Ekonomik Yapõ

Fizik matematik, nükleer fizik ve uzay fiziği, biyofizik, enlem ve boylam gözlemleri araştõrmalarõ yapõlmõş ve 119 yeni tõbbi bitki keşfedilmiştir.

MBA, bir Moğol Milli Atlasõ, Moğol Kõrõmõzõ Kitabõ ve beş ciltlik bir Moğol Tarihi yayõnlamõştõr. Moğol gen havuzu çalõşõldõ ve yeni bir insan geni bulundu ve Dünya sağlõk örgütü (WH0) tarafõndan tescil edildi.

Moğol biliminin dõş ilişkileri artõyor ve Moğolistan bilimde, Amerika. Rusya, Çin, İngiltere, Almanya ve Kore dâhil, 20 ülkeden bilimsel organizasyonlarla birlikte çalõyor.

yüzyõlda daha çok kök salan "psiko-ekonomi" düşüncesi bugün de geçerliliğini korumaktadõr. Ekonomik kazanç ve gelişme neyi, nasõl ve ne kadar yapabildiğiyle ölçülürken psiko-ekonomide çok fazla duygusallõk ve psikolojik rekabet gibi etkenler toplam ekonomiyi belirlemektedir.¹¹

Moğolistan Milli bütçesinin % 70'ini ideolojik birlikteliğinden dolayõ komünist ülkelerden borçlanõyordu. Kişi başõna düşen milli gelir diğer komünist ülkelerinkiyle kõyaslandõğõnda en düşük olanõydõ ve nüfusu ile kõyaslandõğõnda dünyanõn en büyük dõş borca sahip ülkeleri arasõnda yer almaktaydõ. Moğolistan'da özel mülkiyetin hiç sõnõrlandõrõlmayõp tamamen yasaklanmasõ diğer komünist ülkeleri bile şaşõrtabilmişti.¹² XX. Yüzyõl boyunca dõş dünyadan ayrõ, kapalõ yaşadõğõ için Moğolistan halkõnõn piyasa ekonomisi hakkõnda bilgisi yoktu ve dõş göçmenlerin sayõsõ sõfõrdõ. Hür dünyada eğitim görmüş insanlar pek yoktu, bir bakama dünyadan ayrõlmõş -sürrealist bir ülkeydi.¹³

1989'da Moğolistan'da başlayan reform sayesinde Moğolistan piyasa ekonomisine geçme çalõşmalarõ başlatmõştõr. Dünyada piyasa ekonomisine geçişin iki temel şekli bulunmaktadõr. Birincisi, IMF ve Dünya Bankasõ'nõn kabul ettiği, gelişmekte olan ülkelerin reformunu yapõsal değişikliklerle beraber uygulayan ve makro ekonominin istikrarõnõ temel alan Doğu Avrupa modelidir. Doğu Avrupa modeli siyasi ve ekonomik alanda reformu somut, geri dönüşü olmayacak şekilde uygulamaya çalõşmaktadõr. Bunun için özelleştirme, özel sektör ve banka sistemini geliştirmesinde devlet denetiminin azaltõlmasõ gerektiğini savunmaktadõr, ikincisi, Asya modelidir. Bu model mikro ekonomiyi temel alan reformu benimsemektedir.

11 Baterdene Baabar,1999, s. 20.

12 BAYA RK HUU, Dash dor j, Mong ol Ulsiin Gadaad B odlog o, Olon Ulsiin Khariltsaany Tuukhen Zarim A s uudal, Ul aan baatar , MUIS Olon Ulsiin Khariltsanii Deed Surguuli, 1996. s. 45.

13 Bater den e Baabar , 1999, s. 29.

Asya modeli ekonomiyi denetleyecek siyasi sistemin gerekliliğini vurgulamaktadõr.

Moğolistan coğrafî bakõmõndan Asya kõtasõnda yer alsa da Doğu Avrupa ülkelerin modelini uygulamaktadõr. Bu durum eskiden aynõ siyasi ve ekonomik sisteme sahip olmasõndan kaynaklanmaktadõr.¹⁴

1991'de SSCB'nin Moğolistan'a yardõmõnõ kesmesi sonucu Moğolistan ekonomisinde büyük kriz yaşanmõştõr. Bunu izleyen serbest piyasa ekonomisine geçme çalõşmalarõ, fiyatlarõn serbest bõrakõlmasõ politikasõ mağaza raflarõnda sadece tuzun satõlmasõna sebep olmuştur. 1991'de Moğolistan'daki 6000'e yakõn fabrika ve işletme iflas etmiş ve buna bağlõ olarak bütün diğer faaliyetler durdurulmuştur. Bu dönemin anahtar sözlükleri liberalleşme ve istikrar olmuştur. Liberalleşmenin amacõ, fiyat ve ticareti devlet denetiminden uzak tutmak ve serbestleştirmektir, istikrarõn amacõ ise bütçe açõğõnõ kapatmak ve enflasyonu aşağõya çekmektir.¹⁵

Ocak 1991'den beri hükümet çeşitli kategorideki mal ve hizmet üzerindeki fiyat denetimini kaldõrdõ. Un (ekmek), kamu hizmetleri, ulaşõm, sağlõk, ev kirasõ ve içki gibi mallarõn fiyatlarõnõ arttõrdõ. 1989'a kadar neredeyse sabit olan enflasyon 1991'de % 121,2’e fõrladõ. Dõş ticari açõğõ 40 milyon dolar oldu. Şubat ayõnda 30 bin olan işsizlik sayõsõ Eylül ayõnda 80 bine ulaştõ. Temmuz ayõnda Moğolistan Merkez Bankasõ dolarõ 7 tugrik olarak devalüe etti.¹⁶

1992 yõlma gelindiğinde hükümetin en önemli politikasõ ticaret ve fiyatlarõn serbest bõrakõlmasõ ve banka reformlarõn gerçekleştirilmesi olmuştur.¹⁷ 1992 yõlõn ilk yarõsõ bir önceki yõlõn aynõ dönemiyle kõyasladõğõnda endüstriyel üretim % 23,7

14 MUIS-iin Edin Zasgiin Sur guuli, Mongol Ulsy n Ediin Zasag, Ulaan baatar, Admon d Pr ess, 1999. s. 79.

oranõnda gerilemiştir.¹⁸ Enflasyon daha önce hiç görülmemiş seviyesine yükselerek

% 321 olmuştur.¹⁹

1993 başõnda hükümet istikrar politikasõ çerçevesinde anti-enflasyonist önlemler uygulamaya başlamõştõr. Endüstriyel üretim % 20 gerilemiştir. Enflasyon biraz düşüş göstererek % 268,4 seviyesine inmiştir. Moğolistan ekonomisi bu dönemde 13 yõl öncesine gerileyerek 1980 yõlõ seviyesine düşmüştür.²⁰

1994'e geldiğinde 1991'de başlayan büyük kriz dönemi sona ermiş, Moğolistan ekonomisi büyümeye başlamõştõr. Büyüme dönemi 1998'deki Asya krizine kadar devam etmiştir. 1994'te enflasyon % 70'e inmiş, 4 yõllõk gerileyişten sonra GSMH % 2.5 artõş göstermiş ve ticari fazla 85.9 milyon dolar olarak kaydedilmiştir.²¹ Özel sektörün gelişmeye başlamasõyla üretimde artõşlar başlamõştõr.

1990'da sõfõr noktasõndaki özel sektör dört yõl içerisinde mülkiyetin % 63,7’sine sahip olmuştur.²² 1990'dan Önce Moğolistan dõş ticaretinin % 94,2’si sosyalist ülkelerle yapõlõrken bu oran 3994 yõlõnda % 48,9 olarak gerçekleşmiştir. Bununla birlikte 1990'dan önce kapitalist ülkelerle yapõlan ticaret sadece % 5,8 iken 1994 yõlõnda % 51,1 olarak saptanmõştõr. Böylelikle dõş ticareti liberalleştirmek yoluyla bir ya da birkaç ülkeye bağlõ olan Milli ekonominin güvenliğini artõracak stratejik amaçlar gerçekleşmeye başlamõştõr.²³ Bu olumlu gelişmelere rağmen bazõ sorunlar da kendini göstermektedir. İşsizlik 1991'den beri ikiye katlanmõş durumdadõr ve 2.2 milyon nüfusun dörtte biri fakirlik çizgisinin altõnda yaşamaktaydõ. Petrol ve doğal

18 BAT BAYA R, Tsed en damba, "Mon golia in 1992," Asian Survey, 33/1 (Jan uar y 1993), s.63.

19 GOYA L, Har i D., "A Devel opmen t Per spective on Mon golia,"Asian Sur vey, 39/4 (July/August 1999), s. 644.

20 MUIS-iin Ediin Zasgiin Sur guuli, op.cit.,s. 60.

21 SEVERING HA US, Sh eldon R., "Mon golia in 1994,"Asian Sur vey, 35/1 (Jan uar y 1995), s. 72.

22 MUIS-iin Ediin Zasgiin Sur guuli, op. cit., s. 48.

23 İbid., s. 50.

gaz fiyatlarõ yaklaşõk % 30 arttõrõldõ. Buna bağlõ -olarak tüketim mallan ve hizmetlerin fiyatlarõ da arttõrõlmõştõr.²⁴

1994'te % 66 olan enflasyon oranõ 1995'te % 50'ye inmiştir. Genel göstergeler 1995'te de Moğolistan ekonomisinin büyüdüğünü göstermektedir.

GSMH, tasarruf ve döviz rezervleri artmõştõr. 1995 yõlõnda dünya piyasasõnda Moğolistan'õn ana ihraç mallan bakõr ve kaşmirin fiyatlarõnõn artmasõ ve petrol fiyatõnõn düşmesi Moğolistan ihracatõnõn artmasõna sebep olmuştur.²⁵ Buradan baktõğõmõzda Moğolistan ekonomisi dõş etkenlerden çok etkilenmektedir. 1996 yõlõ büyük gerilimden sonra yükselişe geçen üçüncü yõldõr. İhracat artmakla beraber ithalat da artmaktadõr. 1997 yõlõnda bütçe açõk vermeye başlamõştõr. Dünya piyasasõnda Moğolistan'õn ana ihraç mallarõnõn fiyatõnõn düşmesi Moğolistan ekonomisini derinden etkilemiştir.²⁶ Hükümetin makro ekonomik istikrar politikasõ meyvesini vermeye başlamõş, enflasyon % 15,6’a gerilemiştir. Mineral sektörüne olan yabancõlarõn ilgisi her geçen gün artmaktadõr. Parlamentonun serbest mineral kanununu kabul etmesiyle petrol ve altõn işletmelerinin sayõsõ artmõş, maden arama, çinko ve gümüş üzerine araştõrmalar genişletilmiştir.²⁷

1998 ve 1999 yõllarõnda bütçe açõk vermeye devam etmiş ve 73,8 milyon dolara ulaşmõştõr, 1998'de Asya'da yaşanan ekonomik kriz de Moğolistan'õ kötü yönde etkilemiştir.²⁸ 2000 yõlõ Moğolistan işadamlarõna uygun ortam hazõrlamõştõr.

Bu dönemde ekonominin % 70'i Özel sektörlerin elindedir. Bu, piyasa ekonomisine

24 Sever in gh aus, loc, cit.

25 MUIS-iin Ediin Zasgiin Sur guuli, op. cit., s. 84.

26 İbid., s. 62.

geçiş yapan bir ülke için iyi bir orandõr. Enerji sektöründe petrol fiyatõnõn serbest bõrakõlmasõ gerçek piyasa fiyatõnõ yansõtmasõ açõsõndan önemli olmuştur.²⁹

Küçük piyasaya, sert iklime, seyrek nüfusa sahip, denize çõkõşõ olmayan, altyapõsõ gelişmemiş Moğolistan için kişi basma düşen milli gelir miktarõnõ hõzla arttõrabilecek uygun koşul pek mevcut değildir. Bir başka deyişle GSMH'õn arttõrõlmasõ için muazzam oranda yatõrõm gerekmektedir. Moğolistan için bu neredeyse % 100 dõş yatõrõm demektir. Önemli olan, yatõrõmcõlarõn burada faaliyette bulunabilmesi için uygun iç koşullarõn yaratõlmasõdõr. İç koşullardan en önemlisi her şeyden önce hükümetin istikran ve tahmin edilebilirliğidir. 1996–2000 hükümet döneminde dört yõl boyunca istikrarsõzlõk ve ileriye dönük tahminin bulunmayõşõ dõş ticaret ve yatõrõmõ engellemekteydi. Yeni hükümetin bütün bakanlarõnõn tek partiden olmasõ istikran sağlamõştõr.³⁰

2002 ve 2003 yõllarõnda Moğolistan ekonomisi büyüme göstermeye devam etmiştir. Doğrudan dõş yatõrõmlarda artõş gözlenmektedir. Bunun sebebi yukarda da belirtildiği gibi hükümetin istikrarlõlõğõdõr.³¹ Nev Delhi'deki Asya Pasifik Ekonomik Araştõrma Enstitüsü'nün Başkanõ Hari D. Goyal'a göre, "uzun dönemde Moğolistan'õn zengin mineral kaynaklarõ ve değeri yüksek mallarõnõn ihracatõ ve eko turizmin gelişmesi ile birleşince Moğolistan ekonomisi yüksek düzeye gelecektir.³²

Genel görünüm: Moğolistan ekonomisi temel olarak hayvancõlõk ile bakõr ve altõn gibi ülkenin temel döviz girdisini sağlayan bir kaç malõn ihracatõna

29 SEVERING HA US, Sh eld on R.,"Mon golia in 2000,"Asian Sur vey, 41/1 (January/February 2001), s. 61 -70.

30 2 00 0 yõ lõ n d a g erçek l eşt iri l en g en el s eçi m d e M DHP parl am en t od ak i 7 6 s an d al y eden 7 2'si n i k azan m õşt õr . Baş b ak an En kh b ay ar M DHP' nin g en ç n esli n i temsil et m ekt e ve parti nin g eçmişi ni par ti b aşk an lar õnõ n kişiselliği ne bağlay abil diği i çin baş arõlõ ol muştur. Mon gol Ulsy n Und esni i Statislikiin Gazar, Mon gol Ulsyn Statistikiin Emkhtgel 2001, Ulaanbaatar, MUUSG Khevlel, 2002, s. 32.

31 İbid.,s.83.

32 Goyal, op. cit., s. 643.

dayanmaktadõr. Ülkede son rakamlara göre 26,1 milyon baş hayvan bulunmaktadõr.

Başkent Ulan Batur dõşõnda yaşayan nüfusun büyük bir bölümü gelirlerini hayvancõlõktan sağlamaktadõr. Tarõm sektöründen elde edilen gelir GSYİH'nõn 1/3'ünü oluşturmaktadõr.

Doğal Kaynaklar: Doğal kaynaklar bakõmõndan zengin bir ülke olan Moğolistan'õn ekonomisi, ağõrlõklõ olarak hayvancõlõk ve madenciliğe dayanõr. Petrol, kömür, bakõr, molibden, tungsten, nikel, çinko, kalay, altõn, gümüş, demir, fosfat başlõca yer altõ zenginlikleridir.

Ekonomi politikalarõ: Moğolistan’da iktisadõ sektörleri ele alan özel iktisat politikasõ uygulanmaktadõr.

Temel Tarõmsal Ürünleri: Buğday, arpa, patates, hayvan yemi.

Temel Sanayi Dallarõ: İnşaat malzemeleri, madencilik, gõda ve içki, hayvan ürünleri işleme.

Dõş ticaret: Ekonomik büyüme, para arzõ, bütçe cari giderleri, dõş ve iç yatõrõm artõşlarõ iç talebi arttõrarak dõş ticareti daha da canlandõrmaktadõr. 2004 yõlõnda dõş ticaret hacmi 1864.9 milyon dolara ulaşarak 2003 yõlõnõn aynõ dönemine kõyasla 448 milyon dolarlõk (% 31.6 oranõnda) artõş göstermiştir. İhracat % 38.5, ithalat ise % 26.3 oranõnda artõş göstermiştir. İthalat tutarõ ihracat tutarõndan 158.3 milyon dolar fazla gerçekleşerek dõş ticaret bilançosu açõk vermiş olup, bir önceki yõla göre dõş ticaret açõğõnda 26.8 milyon dolarlõk azalma meydana gelmiştir.

İthalatõn beklenenden fazla artmasõ, ithalatõn GSMH içindeki payõnõ yükseltmiş, bunun sonucu olarak dõş ticaret dengesi açõğõnõn GSMH içindeki payõ son yõllarda artarak 2003 yõlõ için % 19,5’e ulaşmõştõr.

Özellikle işleme sanayi, yabancõ yatõrõm, ticaret ve hizmet sektöründeki artõşa bağlõ olarak, ithalat nispeten hõzlõ bir şekilde artmakta ve o ölçüde de dõş ticaret açõğõ artmaktadõr.

Son yõllarõn verilerine bakõldõğõnda, ithalat endeks artõşõnda petrol fiyatõnõn artõşõ, nakil araçlarõ fiyatlarõnõn artõşõ başlõca etki göstermişken diğer mallarõn fiyatlarõ düşmüştür.

İhracat: 2004 yõlõnda 853,3 milyon ABD dolarlõk mal ve hammadde ihracatõnõn gerçekleştirilmesi sonucunda ihracat, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre

% 38.6 oranõnda artõş göstermiştir.³³ İhracat gelir artõşõ, genel olarak altõn fiyatõndaki;

bakõr ve molibden miktarlarõndaki ve fiyatlarõndaki; yün, deri, taranmõş keçi yünlerinin ihraç edilmesiyle ilgili olarak katma değerdeki; kömür ve ham petrol ihracat miktarõndaki artõşlardan sağlanmõştõr. İnci, kõymetli ve yarõ değerli taş, kõymetli madenler, süs eşyalarõ, ihracatõn artmasõnda başlõca etki gösterirken, bir önceki yõlõn aynõ dönemi ile kõyaslandõğõnda ihracat miktarõ, mineral (madeni) ürünlerde 132 milyon ABD dolarõ, dokuma ve tekstil ürünlerinde 29.2 milyon ABD dolarõ artõş göstermiştir.

İhraç Ürünleri: İhraç edilen mallar” içerisinde, maden ürünleri 346.5 milyon dolar ile % 40.6; inci, kõymetli ve yarõ kõymetli taş, kõymetli madenler, süs eşyalarõ, madeni para 239.9 milyon dolar ile % 28.1; dokuma ve tekstil ürünleri 194.2 milyon dolar ile % 22.8; canlõ hayvan, hayvansal ve bitkisel ürünler ve gõda ürünleri 24.6 Milyon dolarõ ile % 2.9; deri hammaddeleri, işlenmiş deri, post ve

33 Bugün Moğolistan 'õn ihr acatõn yüzd e 50'sin i maden ler, yüzde 20'sin i dokuma san ayi ür ünler i, yüzde 10'un u koyun ve in ek der iler i, çeşitli h ammaddeler , işlen miş der iler , kürk ve on lar dan yapõlan ür ünler i, yüzd e 5'in i demir veya demir ür ün ler , yüzd e 5'in i hayvan , et ve et Ür ün ler i oluştur maktadõr . Bütün bu ürünler Moğolistan'õn toplam ihracatõn yüzde 90'õna sahiptir, ihracat ile ilgili araştõrmaya göre Moğolistan'da ihracata yönelik gelişmekte olan sanayiler ise maden, köy işleri ve onun içinden h ayvan cõlõk ve h afif san ayi yer almaktadõr . Bat-Er den e Batba yar , op. cit, s. 64.

bunlardan yapõlmõş ürünler 22.6 Milyon dolar ile % 2.7 oranlarõnda yer almakta olup toplam ihracatõn % 97.1'ine karşõlõk gelmektedir.³⁴

Temel Ekonomik Göstergeler

2000 2001 2002 2003 2004 GSMH [milyon $] 946.6 1016.3 1117.5 1274.5 1518.6 GSMH artõşõ [%] 1.1 1.0 4.0 5.5 10.6 İhracat [milyon $] 466.1 385.2 524.0 615.9 853.3 İthalat [milyon $] 614.5 554.8 690.8 801.0 1011.6 Enflasyon [%] 11.5 8.2 1.6 4.7 11.0 Döviz Kuru [1$=Tugrik] 1.097 1102 1125 1168 1205 Döviz Rezervleri [milyon S] 132.9 143.7 210.3 130.0 120.9 İşsizlik Oranõ [%] 22.3 21.6 9.8 8.5 8.2

İthal Ürünleri: İthalat değişimi mal grubu bazõnda ele alõnõrsa, ağaç ve ahşap eşyalar; selüloit, kağõt, karton vs. altõ grubun fiyat tutarõ 0.03-6.4 milyon dolar azalmõş, diğer mallardan on beş grubun tutarõ 0.005-64.8 milyon dolar artmõştõr.³⁵ Mineral ürünler ithalatõ 64,8 milyon dolarlõk veya % 38,9; bitkisel ürün 31,4 milyon dolarlõk veya % 82,9; dokuma ve tekstil ürün 17,4 milyon dolarlõk veya % 20,3;

maden ve madenden yapõlan ürünler 27,2 Milyon dolarlõk veya % 62,1, makine, mekanik teçhizat (donanõm) ve parçalan, elektrik eşyalarõ ve yedek parçalan 33,5 milyon dolarlõk veya % 19.9 oranõnda artmasõ ithalatõn artmasõnda başlõca etki göstermiştir.

İthal edilen mallarõn % 70,4’ü döviz karşõlõğõ ticaretten, % 5,1’i yabancõ kredi sermayesiyle ithal edilen mallardan, % 5,2’si yabancõ yardõm mallarõndan, % 9,4’ü ise yabancõ yatõrõm ile ithal edilen mallardan, % 9.7'si ise yabancõ siparişçilerin (müşteri) malzemeleri ve eşyalarõndan oluşmaktadõr.

Uluslararasõ mali ve ekonomik kuruluşlardan, bağõş yapan ülkelerin yardõmõyla 52,5 Milyon dolarlõk mal ithal edilmiş olup, kaynak ülke bazõnda ele alõnõrsa, ABD % 48,6, Japonya % 14, Çin Halk Cumhuriyeti %14,7, Kazakistan

%6,7’lik paya sahiptir.³⁶

Yardõm mallarõ, bağõş yapan kuruluşlar ve ülkelere göre sõnõflandõrõlõrsa, ABD % 50.5, Çin Halk Cumhuriyeti %13.8, Japonya % 20.5 pay düşmektedir.

Yardõm mallarõnõn % 87.1'i karşõlõksõz yardõmdan, %12.9'u insani yardõmdan oluşmaktadõr.

Uluslararasõ mali ve ekonomik kuruluşlar, bağõş yapan ülkelerin kredileriyle 52 milyon dolarlõk mal Moğolistan'a arz edilmiş olup, mallar menşe ülke bazõnda ele alõnõrsa, Çin'e % 3.4, Macaristan'a % 8.2, Rusya Federasyonu'na % 7.6, Japonya'ya

% 16.0 Danimarka'ya % 7.7 ayrõ ayrõ pay düşmektedir. Toplam yardõm mallarõnõn çoğu hükümet aracõlõğõyla getirilmiştir. Kredilerin % 30,3’ü Dünya Bankasõndan,

%18.3'ü ise Asya Kalkõnma Bankasõndan, % 40.7'si ise Japonya Hükümetinden sağlanmõştõr. Toplam 95.3 milyon dolarlõk mal yabancõ yatõrõmlõ ve anonim şirket (sermayesine) imtiyazõna arz edilmiş olup malõn çõkarõldõğõ ülkeler bazõndan ele alõnõrsa, Rusya Federasyonu'na % 53, Çin'e 18.5, Letonya Cumhuriyeti'ne % 4.9, İsrail'e % 4 pay düşmektedir.

36TÜRK İŞBİ RLİĞİ VE KALKINMA İDA RESİ BA ŞKAN LIĞI (TİKA ), Moğolista n ülke Rapor u, An kara, Ön cü Basõmevi, 2005, s.50.

İthalat Yapõlan Ülkeler: Moğolistan, dünyanõn 85 ülkesinden mal ithal etmiş olup, Rusya Federasyonu % 33.1; Japonya % 7.9; ABD % 2.9; Çin % 24.5;

Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti % 8.5, Kazakistan % 2.6; Hong Kong % 3.2'lik oranla toplam ithalat tutarõnõn %79'una sahiptirler.³⁷

GSMH: Kişi başõna düşen GSMH miktarõ 2004 yõlõnda 551 ABD Dolarõ olarak gerçekleşmiştir. Ancak, resmi verilerde kişi başõ milli gelir 551 ABD Dolarõ olarak gözükmekle birlikte, kayõt dõşõ ekonomi göz önünde bulundurulduğunda, bu rakamõn 1800 ABD Dolarõ seviyesinde olduğu görülmektedir. 1995 yõlõnõn fiyatõyla kişi başõna düşen GSMH'nõn reel miktarõ 2004 yõlõnõn sonunda 308.3 bin Tugrik olup, bir önceki yõla göre %9.2 oranda artmõş göstermiştir.

Enflasyon: Aralõk 2004 itibariyle TÜFE, Aralõk 2000 (baz yõl) ile kõyaslandõğõnda % 27.5, bir önceki geçen yõlõn sonuna göre % 11.0, bir önceki aya göre % 0.9 oranlarõnda artõş göstermiştir.³⁸ Son yõllarda tüketim mallarõ ve hizmetlerin fiyat artõşõ yavaşlayarak, nispeten istikrara kavuşmasõna rağmen, dõş etkilerden dolayõ tüketim mallarõ sepetindeki petrole dayalõ ürünlerin fiyatlarõnõn artmasõ diğer mal ve hizmetleri etkileyerek, enflasyon oranõnõ yükseltmektedir.

Enflasyon oranõ 2001 yõlõnda % 8.0, 2002 yõlõnda %1.6, 2003 yõlõnda % 4,7 olarak gerçekleşmiştir.

Asgari Ücret: 2000 yõlõnõn ilk yarõsõnda 11.2 ABD Dolarõ olan asgari ücret seviyesi, Hükümet tarafõndan 1 Ekim 2000 tarihinde 16.7 ABD Dolarõna, 1 Ekim 2001 tarihinde 22.5 ABD Dolarõna, 1 Ekim 2002 tarihinde 27.0 ABD Dolarõna, 1 Mart 2004 tarihinde 34.9 ABD Dolarõna yükseltilmiştir.³⁹ Böylece asgari ücret ile

asgari geçim seviyesi, asgari emekli maaşõ ve özel sektörde çalõşanlarõn ücretleri arasõnda bir denge kurulmuştur.

Dõş Borç: Moğolistan'õn dõş borç miktarõ 1991–2002 yõllarõnda 1 milyar 255 milyon ABD dolarõ olarak gerçekleşmiştir.⁴⁰ 2005 yõlõnda, bağõş yapan ülkeler ve uluslararasõ mali kuruluşlardan 148.3 milyon dolar kredi sağlanmasõ planlanmaktadõr.⁴¹ Öte yandan, 48.1 milyon dolarlõk dõş borç ödemesi yapõlmasõ öngörülmektedir.

Aldõğõ Dõş Yardõm: İstatistik verilere göre 2004 yõlõnda ziraat, inşaat, çevre, enerji, sağlõk, sosyal güvenlik, ulaştõrma ve diğer sektör ve alanlarda kullanõlmak üzere 44.5 milyon dolar karşõlõksõz dõş yardõm alõnmõştõr. Kullanõlan toplam yardõmõn

%30'u ABD, %26'sõ Japonya, %7'si Almanya, %6'sõ AB, %5'i Asya Kalkõnma Bankasõ'ndan sağlanmõştõr.

Moğolistan'õn Ocak 1997'de Dünya Ticaret örgütüne (DTÖ) katõlmasõ, ül-kenin ekonomik reformlarõnõn başarõsõnõn ve uluslararasõ kabul gören ilkelere uygun yeni ticaret rejiminin gelişiminin bîr göstergesidir.

Moğolistan'õn Ocak 1997'de Dünya Ticaret örgütüne (DTÖ) katõlmasõ Moğolistan'a, tüm üye ülkeleri içerecek şekilde dünya çapõnda ticaret yapma imkânõ sağlamõştõr. Bu ülkenin ekonomik reformlarõnõn başarõsõnõn ve uluslararasõ kabul gören ilkelere uygun yeni ticaret rejiminin gelişiminin bîr göstergesidir.

Hali hazõrda, Avrupa Birliği Haziran 2005 itibariyle yeni ticaret öncelikleri tasarõsõ (New Trade Preference Scheme) kapsamõnda Moğolistan'õn gümrüksüz ticaret hakkõnõ onaylamõştõr.

40 İbid., s.56.

41 Min istr y of For eign Affair s M on golia, Diplomatic B luebook, Ulaan baatar, Admon d Pr ess, 2006, s. 80.

Buna göre Moğolistan, 2005-2015'e kadar 7,200 çeşidin üzerindeki malõ AB'ye ihraç edebilecektir.

Moğol Hükümeti çok yakõn bir gelecekte ABD, Güney Kore, Japonya ve AB ile serbest ticaret anlaşmasõ imzalamayõ ümit etmektedir.