Elektronik Haberleşmenin Hizmetlerinin Batı’daki Tarihsel Gelişimi

Ülkeler arasında kamu tekelinin en az görüldüğü ülke ABD’dir. Zira, elektronik haberleşme sektörü neredeyse her zaman özel şirketler tarafından kontrol edilmiştir77_{. Telefonun bulunmasıyla birlikte sektör, Graham Bell’in kurmuş olduğu}

Bell şirketleri ve yerel düzeyde çok sayıda firmadan oluşmaktaydı. 1876 yılında kurulan Amerikan Telgraf ve Telefon Şirketi(AT&T), yıkıcı fiyat politikası sebebiyle diğer şirketleri ele geçirmiş ve tekel konumuna gelmiştir78

.

1934‘de Haberleşme Kanunu (Communication Act) kabul edilmiş ve telekomünikasyon sektörünün regülasyonu için kabul edilen bu kanun ile haberleşme

74

INTVEN, Hank-TETRAULT, McCarty, Telecommunications Regulation Handbook, The World

Bank, Washington 200, s.3, ulaşmak için bkz.

(http://documents.worldbank.org/curated/en/390451468780890888/pdf/multi0page.pdf), E.T:04.05.2018.

75 _{OECD, Communications Outlook 2013, (http://www.oecd.org); ARDIYOK, Şahin, Doğal} Tekeller ve Düzenleyici Kurumlar, Türkiye İçin Düzenleyici Kurum Modeli, Rekabet Kurumu Uzmanlık Tezi, Ankara 2002, s.147-148.

76 _{Elektronik haberleşme sektörünün ABD’deki tarihsel gelişimi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.} OECD, Regulatory Reform in United States, (http://www.oecd.org/regreform/2506672.pdf), E.T:16.04.2018.

77 _{GROTE, Daniel, Regulation In The US Telecommunication Sector And Its Impact On Risk, The} Centre for Market and Public Organisation University of Bristol, UK 2006, s.9.

78 _{İÇÖZ, Özge, Telekomünikasyon Sektöründe Regülasyon ve Rekabet, Rekabet Kurumu Yayınları,} Ankara 2003, s.37.

25 alanında federal düzeyde regülatör kurum olarak Federal İletişim Kurulu (FCC) kurulmuştur79. Bu kurum, hakim durumda bulunan AT&T’yi düzenlemeye başlamıştır80_{. FCC dışında, eyaletlerdeki yerel komite niteliğinde olan Public Utility}

Commissions’lar da telefon hizmetinin nispi fiyatlarını ve sektöre girişi kontrol etmiştir81

.

AT&T’nin telekomünikasyon cihazları üretiminde Western Electric, AR-GE faaliyetlerinde ise Bell Laboratories ile dikey bütünleşme sağlamış, cihaz ve sistem tasarımından hizmetin tüketiciye ulaştırılmasına kadar tüm aşamalarda piyasaya hakim konuma gelmesine neden olmuştur. Uzak mesafe hizmetlerinde yeni şirketlerin faaliyete başlamasına karşın AT&T, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki elektronik haberleşme sektörünü 1980’lere kadar tek başına yönlendirmiştir82

. ABD’de önemli gelişmelerden biri de 1996 yılında yürürlüğe giren Telekomünikasyon Kanunu (Telecommunication Act)’dır83

. Bu kanun ile yerel firmaların uzak mesafe ve uluslararası telefon görüşmesi pazarına girişiyle ilgili engeller ortadan kaldırılmıştır84

. Tüketiciler, elektronik haberleşme sektöründe esaslı değişiklikler getiren 1996 tarihli Kanun sayesinde, daha düşük ücrete verilen hizmetten yararlanmaya başlamışlardır.

79 _{PAULİAT, Helene, Karşılaştırmalı Hukukta Bağımsız İdari Otoriteler (Çev: Mahmut Göçer),} Bağımsız İdari Otoriteler, (Ed. İ. Kaboğlu), Alkım Yayınları, İstanbul 1999, s.8.

80 _{ARDIYOK, s.149.}

81 _{ECONOMİDES, Nicholas, Telecommunıcatıons Regulatıon: I An Introductıon, NET Institute}

Working Paper No. 04-20, 2004, s.59, ulaşmak için bkz.

(http://www.stern.nyu.edu/networks/Economides_Telecommunications_Regulation.pdf),

E.T:15.04.2018; WALSTEN, Scott, Telecommunications Regulation in United States: Its Rise and Impacts in the Early Twentieth Century, AEI-Brookings Center for Regulatory Studies, 2006,

,s.1-2, ulaşmak için bkz.

(https://www.economics.uci.edu/files/docs/colloqpapers/s07/Walsten.pdf), E.T:15.04.2018. 82 _{CRANDALL, Robert-HAUSMAN, Jerry, “Competition in U.S. Telecommunications Services:}

Effects of the 1996 Legislation”, in Deregulation of Network Industries: What’s Next? (Sam Peltzman, Jim Clifford edt.), Washington D.C., Brookings Institutions Press, 2000, s. 73;

ÇAKAL, Recep, Doğal Tekellerde Özelleştirme Ve Regülasyon, Devlet Planlama Teşkilatı

Uzmanlık Tezi, Ankara 1996, s.48.

83 _{Pub.L.No104-104, 110 Stat56. Kanunun tam metnine ulaşmak için bkz.} (https://transition.fcc.gov/Reports/tcom1996.pdf), E.T:16.04.2018.

84 _{Kanun hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. ŞAHİN, Cenk, Amerikan Federal İdare Hukukunda} “Regülasyon” ve Türk Hukukuna Yansımaları, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul 2010, s.248 vd.

26

1.2. İngiltere85

İngiltere’de elektronik haberleşme hizmetleri uzun bir dönem kamu eliyle sağlanmıştır. 1980’li yıllarda ABD’de ve diğer ülkelerde yaşanan serbestleşme süreci İngiltere’yi de etkilemiş ve sektörün serbestleşmesi sürecindeki adımları AB ülkelerine örnek teşkil etmiştir.

Özelleştirme öncesinde, telekomünikasyon hizmetlerini sağlama görevi 1981 yılından itibaren British Telekom’a devredilmiştir86

. 1983 yılında, British Telekom(BT)’a rakip olarak Mercury Communications’a lisans verilmiş ve sektörde ikili bir tekel yapı oluşturulmuştur. Bu yapı rekabet ortamının sağlanması için yeni düzenlemelerin gündeme geleceği 1984 yılına kadar devam etmiştir.

1984 yılında Telekomünikasyon Kanunu’nun çıkarılmasıyla birlikte BT’nin statüsü özel limited şirket olarak değiştirilmiştir. Bu kanunla, BT’ye tanınan özel ayrıcalıklar kaldırılmış, rekabetin sağlanmasına yönelik bir çerçeve oluşturulmuş ve BT’ye 25 yıllık lisans verilmiştir. Yapılan bu değişikliklerle BT’nin sektörde tekel olma özelliğini kaybetmeye başladığı söylenebilir87

. Ayrıca bu Kanunla, OFTEL adı altında bağımsız düzenleyici ve denetleyici bir kurum kurulmuştur. 28 Aralık 2003 tarihinde İngiliz telekomünikasyon ve yayın regülatörlerindeki bir konsolidasyon sonucunda OFTEL‘in görevleri Officially the Office of Communications(OFCOM)’a aktarılmıştır88

.

Sabit telekomünikasyon hizmetlerinin rekabet seviyesinin artırılmasının yanı sıra mobil telefon şebekesinin 1985 yılında hizmet vermeye başlaması, aboneler açısından çok önemli avantajlar sağlamıştır. İlk olarak BT’nin iştiraki Cellnet ve Vodafone şirketlerine toptan hizmet sunumu için lisans verilmiş, 1991 yılından itibaren iki şirkete daha lisans verilerek rekabetin artması amaçlanmıştır. Uydu

85

Elektronik haberleşme sektörünün İngiltere’deki tarihsel gelişimi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.

OECD, Regulatory Reform in United Kingdom, 2002,

(http://www.oecd.org/internet/2766201.pdf), E.T:16.04.2018. 86 _Bkz.

(https://www.btplc.com/Thegroup/BTsHistory/Eventsintelecommunicationshistory/index.htm), E.T:16.04.2018

87 _{OECD, 2002, s.8 vd.}

88 _{WALDEN, Ian, Telecommunications Law And Regulation, Oxford University Press, Third} Edition, UK 2009, s.10

27 hizmetleri ile ilgili olarak da, 1988 yılında yapılan düzenlemelerle Uydu hizmetlerinde rekabet artışının sağlanması hedeflenmiştir89

.

Yapılan değişikliklerle 1990’lı yılların sonunda sektördeki rekabet ortamı belli bir düzeye getirilmiş, verilen hizmetlerin fiyatları üzerinde uygulanan tavan fiyat azaltılmış, arabağlantı ücretleri için tavan fiyat yöntemi getirilmiştir90.

Son olarak, 25 Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe giren Kanun (Communications Act) ile sektör yeniden düzenlenmiştir. Bu kanun hazırlanırken AB direktifleri de dikkate alınmıştır.

1.3. Avrupa Birliği

Avrupa Birliğinin telekomünikasyon sektöründe rekabetin sağlanmasına ilişkin politikasını belirleyen ilk düzenleme 1987 yılında yayınlanan “Green Paper Provision(Yeşil Kitap)”dır. Yeşil Kitap’la birlikte serbestleşmeye ağırlık verilmiştir. Bu yıllarda birçok ülke sektörün serbestleşmesi adına adımlar atmıştır. Bu dönemde AB’ye üye olan ülkelerin 14’ünde serbestleşme sağlanmıştır.

1987-1999 yıllarında serbestleşme süreci devam etmiş, 1999 yılında Avrupa Komisyonu yeni bir gözden geçirme başlatmıştır. Gözden geçirme sonrasında 2002 yılında yeni mevzuat paketi kabul edilmiştir. Gözden geçirme çalışmaları sonucunda kabul edilen yeni düzenleyici yapı içerisinde yedi direktif yer almaktadır. Bunlar:

- 2002 tarihli Çerçeve Direktif (Framework Directive),

- 2002 tarihli Yetkilendirme Direktifi (Authorisation Directive),

- 2002/22/EC numaralı Evrensel Hizmet Direktifi (Universal Service Directive),

- 2002/77/EC numaralı Rekabet Direktifi (Competition Directive),

- 2002/58/EC numaralı Kişisel Verilerin Korunması Direktifi (Data Protection Directive),

- 2002/19/EC numaralı Erişim ve Arabağlantı Direktifi (Access and Interconnection Directive),

- 2002 /676/EC numaralı Radyon Spektrum ve ARGE Tüzüğü (Radio Spectrum Decision).

89

İÇÖZ, s.38. 90 _{OECD, 2002, s.9.}

28 Bu direktiflerden mevzuat açısından en önemli direktif 2002/21/EC numaralı Çerçeve Direktif’tir. Bu direktifin amacı çıkarılan tüm düzenlemelerin birbiriyle uyumlu olmasını sağlamaktır.

Avrupa Komisyonu 2002 yılında çıkarılan çerçeve direktiflerin bir kısmında 2009 yılında çıkarılan direktiflerle değişiklikler yapmıştır91

. Ayrıca, Avrupa Elektronik Haberleşme Düzenleyicileri Birliği(BEREC) adıyla yeni bir organizasyon oluşturulmuştur. BEREC’in tavsiye niteliğinde görüş bildirme kararları çıkarılacak direktiflerde önemli bir role sahip olmuştur.

Avrupa Birliğindeki ülkeler bu direktifler oluşturulan düzene uygun olarak sektörleri rekabete açmaya çalışmıştır92

. AB direktifleri bu dönemde 27 AB üyesi ülkede yürürlüğe girmiştir. 2002 düzenleyici çerçevesi, AB genelinde elektronik haberleşme sektörünün rekabetçi duruma getirmekte başarılı olmuştur. Bu bağlamda, AB üyesi ülkelerde sektöre yönelik yeni yatırımlar hız kazanarak artmış ve AB vatandaşlarının hizmetleri daha düşük fiyatla daha kaliteli alabilmesi sağlanmıştır93

.

2. Elektronik Haberleşme Hizmetlerinin Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi