Alışların Düzeltilmes

İşletmenin 2001 yılı alışlarına ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir.

Stok Değeri Alış Tarihi Ödeme Tarihi

100.000.000 TL 30.06.2001 15.10.2001

2.000.000.000 TL 03.07.2001 03.10.2001 600.000.000 TL 01.08.2001 15.11.2001

Bu bilgilerden hareketle alışların düzeltilmesi Tablo 5’te görülmek- tedir.

Tablo 5’teki hesaplamalar aşağıdaki formül yardımı ile yapılmak- tadır:

Bu formülü Tablo 5’teki ilk satıra uyguladığımızda;

= 85.041.938 TL olarak hesaplanmaktadır. Buradan hareketle vade farkı da;

100.000.000 TL – 85.041.938 TL = 14.958.062 TL olarak hesapla- nabilir.

Yukarıdaki gibi tüm alışlardaki vade farkı (enflasyon payı) hesap- lanarak düşülür. Net stok değeri düzeltme işlemine tabi tutulur.

Tablodaki düzeltme katsayısı 31.12.2001 tarihli dönem sonu en- deksinin alış tarihi olan Haziran 2001 endeksine bölünmesi ile

4951,7 / 3795,6 = 1,3046 olarak hesaplanmıştır.

Tablodaki düzeltilmiş değer ise, net değer ile düzeltme katsayısının çarpımından,

85.041.938 TL x 1,3046 = 110.945.713 TL olarak hesaplanmakta- dır.

Tebliğ uygulanacak faiz için,

I. Devlet iç borçlanma senetleri için borsalarda veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda oluşan faiz haddi,

(Brüt Alış Tutarı x 36.500) (36.500 + (Faiz Oranı x Gün Sayısı) Net Değer =

(100.000.000 TL x 36.500) (36.500 + (60 x 107)) Net Değer =

II. Enflasyon oranı, gibi iki öneri getirmiştir. Ancak faizin hesap- lanmasına ilişkin bir formül vermemiştir. Bu hesaplama yukarıda veri- len formül ile yapılabilir.

Alınan varlıkların düzeltilmesi yukarıda olduğu gibi yapılabilir. Aynı biçimde satılan varlıklara ilişkin vade söz konusu olduğunda da bunun düzeltilmesine ilişkin aynı çalışma yapılmalıdır.

Örnek 4.10: Satışların Düzeltilmesi

İşletmenin bir döneme ilişkin satışları ve satışlara ilişkin diğer bil- gileri aşağıdaki gibidir;

Brüt Satış Tutarı (TL) Satış Tarihi Ödeme Tarihi

4.000.000.000 TL 31.05.2001 15.07.2001 360.000.000 TL 01.06.2001 25.09.2001 1.250.000.000 TL 15.07.2001 30.10.2001 Bu bilgilerden hareketle satışların düzeltilmesi Tablo 6’da görül- mektedir

Tablo 6’daki hesaplamalar da bir önceki örnekte uygulanan for- mülden yararlanılarak yapılmıştır. Bu kez formülde “brüt alış tutarı” yerine “brüt satış tutarı” yer alacaktır.

Bu formülü Tablo 6’daki ilk satıra uyguladığımızda;

= 3.724.489.796 TL Buradan hareketle vade farkı da;

4.000.000.000 TL - 3.724.489.796 TL = 275.510.204 TL olarak he- saplanabilir.

Tablodaki düzeltme katsayısı 31.12.2001 tarihli dönem sonu en- deksinin satış tarihi olan Mayıs 2001 endeksine bölünmesi ile

4951,7 / 3689,6 = 1,3421 olarak hesaplanmıştır.

Tablodaki düzeltilmiş değer net değer ile düzeltme katsayısının çarpımından, 3.724.489.796 TL x 1,3421 = 4.998.637.755 TL olarak hesaplan- maktadır. (4.000.000.000 TL x 36.500) (36.500 + (60 x 45)) Net Değer = (Brüt Satış Tutarı x 36.500) (36.500 + (Faiz Oranı x Gün Sayısı) Net Değer =

Tablo 5: Alışların Düzeltilmesi

Alım satım işlemlerinin düzeltilmesinde yukarıdaki gibi öncelikle vadeli alım satımlarda enflasyon payı (vade farkı) brüt alış veya satış- tan düşülmeli ondan sonra düzeltme işlemi yapılmalıdır. Ancak, alım satım işlemleri de aynı zamanda finansman gideri ve kur farkı olması durumunda brüt rakamın bu iki unsurdan da arındırılması gerektiği unutulmamalıdır.

Uygulamada bunun birçok zorluk yaratacağı açıktır. Uygulamadaki zorluğu aşmak ve düzeltme işlemini daha kolay yapabilmek için Teb- liğ’de şöyle bir yaklaşım getirilmiştir.

“Alım-satım ve işlem yoğunluğu gibi nedenlerle ikinci fıkraya göre düzeltme yapılmasında zorluk bulunması halinde, alım satımdan do- ğan ilgili hesaplara ilişkin düzeltme işlemleri, alım-satım tarihleri iti- barıyla değil, bu işlem nedeniyle yapılacak ödeme-tahsil tarihleri dik- kate alınarak düzeltilir.” (Madde 23).

Yukarıdaki Tebliğ metnine dikkat edilecek olursa, uygulama kolay- lığı getirebilmek için vadeli satışı enflasyon payı (vade farkı)’ndan arındırmadan, brüt tutar üzerinden düzeltme yapılmasının mümkün olduğunu ifade etmektedir. Ancak, bu kez düzeltme işleminde hesap- lanacak düzeltme katsayısı, alımın veya satışın yapıldığı tarih (ay) en- deksi kullanılarak değil ödemenin veya tahsilatın yapıldığı tarih (ay) endeksi kullanılarak yapılacaktır.

Bu uygulama bir kolaylık getirecektir. Ancak burada alımların ödeme tarihlerini iyi izlemek gibi bir sorunu da aşmak gerekmektedir. Diğer bir önemli nokta; Tebliğ bu uygulama ile vadeli alım ve sa- tışta uygulanan faiz oranı ile enflasyon oranı arasındaki farkı ihmal etmiş olmaktadır. Aslında bu iki unsur (vade faizi-enflasyon oranı) arasında önemli fark olabilir. Bu da mali tabloları bozabilir.

Tebliğ, amortismana tabi varlıkların düzeltilmesinde, finansman giderleri ile ilgili düzenlemede, maliyete finansman giderlerinin reel kısmının ilave edilmesini isteğe bırakmıştır. Buna karşın aynı hassasi- yeti bu kez vade farkı (enflasyon payı)’nın düzeltilmesinde gösterme- miştir.

Alım ve satım işlemlerinin düzeltilmesinde yukarıdaki kolaylıktan yararlanarak düzeltme yaptığımızda, düzeltme işlemi aşağıdaki gibi gerçekleştirilecektir. Yukarıda verilen örnekler tekrar kullanılmış, an- cak bu kez kolay yöntem tercih edilmiştir.

Alımların ve satımların düzeltilmesiyle ilgili ödeme dönemlerine ilişkin düzeltme örneğini, daha önce verilen Örnek 4.9 ve 4.10’daki verilerden yararlanarak sürdürebiliriz;

Alımların düzeltilmesi; Dikkat edilirse bu kez alımlar brüt tutarları üzerinden ve ödeme tarihleri esas alınarak düzeltilmektedirler.

Stok Değeri Ödeme Tarihi Düzeltme Katsayısı Düzeltilmiş Değer

100.000.000 TL 15.10.2001 1,0848 108.480.000 TL 2.000.000.000 TL 03.10.2001 1,1578 2.315.600.000 TL 600.000.000 TL 15.11.2001 1,0413 624.780.000 TL

Satışların düzeltilmesi; Aynı şekilde yukarıda verilen satış değerleri de tahsil edildikleri tarih itibarıyla ve brüt tutarları ile düzeltilmekte- dirler.

Brüt Satış Tutarı Tahsilat Tarihi Düzeltme Katsayısı Düzeltilmiş Değer

4.000.000.000 TL 15.07.2001 1,263 5.052.000.000 TL 360.000.000 TL 25.09.2001 1,1578 416.808.000 TL 1.250.000.000 TL 30.10.2001 1,0848 1.356.000.000 TL

4.13.3.2. Yarımamul ve Mamul Stoklarının Düzeltilmesi

“Yarı mamul ve mamul stoklarının düzeltilmesinde, bunların yarı mamul veya mamul hale gelme tarihleri değil, maliyete dahil edilen unsurların aktife ilk giriş tarihleri dikkate alınır.” Yarımamul ve ma-

mul stoklarının düzeltilmesinde bunların üretildikleri tarihi (dönem veya ay) değil, bunların maliyet unsurlarının (direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim gideri) aktife ilk giriş tarihleri- nin dikkate alınmasını istemektedir. Şöyle ki;

“Yoğun olarak işlem gören stoklar ile ilgili düzeltme katsayılarının saptanmasında; stok değerleme yöntemine bağlı olarak dönem sonu stoklarının ortalama maliyetine eşit veya en yakın alım maliyetinin gerçekleştiği ayın, stokların alım tarihi olarak kabul edilmesi gibi top- lu yöntemler kullanılabilir. Bu yöntemlerin mali tabloların gerçeği dürüst bir şekilde yansıtmasını engellemeyecek şekilde seçilmesi ve takip eden dönemlerde tutarlı bir şekilde uygulanması zorunludur”

(Madde 12).

Bu nedenle bilançoda tek kalem halinde görünen yarımamul ve mamul stoklarının en azından aktifleştirilirken kullanılan yansıtma he-

saplarının detayı kadar ayrıntılı bilgiye ihtiyaç vardır. Çünkü; her ma- liyet unsuru farklı bir tarihte aktife girmiştir.

Örneğin, direkt ilk madde ve malzeme gideri belli bir süre stokta bekledikten sonra üretimde tüketilmiş ve yarımamul ve mamul üretil- miştir. Bunun yanında direkt işçilik gideri genellikle yarımamul ve mamullerin üretildikleri, aktife giriş tarihindeki cari maliyetleriyle dikkate alınmalıdır. Ancak genel üretim giderleri karakterleri gereği birçok alt kırılımı olan maliyet kalemi olduğu için (nakit ödeme gerek- tiren maliyetler, amortisman tahakkukları, endirekt malzemelerin stok- tan kullanımı v.b. gibi) nispeten düzeltilmesi daha güç olan bir maliyet kalemidir. Ancak düzeltme işleminde genel üretim giderleri ile ilgili detaya girildiğinde çok detaylı bir çalışma sonucunda düzeltme işlemi gerçekleştirilebilir. Bu kadar detaya girilmeden, sadece amortisman giderlerini düzelterek, diğer genel üretim giderlerini yarımamul ve mamulün üretildiği cari dönemde gerçekleştiğini varsayarak düzeltme yapmak daha gerçekçi bir yaklaşım olacaktır. Zaten Tebliğ’in 12. maddesi böyle bir yaklaşıma izin vermektedir.