IASOS ARKEOLOJİK KAZI MERKEZİ (MUĞLA-EGE BÖLGESİ)
5.2. Endislerin Değerlendirilmesi
Clavicula-Humeral Endis
Clavicula uzunluğunun, humerus’un uzunluğuna bir oranıdır. Oliver’ın (1969) sınıflamasına göre claviculanın uzunluğu veya kısalığı şu şekilde sınıflanır:
Kısa clavicula X-45.9 Orta clavicuala 46-47.9 Uzun clavicula 48-X
Günümüz insan gruplarından; Japon erkeklerinde 49.6, dişilerinde 47.9, Yerli Avustralya erkeklerinde 42.8 (Martin ve Saller, 1959. 1040), Lapp erkeklerinde 46.8, dişilerinde 45.9, Afrika pigmelerinde 45.9, Mısır erkeklerinde (Kuzey Afrika ) 47.0’dır (Trinkaus, 1981: 206-207).
Aslantepe toplumunda hesaplanan clavicula-humeral endis, 12 dişide ortalama 46.3, 11 erkekte ortalama 46.4 ve dişi ve erkeklerin toplamı olan 23 bireyde ortalama 46.6 olarak bulunmuştur. Ilıpınar’da aynı endis, 9 dişide ortalama 45.1, 10 erkekte ortalama 46.4, dişi ve erkeklerin toplamı olan 26 bireyde ortalama 45.7 olarak bulunmuştur. Iasos toplumunda 8 dişide ortalama 44.5, 6 erkekte ortalama 45.3, dişi ve erkeklerin toplamı olan 14 seride ortalama 44.8 olarak bulunmuştur (Tablo 5.11).
Tablo 5.11. Aslantepe, Ilıpınar ve Iasos Toplumlarının Clavicula-Humeral Endisleri
ASLANTEPE
Cinsiyet Endis n Min-Max. x S
Dişi Clavicula-Humeral Endis 12 41.6-48.7 46.3 2.1 Erkek Clavicula-Humeral Endis 11 45.0-51.0 46.4 2.75 Genel Clavicula-Humeral Endis 23 41.6-51.0 46.6 2.55
ILIPINAR
Cinsiyet Endis n Min-Max. x S
Dişi Clavicula-Humeral Endis 9 41.2-47.6 45.1 1.9 Erkek Clavicula-Humeral Endis 10 40.6-50.7 46.4 2.93 Genel Clavicula-Humeral Endis 19 40.6-50.7 45.7 2.53
IASOS
Cinsiyet Endis n Min-Max. x S
Dişi Clavicula-Humeral Endis 8 39.7-50.0 44.5 2.7 Erkek Clavicula-Humeral Endis 6 45.3-50.2 45.3 2.5 Genel Clavicula-Humeral Endis 14 39.7-50.2 44.8 2.61
Oliver’ın (1969) yaptığı bu sınıflamaya göre Aslantepe erkek ve dişilerin ortalama clavicula uzunlukları ile Ilıpınar erkeklerinin ortalama clavicula uzunlukları, orta uzunluktadır. Yani omuz nispeten geniştir. Ilıpınar dişileri ile .Iasos toplumunun hem dişi hem de erkek bireylerin ortalama değerleri ise dar omuzlara sahip olduklarını göstermektedir (Grafik 5.11). Ancak toplumların genel ortalamasına baktığımızda Aslantepe toplumunun orta değerde omuz genişliğine, Ilıpınar ve Iasos toplumlarının kısa değerde omuz genişliğine sahiptir.
Grafik 5.11. Clavicula-Humeral Endisin Cinsiyete Göre Dağılımı
Bireysel varyasyon genişliği ve standart sapma göz önüne alındığında, çok fark olmamakla birlikte en yüksek değerlere Aslantepe toplumu, en düşük değerlere ise Iasos toplumu sahiptir.
Grafik 5.12. Clavicula-Humeral Endisin Min.Max. ve Ortalama Değerleri
Anadolu’nun eski toplumlarında clavicula-humeral endis değerlerinin kronolojik olarak dağılımı ise şöyledir:
Tablo 5.12. Anadolu Eski Toplumlarının Clavicula-Humeral Endisleri
Buluntu Cinsiyet (n) mm. Araştırıcı
Neolitik (Öküzini) Dişi (1) 43.43 Şenyürek, 1958: 465-516 Kalkolitik (Şeyh Höyük) Dişi (2) 43.55 Şenyürek, 1955: 247-270 Kalkolitik (Şeyh Höyük) Erkek (1) 46.71 Şenyürek, 1955: 247-270 M.S.2000 (Acem höyük) Dişi (1) 48.19 Çiner, 1965: 1-24 Bizans (Efes) Dişi (3) 46.0 Üstündağ, 1993: 69 Bizans (Efes) Erkek (3) 46.60 Üstündağ, 1993: 69 M.S.460-470 (Ayatekla) Erkek (1) 42.58 Çiner, 1964: 251-271
Anadolu’nun eski toplumlarından Öküzini (Neolitik) dişi bireyinin endis değeri ile Şeyh Höyük (Kalkolitik) diş bireylerinin endis değerleri birbirine oldukça yakındır ve kısa değerde omuz genişliğine sahiptirler. Ayatekla (M.S. 460-470) erkek bireyinin endis değerinin de küçük oluşu dar omuzlara sahip olduğunu göstermektedir. Şeyh höyük (Kalkolitik) erkek bireyinin omuz genişliği orta, Acem Höyük (M.S. 2000) dişi bireyinin omuz genişliği ise uzun değerdedir (Tablo 5.12).
Anadolu topluluklarından Bizans dönemine ait Efes toplumunun dişi ve erkek bireylerinin endis ortalaması ise Aslantepe ve Ilıpınar toplumlarına benzemektedir.
Yani omuz orta genişliktedir.
Brachial Endis
Brachial (humero-radial) endis, radius uzunluğunun humerus uzunluğuna olan oranıdır ve ön kolun kola bağlı olarak uzunluğunu veya kısalığını gösterir.
Oliver’in (1969) endis sınıflamasına göre:
Kısa ön kol X – 74.9 Orta ön kol 75 – 79.9 Uzun ön kol 80 – X
Trikaus (1981) brachial ve crural endis değerlerinin, düşen ortalama yıllık sıcaklıkla birlikte düştüğünü, artan sıcaklıkla ise tam tersi olarak yükseldiğini belirtmektedir (Bkz. Bölüm III).
Günümüz insan gruplarında brachial endis değeri; İtalyan ve Fransız erkeklerinde 76.3, dişilerinde 74.3, Norveçli erkeklerde 80.7, dişlerde 76.0, Çinli dişi bireylerinde 77.1, Aino dişilerinde 79.4, Jakomo erkeklerinde (Afrika) 89.4, Kongo erkeklerinde (Afrika) 93.4 (Martin, 1959: 939), Lapp erkeklerinde 74.2 Eskimo erkeklerinde 75.4, Kuzey Afrikalı erkeklerde (Mısır) 78.8’dir (Trinkaus, 1981: 206).
Aslantepe toplumunda brachial endis değeri 12 dişide ortalama 74.5, 11 erkekte ortalama 75 ve her iki cinsten oluşan seride ortalama 74.7 olarak bulunmuştur. Ilıpınar toplumunda aynı endis değeri, 12 dişide 74.8, 15 erkekte ortalama 76.1 ve her iki cinsten oluşan seride ortalama 75.5 olarak bulunmuştur.
Iasos toplumunda ise 16 dişide ortalama 75.1, 14 erkekte ortalama 72.8 ve her iki cinsten oluşan seride ortalama 75.5 olarak bulunmuştur (Tablo 5.13).
Tablo 5.13. Aslantepe, Ilıpınar ve Iasos Toplumlarının Brachial Endisleri ASLANTEPE
Cinsiyet Endis N Min-Max. x S
Dişi Brachial Endis 12 70.7-80.0 74.5 2.4
Erkek Brachial Endis 11 69.4-81.0 75 2.92
Genel Brachial Endis 23 69.4-81.0 74.7 2.61
ILIPINAR
Cinsiyet Endis N Min-Max. x S
Dişi Brachial Endis 12 68.3-79.2 74.8 2.7
Erkek Brachial Endis 15 68.2-82.5 76.1 3.1
Genel Brachial Endis 27 68.2-82.5 75.5 3
IASOS
Cinsiyet Endis N Min-Max. x S
Dişi Brachial Endis 17 71.1-80.0 75.1 2.19
Erkek Brachial Endis 14 75.9-81.0 72.8 2.1
Genel Brachial Endis 31 71.1-80.0 75.5 2.14
Oliver’in (1969) yaptığı brachial endis sınıflamasına göre, Iasos erkek bireylerinin endis değeri, Aslantepe ve Ilıpınar toplumlarının hem erkek hem de dişi bireylerinden oldukça düşüktür. Iasos dişi bireylerinin sınırdaki endis değerleri ile kol iskeleti orta uzunluktadır ve toplumun endis ortalamasını dişi bireyler yükseltmektedir. Yani Iasos toplumunda dişiler erkeklerden daha uzun ön kollara sahiptirler. Aslantepe ve Ilıpınar toplumların da ise bunun tam tersi olarak dişilerin endis değeri erkek bireylerden daha düşüktür (Grafik 5.13). Yani dişiler kısa ön kollara sahipken erkek bireyler orta uzunlukta ön kollara sahiptir.
Grafik 5.13. Brachial Endisin Cinsiyete Göre Dağılımı
Bununla birlikte toplumların ortalama değerine baktığımızda Ilıpınar ve Iasos’un aynı ortalama değere sahip olduklarını görmekteyiz. Aslantepe toplumunun endis değerinin ortalaması ise bu iki toplumdan daha düşüktür (Grafik 5.14). Bu sonuçlara göre; Aslantepe, Ilıpınar ve Iasos toplumlarında sadece birer bireyde ön kolların (radius) uzun oluşu, adı geçen toplumlarda kısa ve orta uzunlukta kolların çoğunluğu oluşturduğunu göstermektedir.
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0
Aslantepe Ilıpınar Iasos
Dişiler Erkekler
Grafik 5.14. Brachial Endisin Min.Max. ve Ortalama Değerleri
Ancak, her üç toplumun cinsiyete göre farklılık gösteren endis değerlerinin SPSS analizine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğine bakmak için Aslantepe bölgesindeki iskeletlerden sol brachial endisleri hesaplamak amacıyla 9 erkek 12 dişi bireyin endisinden, sağ brachial endisler için ise 11 erkek, 11 dişi bireyin endisinden yararlanılmıştır. Sol ve sağ brachial endislerin cinsyiete göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğine ilişkin yapılan Mann Whitney U testi sonuçları aşağıda verilmiştir (Tablo 5.14).
Tablo 5.14. Aslantepe Bölgesindeki İskeletlerden Hesaplanan Sol ve Sağ Brachial Endislerin Cinsiyete Göre Mann Whitney U -Testi Sonuçları Brachial Cinsiyet
Endis N Sıra Ortalaması Sıra
Toplamı U p
Sol Erkek 9 12,39 111,50 41,500 ,374
Dişi 12 9,96 119,50
Sağ Erkek 11 11,68 128,50 58,500 ,895
Dişi 11 11,32 124,50
Tablo 5.14’de görüldüğü üzere Aslantepe iskeletlerinin gerek sol bracial endisleri gerekse sağ brachial endisleri cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Başka bir ifadeyle brachial endisler üzerinde cinsiyetin önemli bir etkisinin olmadığı, erkek ve dişilere ait sol ve sağ brachial endis değerlerinin benzer olduğu söylenebilir. Sıra ortalama değerlerine özellikle sol brachial edislerin sıra ortalamalarına bakıldığında erkeklere ait endis sıra ortalamalarının görece yüksek olduğu görülmektedir. Ancak bu durum Ilıpınar, Iasos’da da olduğu gibi istatistiksel olarak anlamlı değildir.
Aynı şekilde Ilıpınar iskeletlerinden alınan ölçümlerden hesaplanan sol ve sağ brachial endis değerleri cinsiyetlere göre anlamlı bir şekilde farklılığı anlamak için, Ilıpınar iskeletlerden 13 erkek 10 dişi’ye ait sol bracial endislerinden, sağ bracial endisler için ise 10 erkek, 7 dişi bireyden yararlanılmıştır. Hesaplanan sol ve sağ bracial endislerin cinsiyete göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığını belirlemek amacıyla Mann Whitney U testi uygulanmıştır (Tablo 5. 15).
Tablo 5.15. Ilıpınar Bölgesindeki İskeletlerden Hesaplanan Sol ve Sağ Brachial Endislerin Cinsiyete Göre Mann Whitney U -Testi Sonuçları
Brachial Endis … Cinsiyet N Sıra Ortalaması Sıra
Toplamı U p
Sol Erkek 13 12,73 165,50 55,500 ,563
Dişi 10 11,05 110,50
Sağ Erkek 10 12,40 124,00 21,000 ,053
Dişi 9 7,33 66,00
Tablo 5.15’te görüldüğü üzere Ilıpınar bölgesindeki iskeletlerden hesaplan sol brachial endisler cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir [U = 55,50, p>,05]. Sağ brachial endislere bakıldığında da cinsiyete göre anlamlı bir farklılık görülmemektedir [U = 21,0, p>,05].
Her iki değerde sol ve sağ brachial endislerin sıra ortalamalarına bakıldığında erkeklere ait değerlerin dişilerden alınan endis ortalamalarına oranla kısmen yüksek olduğu görülmektedir. Ancak bu durum istatistiksel olarak anlamlı değildir. Sonuç olarak Ilıpınar bölgesindeki iskeletlerden yararlanılarak hesaplanan sol ve sağ brachial endisler üzerinde cinsiyetin önemli bir etkisinin olmadığı söylenebilir.
Iasos (Muğla) iskeletlerinden alınan ölçümlerden hesaplanan sol ve sağ brachial endis değerleri cinsiyetlere göre anlamlı bir şekilde farklılık göstermediğine bakmak için, Iasos iskeletlerden 8 erkek 11 dişi bireyin sol brachia endisinden, sağ brachial endisler için ise 12 erkek, 10 dişi bireyden yararlanılmıştır. Sol ve sağ brachial endisler üzerinde cinsiyetin önemli bir etkisinin olup olmadığına ilişkin yapılan Mann Whitney U testi uygulanmıştır (Tablo 5.16).
Tablo 5. 16. Iasos Bölgesindeki İskeletlerden Hesaplanan Sol ve Sağ Brachial Endislerin Cinsiyete Göre Mann Whitney U -Testi Sonuçları
Analiz sonuçlarına göre Iasos bölgesindeki iskeletlerden hesaplan sol brachial endislerin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir [U = 30,00 p>,05].
Aynı sonuç sağ brachial endislere bakıldığında da cinsiyete göre anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmemektedir [U = 52,50, p>,05].
Tablo 5. 16’da görüldüğü üzere sıra ortalamalarına bakıldığında hem sol brachial endislerde hem de sağ brachial endislerde erkeklere ait sıra ortalama değerlerinin dişilere ait endis sıra ortalamalarına oranla görece daha yüksektir. Ancak bu durum istatistiksel olarak anlamlı değildir.
Aslantepe (Malatya), Ilıpınar (İznik) ve Iasos (Muğla) bölgelerinde yaşayan toplumlara ait iskeletlerden hesaplanan sol ve sağ brachial endis değerlerinin,
“bölgelere” göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığını belirlemek amacıyla ise Krusal Wallis H testi uygulanmıştır. Kruskal Wallis H testi, hem sol ve sağ endislere göre ayrı ayrı yapılmıştır (Tablo 5. 17).
Brachial Endis Cinsiyet N Sıra Ortalaması Sıra Toplamı U P
Sol Erkek 8 11,75 96,00 30,000 ,247
Dişi 11 8,73 94,00
Sağ Erkek 12 12,13 145,50
52,500 ,621
Dişi 10 10,75 107,50
Tablo 5.17. Sol ve Sağ Brachial Endislerin Bölgelere Göre Kruskal Wallis H Testi Sonuçları
Kişilerin sol bracial endislerini hesaplamak için Ilıpınar’dan 23, Iasos’dan 19 ve Aslantepe toplumlarından 21 olmak üzere toplam 63 bireyin endisinden yararlanılmıştır. Hesaplanan endilerin bölgelere anlamlı farklılığın olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan analiz sonucunda, sol bracial endislerin bölgelere anlamlı bir şekilde değişmediği görülmektedir [x2 (2) = ,821, p>,05]. Başka bir ifadeyle sol bracial endisler üzerinde yaşanan bölgenin önemli bir etkisinin olmadığı söylenebilir.
Sıra ortalama değerlerine bakıldığında ise Iasos bölgesinden alınan değerlerin diğer bölgelerden alınan değerlere göre görece daha yüksek olduğu görülmektedir.
Ancak bu değer istatistiksel olarak anlamlı değildir.
Ayrıca Tablo 5.17’de görüldüğü üzere sağ bracial endis değerleri Ilıpınar’dan 19, Iasos’dan 22 ve Aslantepe toplumlarından 22 iskeletten yararlanılarak hesaplanmıştır. Analiz sonuçlarına bakıldığında hesaplanan bu endislerin bölgelere göre anlamlı bir farklılık göstermediği görülmektedir[x2 (2) = 3,325, p>,05].
Hesaplanan sağ bracial endisler üzerinde yaşanılan bölgelerin önemli bir etkisinin Brachial Endis Yer N Sıra
Ortalama Sd X2
P
Sol Brachial Endis Ilıpınar 23 32,91 2 ,821 ,663
Iasos 19 34,08 Aslantepe 21 29,12
Sağ Brachial Endis Ilıpınar 19 36,45 2 3,325 ,190
Iasos 22 33,70 Aslantepe 22 26,45
olmadığı söylenebilir. Aslantepe bölgesindeki iskeletlerden alınan sağ bracial endislerin diğer iki bölgedeki iskeletlerden hesaplanan sağ bracial endislere oranla daha düşük olduğu söylenebilir. Ancak bu değer istatistiksel olarak anlamlı değildir.
Analiz sonuçlarına bakıldığında her ne kadar istatistiksel olarak anlamlı olmasa da Aslantepe bölgesinden alınan bracial endislerin diğerlerine göre düşük olmasını, Trinkaus’un (1981) belirttiği gibi brachial ve crural endis değerlerinin yıllık ortalama ısı değerleri ile doğru orantılı olarak değişmesine bağlayabiliriz.
Adı geçen toplumların yaşamış oldukları yerler; Malatya, İznik-Kocaeli ve Muğla gibi Anadolu’nun Marmara, Ege ve Güneydoğu Bölgelerindedir. Günümüz ortalama ısı değerleri ile Geç Roma Erken Bizans ve Bizans dönemleri yıllık ortala ısı değerleri arasında belirgin bir fark olmadığı görüşü, genel olarak meteoroloji ve iklimbilim uzmanları tarafından kabul edildiği için bir karşılaştırma yapmak olasıdır diye düşünmekteyiz. Buna göre, Ilıpınar ve Iasos toplumlarının brachial endis ortala değerleri aynı, yıllık ortalama ısı değerleri ise birbirine oldukça yakın buna karşın Aslantepe’nin ortalama brachial endis değeri ve yıllık ortalama ısı değeri de düşüktür (Tablo 5.18., Grafik 5.15).
Tablo 5.18. Toplumların Bulundukları Yerlerin Yıllık Ortalama Isı Değerleri ile Brachial ve Crural Endisleri
Toplumlar Brachial Endis Crural Endis
Yıllık Ortalam Isı(Günümüz)*
Aslantepe 74.7 83.1 13.6 °C
Ilıpınar 75.5 82.6 14.7°C
Iasos 75.5 82.6 14.9°C
*Bölgelerin yıllık oratalam sıs değerleri Meteoroloji Genel Müdürlüğünden (1984) alınmıştır.
Ancak brachial endis değeri için doğru orantılı olan yıllık ısı ortalaması ile endis değeri arasındaki ilişki, crural endis için ters orantılı bir sonuç vermiştir (Tablo 5.18, Grafik 5.16). Bu sonucun, Trinkaus’un (1981) crural endis için belirttiği sonuç ile aynı çizgide olmaması belki de elimizdeki sayıların verilerin azlığı ile doğrudan ilgilidir. Bu açıdan bir yorum yapmak yerine deneyin daha büyük iskelet serilerinde istatiksel olarak yeniden denenmesinin gereğine inanıyoruz.
Grafik 5.15. Aslantepe, Ilıpınar ve Iasos Toplumlarında Brachial Endisin Yıllık Ortalamam Isı ile Bağlantılı Dağılımı
Grafik 5.16. Aslantepe, Ilıpınar ve Iasos Toplumlarında Crural Endisin Yıllık Ortalamam Isı ile Bağlantılı Dağılımı
Anadolu’nun eski toplumlarında brachial endis değerlerinin kronolojik olarak dağılımı ise şöyledir:
Tablo 5.19. Anadolu Eski Toplumlarının Brachial Endisleri
Buluntu Cinsiyet (n) mm. Araştırıcı
Neolitik (Öküzini) Dişi (1) 72.22 Şenyürek, 1958: 465-516 Kalkolitik (Şeyh Höyük) Dişi (1) 71.89 Şenyürek, 1955: 247-270 Eski Tunç (Ilıca-Ayaş) Erkek (1) 76.75* Çiner, 1967-68: 195-237 Miken (Müskebi) Erkek (1) 77.63* Çiner, 1964: 56-79 M.S.2000 (Acem höyük) Dişi (1) 71.96 Çiner, 1965: 1-24 Geç Roma Erken Bizans (Beyköy) Dişi (1) 75.3* Alpagut, 1985: 299-315 Bizans (Efes) Dişi (3) 76.26 Üstündağ, 1993: 72 Bizans (Efes) Erkek (3) 75.66 Üstündağ, 1993: 72 M.S.460-470 (Ayatekla) Erkek (1) 70.92 Çiner, 1964: 251-271
* Endis değerleri tarafımca hesaplanmıştır.
Yukarıda yer alan tabloya göre Anadolu’nun eski toplumlarından Neolitik Dönem ile tarihlendirilen Öküzini dişi bireyi, Kalkolitik Dönemden Şeyh Höyük dişi bireyi, Acemhöyük (M.Ö. 2000) dişi bireyi ve Ayatekla (M.S.460-470) erkek bireylerinin sahip oldukları endis değerleri bu bireylerin üst kola oranla oldukça kısa ön kollara sahip olduğunu göstermektedir. Ilıca (Eski Tunç) ve Müskebi (Miken)erkek bireyleri ile Geç Roma Erken Bizans döneme ait Beyköy dişi bireylerinin (Alpagut, 1985) sahip oldukları endis değerleri, üst kola oranla orta uzunlukta ön kollara işaret etmektedir (Tablo 5.19). Efes (Bizans) toplumunda da hem erkek hem de dişi bireylerin endis ortalaması orta uzunlukta ön kollara işaret etmektedir ve dişi bireylerin ortalama endis değeri Iasos toplumunda olduğu gibi erkek bireylerden daha yüksektir.
Bütün bu veriler, Oliver’ın (1969) verdiği endis sınıflamasına göre Anadolu toplumunda bireysel varyasyonlar hariç ortalama olarak üst kola oranla kısa ve orta
uzunlukta ön kollara sahip bireylerin olduğunu göstermektedir. Fakat Anadolu’nun eski toplumları için yapılan bu değerlendirmede, örnek dağılımının azlığı bir genelleme yapmaya elverişli değildir. Hesaplanan bu endis değerleri ait oldukları toplumların ortalamalarından çok bireyleri temsil etmektedir. İleride yapılacak araştırmalarla örnek sayısının artması, bizi daha güvenilir sonuçlara götürecektir.
Crural Endis
Tibia uzunluğunun yüzdesi olarak ifade edilen crural (femora-tibial) endsi üst bacak kemiğine bağlı olarak tüm bacağın uzunluğunu vermektedir. Martin (1959:
971), tüm insan gruplarında bu endis değerinin dişilerde erkeklere göre daha düşük çıktığını belirtir.
Günümüz insan gruplarından; Lapp erkeklerinde 79.1, dişilerinde 78.7, Bantus erkeklerinde (Güney Afrika) 86.7 (Trinkaus, 1981: 206-207), Eskimo erkeklerinde 80.5 (Holliday, 1997a: 249), Japon erkeklerinde 80.4, Çinlilerde 83.5, Bushmanlarda 84.1, Avustralyalılarda 84.4’dür (Martin ve Saller, 1959: 970).
Aslantepe toplumunda crural endis değeri; 8 dişide ortalama 82.0, 9 erkekte ortalama 84.1 ve her iki cinsten oluşan seride ortalama 83.1 olarak bulunmuştur.
Ilıpınar toplumunda aynı endis değeri, 6 dişide ortalama 83.5, 5 erkekte ortalama 81.2 ve her iki cinsten oluşan seride ortalama 82.6 olarak bulunmuştur. Iasos toplumunda ise 14 dişide ortalama82.4, 16 erkekte ortalama 82.8 ve her iki cinsten oluşan 31 seride ortalama 82.6 olarak bulunmuştur (Tablo 5.20).
Tablo 5.20. Aslantepe, Ilıpınar ve Iasos Toplumlarının Crural Endisleri ASLANTEPE
Cinsiyet Endis n Min-Max. x S
Dişi Crural Endis 8 78.5-87.8 82 2.7
Erkek Crural Endis 9 80.5-88.5 84.1 2.4
Genel Crural Endis 17 78.5-88.5 83.1 3
ILIPINAR
Cinsiyet Endis n Min-Max. x S
Dişi Crural Endis 7 76.7-86.7 83.5 2.08
Erkek Crural Endis 5 73.3-85.1 81.2 4.3
Genel Crural Endis 12 73.3-86.7 82.6 3.14
IASOS
Cinsiyet Endis n Min-Max. x S
Dişi Crural Endis 14 76.7-84.8 82.4 1.89
Erkek Crural Endis 16 77.4-88.0 82.8 2.14
Genel Crural Endis 31 76.7-88.0 82.6 2.27
Aslantepe erkelerinin crural endislerinin ortalama değeri, Ilıpınar ve Iasos toplumlarından yüksektir. Özellikle Ilıpınar erkeklerinin ortalaması, Aslantepe ve Iasos erkeklerinin ortalama değerinden oldukça düşüktür. Bununla birlikte Ilıpınar dişilerinin ortalama değeri, hem kendi erkek bireylerinin hem de Aslantepe ve Iasos dişilerinin ortalama değerinin üzerindedir (Grafik 5.17). Ayrıca Ilıpınar toplumunda bireylerin göstermiş olduğu varyasyon genişliği de oldukça dikkat çekicidir. Çünkü, toplulukta en yüksek değere dişiler, en düşük değere ise erkek bireyler sahiptir.
Grafik 5.17. Crural Endisin Cinsiyete Göre Dağılımı
Aslantepe ve Iasos dişilerinin endis ortalamaları Martin ve Saller (1959) ile Holliday’in (1997a) günümüz Avrupalılar için verdiği ortalama değerlere (82.7) yaklaşmaktadır. Yani alt bacak üst bacağa oranla kısadır. Bununla birlikte Aslantepe erkek bireylerinin ve Ilıpınar dişi bireylerinin endis ortalamaları Dupertuis ve Hadden’in (1951) zenci erkek bireyleri için verdiği değerin (83.4) üzerindedir. Yani alt bacak üst bacağa oranla daha uzundur.
Her üç toplumun cinsiyete göre farklılık gösteren endis değerlerinin spss analizine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğine bakmak için Aslantepe toplumundan sol crural endislere bakmak amacıyla 6 erkek 5 dişi iskeletten, sağ crural endisler için ise 8 erkek, 7 dişi iskeletten yararlanılmıştır. Hesaplanan bu sol ve sağ crural endislerin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğine ilişkin Mann Whitney U testi uygulanmıştır (Tablo 5.21).
0,0
Tablo 5.21. Aslantepe Bölgesindeki İskeletlerden Hesaplanan Sol ve Sağ Crural Endislerin Cinsiyete Göre Mann Whitney U -Testi Sonuçları
Analiz sonuçlarına bakıldığında Alantepe isekeletden hesaplanan sol crural endiserin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterdiği [U = 2,00, p<,05], sağ crural endislerin ise cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermediği görülmektedir. Bu sonuç erkek ve dişilere ait sol endislerin farklı, sağ endislerin ise benzer olduğu seklinde yorumlanabilir. Sağ crural endislerin sıra ortalamalarına bakıldığında da erkeklere ait değerlerin görece daha yüksek olduğu görülmektedir. Ancak bu durum istatistiksel olarak anlamı değildir.
Sol crural endislerin cinsiyete göre anlamlı farklılık gösterirken sağ crural endislerin anlamlı bir farklılık göstermemesi, bazı iskeletlerden sol crural endis hesaplanabilirken sağ crural endisin veya tam tersi sağ i crural endislerin hesaplanıp sol crural endislerin hesaplanmamasından kaynaklanabilmektedir.
Ilıpınar toplumuna ait sol crural endislere bakmak amacıyla 4 erkek 6 dişi iskeletten, sağ crural endisler için ise 2 erkek, 5 dişi iskeletten yararlanılmıştır.
Hesaplanan sağ crural endislerin sayıca az olmasından ve cinsiyete göre yeterli endisin hesaplanamamasından dolayı sağ crural endislerin cinsiyete öre anlamlı bir Crural Endis Cinsiyet N Sıra Ortalaması Sıra Toplamı U p
Sol Erkek 6 8,17 49,00 2,000 ,017
Dişi 5 3,40 17,00
Sağ Erkek 8 9,13 73,00 19,000 ,297
Dişi 7 6,71 47,00
farklılık gösterip göstermediğine bakılamamıştır. Burada sadece sol crural endislerin cinsiyete göre anlamlı farklılığına bakılmıştır (Tablo 5.22).
Tablo 5.22. Ilıpınar Bölgesindeki İskeletlerden Hesaplanan Sol Crural Endislerin Cinsiyete Göre Mann Whitney U -Testi Sonuçları
Tablo 5.22’de görüldüğü üzere Ilıpınar iskeletlerden hesaplan sol crural endisler cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir [U = 6,50, p>,05].
Başka bir ifadeyle erkek ve dişilere ait sol crural endisleri benzerlik göstermektedir.
Sıra ortalama değerlerine bakıldığında ise kişilere ait değerlerin görece yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum istatistiksel olarak anlamlı değildir.
Iasos iskeletlerinden hesaplanan sol ve sağ Crural Endis değerleri cinsiyetlere göre anlamlı bir şekilde farklılık göstermediğine bakmak için ise sol crural endisleri için 11 erkek 13 dişi, sağ crural endisler için ise 15 erkek, 13 dişi iskeletten yararlanılmıştır. Iasos bölgesindeki iskeletlerden yararlanılarak hesaplanan sol ve sağ crural endislerin cinsiyete göre anlamı farklılık gösterip göstermediğine ilişkin yapılan Mann Whitney U testi sonuçları Tablo 5.23’de verilmiştir.
Crural Cinsiyet
Endis N Sıra Ortalaması Sıra
Toplamı U P
Sol Erkek 4 4,13 16,50 6,500 ,240
Dişi 6 6,42 38,50
Tablo 5.23. Iasos Bölgesindeki İskeletlerden Hesaplanan Sol ve Sağ Crural Endislerin Cinsiyete Göre Mann Whitney U -Testi Sonuçları
Analiz sonuçlarına göre Iasos bölgesindeki iskeletlerden hesaplan sol crural endisler cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir [U = 60,00 p>,05].
Benzer sonuç sağ endislere bakıldığında da cinsiyete göre anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmemektedir [U = 92,50, p>,05]. Bu sonuca göre Iasos bölgesindeki iskeletlerden hesaplanan erkek ve dişilere ait sol ve sağ crural endislerin benzer olduğunu söyleyebiliriz.
Toplumların dişi ve erkek serilerinin oluşturduğu ortalamalara, en düşük ve en yüksek değerlere baktığımızda; Aslantepe değerlerinin Iasos toplumuna yakın, Ilıpınar toplumundan daha yüksek olduğu, Ilıpınar ve Iasos toplumlarının ise aynı ortalama değere sahip oldukları görülmektedir (Grafik 5.18).
Crural Cinsiyet Endis N Sıra Ortalaması Sıra
Toplamı U p
Sol Erkek 11 13,55 149,00 60,000 ,504
Dişi 13 11,62 151,00
Sağ Erkek 15 14,13 212,00 92,000 ,800
Dişi 13 14,92 194,00
Grafik 5.18. Crural Endisin Min.Max. ve Ortalama Değerleri
Aslantepe (Malatya), Ilıpınar (İznik) ve Iasos (Muğla) bölgelerinde yaşayan toplumlara ait iskeletlerden hesaplanan sol ve sağ crural endis değerlerinin,
“bölgelere” göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığını belirlemek amacıyla Krusal
“bölgelere” göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığını belirlemek amacıyla Krusal