Düzeltme İşlem

Örneğin Mart ayında işlem gören bir değeri Aralık ayı satınalma gücü ile ifade edebilmek için yukarıda hesaplanan düzeltme katsayısı ile çarpmak gerekir.

Mart ayında düzeltilecek işlem tutarı 102.000.000 TL olsun.

Düzeltilmiş Değer = İşlem Tutarı x Düzeltme Katsayısı

Düzeltilmiş Değer = 102..000.000 TL x 1.1688 Düzeltilmiş Değer = 119.217.600 TL

4.4. TEBLİĞ’İN UYGULANMA ZORUNLULUĞU

Tebliğin uygulama zorunluluğuna ilişkin hükümleri aşağıdaki gibi 2. madde ve geçici 1. maddede görmekteyiz;

“Ortaklıklar, aracı kurumlar ve yatırım ortaklıkları ile bunların bağlı ortaklıkları ve iştirakleri yüksek enflasyon dönemlerinde mali tablolarını bu Tebliğde belirtilen usul ve esaslara uygun olarak hazır- lar.” (Madde 2).

“Hisse senetleri borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda iş- lem gören ortaklıklar, aracı kurumlar ve yatırım ortaklıkları hariç, Tebliğ kapsamındaki diğer ortaklıklar 31/12/2002 tarihinden itibaren bu Tebliğ hükümlerine tabi olurlar. Ancak bir ortaklığın bağlı ortaklı- ğı veya iştiraki olması nedeniyle bu Tebliğ hükümlerine tabi olan or- taklıklar, ana ortaklıkla birlikte aynı tarihte bu Tebliğ hükümlerine tabi hale gelir.” (Geçici Madde 1).

Buna göre Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi tüm şirketler Tebliğ hükümlerine göre enflasyon muhasebesini uygulayarak mali tabloları- nı düzelteceklerdir. Bu Tebliğ’in kapsamı dışında kalma (enflasyon muhasebesi dışında kalma) koşulları konsolidasyon Tebliği’nin 6. Maddesine atıfta bulunarak bu Tebliğ’in 5. maddesinde düzenlenmiş- tir. Yine Tebliğ’in uygulama kapsamına giren mali tabloların neler ol- duğu, Tebliğ’in 4,6 ve 30. maddelerinde düzenlenmiştir. Bu konulara ilişkin açıklamalar çalışmanın ileriki bölümlerinde yapılacaktır.

4.5. DÜZELTME İŞLEMLERİ VE MUHASEBE KAYITLARI

Düzeltme işlemi ile muhasebe kayıtlarının yapılmasına ilişkin Teb- liğ’in 35. maddesinde şöyle bir düzenleme yapılmıştır;

“Mali tablo ve raporların bu Tebliğ uyarınca hazırlanmasına iliş- kin hesaplamalar nedeniyle, işletmelerin diğer mevzuat uyarınca tut- makla mükellef oldukları kanuni defter ve belgelere yeni kayıtlar yapı- lamaz ve bu kayıtlar değiştirilemez.” Tebliğ’de kanuni defterlere yeni

kayıt yapılamayacağı hükmü getirilmiştir. Ancak düzeltme işlemine ilişkin muhasebe kayıtları yapılma zorunluluğu getirilmiştir. Bu kayıt- ların yapılmasına ilişkin 35. maddede aşağıdaki düzenlemeler bulun- maktadır;

Mali tabloların bu Tebliğ hükümleri uyarınca hazırlandığı dönem- lerde işletmeler, muhasebe defter ve kayıtları ile düzeltme işlemine ta- bi tutulmuş mali tablolar arasındaki ilişkiyi kurmak ve bir sonraki yıl mali tablolarının sağlıklı bir şekilde hazırlanmasını sağlamak üzere “Enflasyona Göre Düzeltme Defteri” tutarlar. Bu defterde en az aşa- ğıda belirtilen bilgilere yer verilir.

a) İşletmenin unvanı,

b) Düzeltme işlemlerinin hangi yıla ait olduğu,

c) Düzeltme işlemine tabi tutulacak kalemlerin tarihi değerleri, d) Düzeltme işleminde kullanılacak endekslerin değeri ve düzeltme katsayıları,

e) Düzeltme işleminde kullanılan varsayımlar,

f) Düzeltme işleminde kullanılan değişkenlerin hesaplanmasına ilişkin veriler (stok devir hızı gibi),

g) Düzeltme katsayılarının tespit edilmesine yönelik olarak varlık- ların yaşlandırılmalarına ilişkin veriler,

h) Stokların ve diğer varlıkların ayrıntılı dökümleri,

ı) Muhasebe belge ve kayıtlarındaki verilerden düzeltme işlemine tabi tutulmuş mali tablo verilerine ulaşmada kullanılan diğer bilgi ve belgeler,

i) İştirak ve bağlı ortaklıkların mali tablo ve raporları.

Yukarıdaki bilgilere bakılacak olursa; Enflasyona Göre Düzeltme Defteri; kanuni defterlerden, Yevmiye ve Defter-i Kebir’e benzeme-

mektedir. Daha çok Envanter Defterine benzetilebilir. Bu defterde çift kayıt sistemi mevcut değildir. Düzeltme işleminin Yevmiye Defteri veya Enflasyona Göre Düzeltme Defteri üzerinde çift kayıt esasına göre kayda alınacağına ilişkin hiçbir hüküm de mevcut bulunmamak- tadır. Kanımızca düzeltme işleminin yevmiye kayıtlarında muhasebe- leştirilmesi gerekmektedir. Bu madde hükmünde “diğer mevzuat uya- rınca tutmakla mükellef oldukları kanuni defter ve belgelere yeni ka- yıtlar yapılamaz ve bu kayıtlar değiştirilemez.” ifadesi ile düzeltme iş- leminin yevmiye defterinde muhasebeleştirilmemesi gerektiği ifade edilmektedir. Enflasyona Göre Düzeltme Defteri de bu amaç için oluş- turulmamıştır.

Tebliğ’de defterlerin saklanmasına ilişkin aşağıdaki düzenleme ya- pılmıştır.

Enflasyona göre düzeltme defteri, elektronik ortamda veya yazılı olarak tutulabilir. Yazılı olarak tutulan Enflasyona Göre Düzeltme Defteri sayfaları müteselsil sıra numarası taşıyacak şekilde düzenle- nir, işletmeyi temsile yetkili kişiler tarafından imzalanır ve Türk Tica- ret Kanununda ticari defterlerin saklanması için öngörülen süre kadar saklanır. Enflasyona göre düzeltme defterinin elektronik ortamda tu- tulması durumunda, işletmelerin yönetim kurulu; bilgilerin değiştiril- memesi ve belirtilen süre kadar saklanması konusunda gerekli önlemi almak zorundadırlar. Söz konusu defterin bu şekilde tutulması duru- munda, tutulması gereken ancak elektronik ortamda yer almayan bilgi ve belgeler, yazılı defterde belirtilen şekilde işleme tabi tutulur (Mad-

de 35).

4.6. UYGULANACAK ENFLASYON MUHASEBESİ YÖNTEMİ

Tebliğ’de uygulanacak enflasyon muhasebesi yöntemi net olarak ifade edilmemekle birlikte; “Yüksek enflasyon dönemlerinde işletme-

ler, mali tablolarını paranın bilanço günündeki cari satın alma gücü- nü esas alarak düzenlerler.” (Madde 8) ifadesinden yöntem olarak

genel fiyat düzeyi kabul edilmiştir.

Geleneksel fiyat düzeyi muhasebesi yönteminde, enflasyonun etki- leri nedeniyle paranın satın alma gücünün zaman içerisinde değiştiği varsayımı ile mali tablolarda farklı satın alma gücü ile ifade edilmiş

değerler, genel endeksler yardımıyla aynı satın alma gücüne sahip pa- ra birimi ile ifade edilir.

Bu yöntemde, yukarıdaki değişiklik tamamen tarihsel maliyetlere göre tutulan muhasebeye göre hazırlanan mali tablolara göre yapıldığı için, muhasebenin tüm ilke ve kavramlarına sadık kalmakta sadece enflasyonun etkisini mali tablolara yansıtmaktadır.

Genel Fiyat Düzeyi muhasebesinin temel amacını aşağıdaki biçim- de saymak mümkündür;

- Enflasyon nedeniyle homojenliğini yitiren mali tabloları, aynı satınalma gücüne sahip para birimiyle ifade ederek homojen ha- le getirmek,

- Hasılat ve maliyetleri cari para değeriyle ifade ederek, gerçek faaliyet kârını bulmak,

- Parasal değerleri elde bulundurmaktan dolayı, işletmenin elde ettiği “parasal değerleri elde bulundurma kayıp ve kazancını”, başka bir ifadeyle enflasyon kayıp ya da kazancını ortaya koy- maktır.

4.7. TEBLİĞ’İN UYGULANACAĞI ENFLASYON KOŞULLARI

Enflasyon muhasebesinin uygulanacağı enflasyon koşullarına iliş- kin Tebliğ metninde aşağıdaki düzenleme yapılmıştır;

Yıllık bilanço tarihindeki fiyat endeksi rakamının, ilgili hesap dö- nemi dahil önceki üçüncü hesap döneminin başındaki fiyat endeksi ra- kamının iki katını aşması ve ilgili dönemin bilanço tarihindeki fiyat endeksi rakamının, hesap döneminin başına göre %10 veya daha fazla bir oranda artması halinde, içinde bulunulan yıllık hesap döneminden itibaren yüksek enflasyon dönemi başlar. Yukarıda belirtilen süreden daha kısa bir sürede fiyat endeksi rakamının iki katına ulaşması ha- linde de yıllık mali tablo tarihi itibarıyla yüksek enflasyon dönemi başlar.

Metne dikkat edilecek olursa enflasyon muhasebesine geçiş için iki ayrı koşul mevcuttur;

- İlgili hesap dönemi dahil ilgili üçüncü hesap döneminin başın- daki fiyat endeksi rakamının iki katını aşması gerekir.

- İlgili dönemin bilanço tarihindeki fiyat endeksi rakamının, hesap döneminin başına göre % 10 veya daha fazla bir oranda artması gerekir.

Enflasyon muhasebesi uygulamasına geçiş için yukarıdaki iki koşu- lun birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir. Konuyu 2000 yılı sonu iti- bariyle örneklemek yararlı olacaktır;