek enflasyon emarelerinin mevcut bulunması halinde Kurul, mali tabloların bu Tebliğ uyarınca hazırlanmasını isteyebilir.”

Enflasyon muhasebesine geçiş için yukarıdaki düzenlemeleri geti- ren Tebliğ, enflasyon muhasebesinden çıkış için aşağıdaki düzenleme- leri getirmiştir;

“Yüksek enflasyon dönemi, yıllık bilanço tarihindeki fiyat endeksi rakamının, ilgili yıl dahil önceki üçüncü yılın başındaki fiyat endeksi rakamının iki katından daha az olması halinde sona erer. Bilanço ta- rihindeki fiyat endeksi rakamının dönemin başına göre %10 veya da- ha az bir oranda artmış olması, devam etmekte olan yüksek enflasyon dönemini sona erdirmez.” (Madde 6)

Dikkat edilirse ilk koşul bozulduğunda enflasyon muhasebesi uy- gulaması sona ererken, ikinci koşul bozulduğunda enflasyon muhase- besi uygulamasına devam edilecektir.

“Yüksek enflasyon dönemlerinde, mali tablolar bu Tebliğe uygun olarak hazırlanır. Ancak, bu Tebliğin uygulandığı ilk yılda cari dönem mali tablo ve raporlarının bu Tebliğ uyarınca hazırlanması için, ön- ceki dönem bilançosunun düzeltme işlemine tabi tutulması şarttır. Yüksek enflasyon döneminin bittiği dönemde, bu Tebliğin uygulanma- sına son verilir.”(Madde 6)

Enflasyon muhasebesi koşullarının oluştuğu yıl (örneğin 2002 yılı), 2002 mali tablolarının düzeltilmesi yanında, bir önceki yılın 2001 yılı bilançosunun da düzeltilmesi gerekmektedir.

4.8. DÜZELTİLECEK FİNANSAL TABLOLAR

Tebliğ’de “Yüksek enflasyon dönemlerinde, mali tablolar bu Tebli-

ğe uygun olarak hazırlanır.” (Madde 6) ifadesinde, mali tabloların

hazırlanacağı belirtilmektedir. Ancak hazırlanacak mali tabloların hangileri olduğu çok önemlidir.

Tebliğ’in 4. maddesinde mali tablo; “dipnotları ile birlikte konsoli-

de olanlar dahil, bilanço ve gelir tablosu ve bunların eki mali tablola- rı” olarak belirtilmiştir.

Ancak bu noktada Tebliğ hükmüne göre düzeltme işlemine tabi tu- tulacak ek mali tabloların neler olduğu ortaya konulmalıdır. Düzeltme işlemine tabi tutulacak mali tablolar; nakit akım tablosu ve satışların maliyeti tablosudur (Madde 30). Tebliğ, muhasebe sistemimize göre hazırlanan fon akım tablosu, net işletme sermayesi değişim tablosu, kâr dağıtım tablosu, öz kaynaklar değişim tablolarının düzeltilmesini istememektedir.

Tebliğ, nakit akım tablosunun düzeltilmesine ilişkin, “Nakit akım

tablosu, bu Tebliğ uyarınca düzeltme işlemine tabi tutulmamış mali tablolardan elde edilen tutarların ilgili düzeltme katsayısı ile çarpıl- mak suretiyle düzeltmeye tabi tutulur.” demektedir (Madde 30). Buna

göre nakit akım tablosu düzeltilmiş bilanço ve gelir tablosundan hazır- lanmayıp, tarihsel verilerle hazırlanmış nakit akım tablosunun ayrıca düzeltme işlemine tabi tutulmasını istemektedir.

4.9. MALİ TABLOLAR HANGİ YILLAR İTİBARİYLE DÜZELTİLMEYE BAŞLANACAKTIR

Tabloların düzeltileceği yıllara ilişkin Tebliğ’in 6. maddesinde aşa- ğıdaki düzenleme yapılmıştır;

“Yüksek enflasyon dönemlerinde, mali tablolar bu Tebliğe uygun olarak hazırlanır. Ancak, bu Tebliğin uygulandığı ilk yılda cari dönem mali tablo ve raporlarının bu Tebliğ uyarınca hazırlanması için, ön- ceki dönem bilançosunun düzeltme işlemine tabi tutulması şarttır.”

(Madde 6).

Tebliğ’in yürürlüğe girişine ilişkin 41. maddesinde “bu Tebliğ,

31.12.2001 hesap dönemi için yıllık, bu tarihten sonra sona eren he- sap dönemleri için ise ara ve yıllık mali tablolara uygulanmak üzere, yayımı tarihinde yürürlüğe girer.” ifadesi Tebliğ’in yayım tarihinin

28 Kasım 2001 olduğu da dikkate alınırsa, uygulamanın 2001 yılı mali tablolarının yıllık olarak düzeltilmesi gerektiğini ancak uygulanmaya başlandığı yılın öncesi yılın bilançosunun da (sadece bilançonun) dü- zeltilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Tebliğe göre ilk yılda (2001 yılı) dönem sonu bilançosu, gelir tab- losu, o yıla ilişkin ek mali tablolar (satışların maliyeti ve nakit akım tablosu) ve dönem başı bilançosu (31.12.2000 tarihli bilanço) düzelti- lecektir. İlk yılda ara mali tablolar düzeltilmeyecektir. İzleyen yıllarda dönem sonu ve mali tablolar ile ekleri ile birlikte düzeltilecektir.

Daha sonra ile bir yıl ertelenen uygulama nedeniyle ilk yıl uygula- ması 2002 yılı olarak değiştirilmiştir. Bu nedenle 2002 yılı dönem so- nu mali tablo ve raporları ile 31.12.2001 tarihli bilançonun da düzel- tilmesi gerekmektedir.

4.10. MALİ TABLOLARIN EKLERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER

Mali tabloların eklerinin de düzeltme işlemine tabi tutulacağına ilişkin Tebliğ’de şöyle bir hüküm bulunmaktadır;

“Dipnotları ile birlikte konsolide olanlar dahil, bilanço ve gelir tablosu ve bunların eki mali tabloları” (Madde 4).

Zaten ekleri ile bir bütünlük arz eden mali tabloların eklerinin dü- zeltilmemesi düşünülemez. Aynı düzeltme katsayılarının kullanımı ile eklerindeki değerlerinde düzeltilmesi gerekir.

4.11. İLK YIL UYGULAMASI

Tebliğdeki özel hükümlere göre (beşinci bölüm); “Mali tabloların

bu Tebliğ uyarınca ilk defa düzenlenmesinde, bu bölümde belirtilen özel hükümlere uyulur. İzleyen dönemlerde ise bu hükümler uygulan- maz.” (Madde 26) ifadesiyle ilk yıla ilişkin özellikli uygulamalar dü-

zenlenmiştir.

Tebliğ’in 27. maddesi ilk uygulamaya ilişkin bir düzenleme yapmış- tır. Bu düzenlemeye göre “1976 yılı ve sonraki yıllarda gerçekleşen iş-

lemlerin düzeltilmesinde, bir örneği ek:3 de yer alan endekslerden üre- tilecek düzeltme katsayıları kullanılır. 1976 ve daha eski tarihlerde ger- çekleşen işlemlerin düzeltilmesinde ise, işlemlerin 1976 yılında gerçek- leştiği kabul edilir. 2001 ve daha sonraki tarihlerde endeks rakamı ola- rak Devlet İstatistik Enstitüsünün en yeni bazlı Türkiye için hesaplanan toptan eşya fiyatları genel endeksi esas alınır.” (Madde 27).

Yukarıdaki ifadeye göre ilk uygulamada bilanço düzenlenirken 3 nolu ekteki tablo kullanılacaktır. Ancak birçok eski işletmede çok eski tarihli işlem gerçekleştirilmiş olabilir. Örneğin çok eskiden (1976 yı- lından önce) arazi, arsa, bina alınmış olabilir. Bunların düzeltilmesin- de alındıkları tarihteki endeks kullanılmayıp (veya bu endeksin arayı- şına girilmeyip) 1976 yılının Ocak ayı endeksi ile düzeltme yapılacak- tır. Zaten 3 nolu ekteki tablo sadece 1976 yılına kadar olan endeks ra- kamlarını içermektedir.

Bu uygulama 1976’dan önce alınan özellikle gayrimenkulleri, 1976 yılı başında alınmış varsayarak, çok eski kuruluşu olan ortaklıkları bir ölçüde rahatlatmış olmaktadır. Çünkü, bir çok işletmede bu tür kayıt- lara ulaşmakta zorluk yaşanabilir. Ancak, 1976 yılından önceki fiyat değişmelerini ihmal ederek bilanço kalemlerinin yeteri kadar iyi dü- zeltilmesini engellemektedir.

Örneğin, bir ortaklığın 1940 yılında satın aldığı 1.000 dönüm arazi 1976 yılına kadar hem enflasyon etkisi ile hem de bulunduğu yer iti- bariyle 36 yılda 1.000 kat veya 50.000 kat değer kazanmış olabilir. Tebliğ’in bu hükmü gereği, ortaklığın aktifindeki bu değerli arazi 1.000 kat veya 50.000 kat daha az değerle ifade edilecektir.

İlk yıl uygulamasında başka bir ilginç uygulama ise Tebliğ’in 29. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre düzeltilecek ilk bilan- çoda, düzeltilmiş değerler üzerinden geçmiş yıllar kârı veya geçmiş yıllar zararını hesaplamak gerekecektir. Buna ilişkin Tebliğ’in 29. maddesi; “Mali tabloların bu Tebliğ hükümleri uyarınca ilk defa dü-

zenleneceği hesap döneminin başına kadar olan dönemde düzeltilmiş tutarları ile olmak üzere, aktif kalemlerden, borçların ve öz sermaye kalemlerinin çıkarılması sonucunda kalan kısım özsermaye hesap grubu içinde, “geçmiş yıllar kârı (zararı)” hesabında izlenir ve konu hakkında dipnotlarda açıklama yapılır.” demektedir.

Buna göre şöyle bir örnek verilebilir;

Örnek 4.4: İlk Yıl Uygulaması

X Ortaklığı enflasyon muhasebesini ilk defa 2001 yılında uygula- maktadır. Buna göre dönembaşı bilançosu olan 31.12.2000 tarihli dü- zeltilmemiş bilançosunda ana kalemler itibariyle tutarların şöyle oldu- ğu görülmüştür;