B. MOĞOLİSTAN’IN DIŞ POLİTİKASI
V. Milli Güvenlik İst ihbarat Hazinesi
19. Milli Güvenliğin sağlanmasõnda devlet politikasõnõ düzenlemek ve yürütmek için gerekli tüm istihbarat bilgilerini ilgili yetkili kurum ve kuruluşlar, vatandaşlar dõş kaynaklardan sağlar ve Milli İstihbarat Hazinesi Moğolistan Milli Güvenlik Konseyinin bünyesinde kurulur.
İki. Moğolistan Egemenliği
20. Moğolistan egemenliği demek Moğolistan cumhuriyeti, bağõmsõzlõğõ, toprak bütünlüğü ve ülke sõnõr dokunulmazlõğõnõn sağlanmasõ durumudur.
21. Moğolistan egemenliğine tehdit oluşturabilir dõş etkenler:
1/ Herhangi bir devlet veya güçlerin Moğolistan’a karşõ silah kullanmalarõ veya teşebbüste bulunmalarõ;
2/ Moğolistan hürriyetine güç kullanmak ve halkõn birlik ve beraberliğin bozulmasõna yönelik politika yürütmek;
3/ Uluslararasõ hukuk ilkeleri doğrultusunda Moğolistan’õn diğer ülkeler ile ilişki kurmasõna engel oluşturmak ve baskõ yapmak;
4/ Moğolistan Devleti ve onun halkõna yönelik soykõrõm yapmak, saldõrõ düzenlemek, casusluk etmek, casusluk organize etmek ve casusluk için kõşkõrtmak, yardõm ve yataklõk etmek;
5/ Herhangi bir devlet kendi çõkar ve görüşlerini Moğolistan’a zorla dayatmak, anlaşmazlõğõ güç kullanarak çözmeye çalõşmak;
6/ Siyaset, asker, ekonomi ve ideoloji doğrultusunda Moğolistan’õ kendi egemenliğin altõna almaya çalõşmak
7/ Moğolistan’õ etkileyecek küresel, bölgesel veya kõsmõ bölgesel anlaşmazlõğõ yüzünden çõkan savaşa katõlmak;
8/ Moğolistan’õn ekonomik dengesini bozmak, hükümet darbesine kalkõşmak veya yapmak, diğer devletlerin aleyhine politika veya girişimde kullanmak;
9/ Ülke sõnõrlarõnõ değiştirmek, sõnõr kaçakçõlõğõ yapmak, sõnõr ihlali;
10/ Komşu ülkeler arasõ çatõşma ve anlaşmazlõğa katõlmak, bu ülkelerin iç çatõşma ve anlaşmazlõğõna karõşmak;
11/ Komşu ülkelerden çok sayõda mültecilerin sõnõrõ ihlal etmeleri;
12/ Ekolojik ve doğal afetler, insan ve hayvanlardan bulaşõcõ hastalõklarõn ortaya çõkmasõ;
22. Moğolistan egemenliğinin korunmasõnda tehdit oluşturabilir iç etkenler;
1/ devlet sisteminin bozulmasõ, Moğolistan’õ bir başka ülkenin koloni yapmaya çalõşmak ve teşebbüs etmek;
2/ Milli birlik ve beraberliği bozmak, Moğolistan’õn egemenliğine tehlike oluşturacak siyasi, ekonomik ve askeri politika uygulamak;
3/ Din, milliyet, toprak anlaşmazlõğõ ve çatõşmalarõna neden olmak;
4/ Moğolistan gücünü azaltmak, zarar vermek ve casusluk yapmak;
5/ Silahlõ kuvvetler ve diğer askeri güçlerin bölünmesi, milliyetçilik duygunun zayõflamasõ, asker ve vatandaşlar arasõ çatõşma, anlaşmazlõklarõ ve silahlõ çatõşmanõn çõkmasõ;
23. Moğolistan egemenliği koruma yollarõ:
Birincisi: 1/ herhangi bir devletle ilişkide bulunurken uluslararasõ hukuk ilkelerine uymak ve bir diğerinin bu ilkelere uymasõnõ sağlamak;
2/ uluslararasõ barõş ve güvenliğin sağlanmasõ için yapõlan Birleşmiş Milletler, diğer uluslararasõ kurum ve kuruluşlarõn faaliyetlerine destek vermek ve işbirliği yapmak;
3/ Birleşmiş Milletler Şartõnõn 51. Madde doğrultusunda ülkeye yapõlan haksõz saldõrõya karşõ bireysel veya kolektif müdafaa haklarõnõ ikili ve çok taraflõ olarak kullanmak;
4/ Asya-Pasifik Bölge, özellikle Kuzey-Doğu Asya ve Orta Asya’da stratejik istikrarõ sağlamak, barõşõ güçlendirmek, güvenliği koruyan politika izlemek;
5/ topraklarõnõ başka ülkeler aleyhine kullandõrmama politikasõ izlemek;
Moğolistan’õn nükleer silahlardan arõnmõş bölge statüsünü uluslararasõ arenada güçlendirerek milli güvenliği siyasi yollarla güçlendirmek; Orta Asya’yõ nükleer silahlardan arõnmõş bölge haline getirme amacõ gütmek;
6/ Moğolistan milli menfaatine zarar veren, Moğolistan itibarõnõ düşürecek herhangi girişimlerine karşõlõk hemen delil göstererek yalanlamak, gerekli durumda hükümet politikasõ ve faaliyetlerine yansõtmak;
7/ dõş ülkeler ile ilişki kurmada ana yol olan “halk diplomasõ” politikasõnõ kullanarak Moğolistan’õ tanõma ve desteklemeleri için diğer ülkeler, özellikle komşu ülkeler ve söz sahibi dünya ülkelerinde bu yönde etki yaratmak;
8/ Moğolistan’da ikamet etmekte olan yabancõ ülke vatandaşlarõ ve uyruksuz vatandaş sayõsõ ve onlarõn seyahat haklarõnõ kanunlaştõrõp denetlemek, Moğolistan’da yasa dõşõ olarak barõnmanõn önüne geçilecek sistem oluşturmak;
İkincisi. 1/ Moğolistan, diğer devletler ve uluslararasõ kuruluşlar ile askeri alanda işbirliği yaparak kendi devletini olasõ saldõrõlardan korumak, önlem almak, Milli Güvenlik Politikasõnda komşu veya diğer üçüncü ülke, Birleşmiş Milletler ve uluslararasõ diğer silahlõ kuvvetlerinin desteğini almak için politika izlemek;
2/ kendi ülke egemenliği, toprak bütünlüğü ve sõnõr güvenliğini koruyabilecek silahlõ kuvvetleri bulundurmak;
3/ Kendi devletini savunmak için uluslararasõ savunma sistemine göre askeri savunma ilkeleri doğrultusunda hareket eder. Silahlõ saldõrõ ve güç kullanma karşõsõnda sadece kendi güçlerini kullanma durumunda savaşmak, onun için yurtiçi ve yurtdõşõ tüm imkânlarõ seferber etmek;
4/ askeri alanda güven ortamõ yaratmak, bölge güvenliği sağlama mekanizmasõnõ oluşturmak için uluslararasõ çaba ve işbirliğine aktif katõlmak;
Üç. Toplum-Devlet sisteminin güvenliği
24. Toplum-devlet sisteminin güvenliği demek hükümet, sosyo-ekonomi sistemi, devlet sisteminin ana ilkeleri, insan haklarõ ve özgürlüğünün Moğolistan Anayasasõ ile kanunlaştõrõlmasõ demektir.
25. Toplum-Devlet sisteminin güvenliğinin sağlanmasõnda tehdit oluşturabilir dõş etkenler:
1/ Moğolistan hükümet, toplum ve ekonomi sistemlerinin bozulmasõna yönelik politika yürütmek;
2/ Moğolistan devlet bütünlüğünü bozmak amacõyla õrk, toplum kõsõmlarõ, gruplarõ ve hükümet yönetimini birbirine düşürmek, halkõn birlik ve beraberliğini bozmak veya teşebbüs etmek;
3/ devlet sõrrõ, bunun içinde askeri ve teknolojik sõrlarõn sõzdõrõlmasõ;
4/ diğer ülke temsilciler, bu kişiler arasõndan bazõlarõnõn casusluk etmeleri;
26. Toplum-devlet sisteminin güvenliğinin sağlanmasõnda tehdit oluşturabilir iç etkenler:
1/ Anayasa ile kanunlaştõrõlan Moğolistan Egemenliğinin bozulmasõ;
2/ Hükümet yetkisi yasadõşõ olarak elinden alõnmak veya teşebbüste bulunmak;
3/ Mülkiyet eşitliğinin bozulmasõ, mülkiyet haklarõnõn çiğnenmesi;
4/ Din ve tapõnaklarõn hükümet işlerine karõşmama ilkesinin bozulmasõ;
5/ Hükümet yetki eşit dağõlõmõnõn bozulmasõ;
6/ Görüş, õrk, inanç ve yaşadõğõ yerlere göre gruplaşmak, hükümet yönetimi içinde milli güvenlik kurallarõna uymamak;
7/ Devlet savunma sistemi ve halk-asker ilişkilerinin zayõflanmasõ;
8/ Toplumda kanun, disiplin, sorumluluğun zayõflamasõ, karõşõklõk çõkarmasõ, hükümet yönetim ve kontrolü zayõflayarak devlet sõrrõn sõzdõrõlmasõ;
9/ Rüşvet olayõn ve organize suçlarõn artmasõ;
10/ Strateji veya devlet stoklarõnõn tükenmesi, açlõk, doğal afetlere uğramak, salkõn hastalõklarõn çõkmasõ;
27. Toplum devlet sisteminin güvenliğini sağlanma yollarõ:
Birincisi. 1/ Moğolistan Anayasasõ ilkelerine uygun yasalar düzenlenerek uyulmasõ;
2/ Siyasi partiler ve hareketlerin faaliyetlerini düzenleyen siyasi mekanizmayõ
3/ Devlet üst düzey yönetimini, milli çõkarlar aleyhine olan herhangi etkilerden korumak, önlem almak;
4/ Milli güvenliği açõsõndan kanunen yasak olanlar dõşõndaki diğer durumlarda devlet işlerinin halka açõklanmasõ
İkincisi. 1/ Moğolistan dõş ilişkilerinde milli menfaatine önem verme, diğer ülkelerle iyi ilişkide bulunma ve kendi ilkelerine daima sadõk kalma politikalarõ izler;
Milli çõkarlarõna tehdit oluşturmadõğõ durumda Moğolistan gruplaşmaya katõlmama politikasõ izler;
Moğolistan çõkarlarõ diğer ülke çõkarlarõ ile çakõştõğõ durumda Moğolistan milli çõkarlarõ dikkate alõnarak esnek kararlar verilir;
2/ Moğolistan iki komşu devletleri ile olan ilişkilerine öncelikle önem verir ve dengeli ilişki kurma, her iki devlet ile güven ilişkisi geliştirme, iyi komşuluk ilişkileri ve karşõlõklõ yararlõ işbirliği her yönden geliştirme politikalarõ izler. Bu ülkeler ile ilişkide bulunurken komşu devletlerden Moğolistan milli çõkarlarõ ile ilgili politikalarõ yansõtmak; Moğolistan milli çõkarlarõna zarar vermeyen iki komşu ülke arasõ anlaşmazlõğa katõlmaksõzõn tarafsõz tutum sergilemek;
3/ Açõk dõş politika yürütmek; uluslararasõ barõş ve güvenliği sağlama ve işbirliği geliştirme konularõnda söz sahibi ülkeler ile görüş alõşverişte bulunarak kendi ülkenin stratejik önemini artõrmak; söz sahibi ülkelerin stratejik ilgilerini Moğolistan’a çekme politikasõ izlemek;
4/ Gelişmekte olan ülkeler ve denize çõkõşõ olmayan ülkeler ile ilişkide bulunurken ortak çõkarlarõnõ uluslararasõ arenada birlikte korumak ve gerçekleştirmek;
Dört. Vatandaşlõk özgürlüğü ve özgürlüğünün korunmasõ
28. Vatandaşlõk özgürlüğü ve özgürlüğünün korunmasõ demek her vatandaşõn kendisinin başta olmak üzere ülkesi ve halkõnõn çõkarlarõ için tüm beden ve beyin gücünü kullanmak ve uluslararasõ anlaşma gereği insan haklarõ konusunda Moğolistan’õn üstlenmiş olduğu görevin yerine gelmesi için uygun ortamõn oluşmasõ durumuna denir.
29. Vatandaşlõk özgürlüğü ve özgürlüğünün korunmasõ için tehdit oluşturabilir olasõ dõş etkenler;
1/ Diğer ülkelerin entrikasõ ve baskõsõ sonucu Moğolistan Anayasasõ ile yasalaştõrõlmõş olan demokrasi, eşitlik, vatandaşlõk özgürlüğü ve özgürlüğün ihlal edilmesi;
2/ Irk, dini inançlar ve fikir ayrõlõğõ sonucu her tür yolu kullanarak halkõn birlik ve beraberliğine tehlike oluşturmak;
3/ Yurt dõşõnda resmi veya özel amaçla seyahat eden, yabancõ ülkede sürekli veya geçici olarak ikamet eden Moğolistan vatandaşlarõnõn vatandaşlõk haklarõ ve özgürlüğünün kõsõtlanmasõ, ihlal edilmesi ve eşit hak ilkelerinin göz ardõ edilmesi;
4/ Yabancõ kuruluş ve vatandaşlarõn herhangi bir şekilde vaatte bulunma, kõşkõrtma ve kandõrma yoluyla Moğolistan vatandaşõnõ kendi emrin altõna almak ve onlarõ Moğolistan aleyhine yönelik kendi amaçlarõna adet etmek;
5/ İkinci vatandaşlõğõn doğmasõ ile hükümetin kendi vatandaşlarõnõn çõkarlarõnõ koruma güvencesinin yitirilmesi.
30. Vatandaşlõk özgürlüğü ve özgürlüğünün korunmasõ için tehdit oluşturabilir iç etkenler;
1/ Moğolistan Anayasasõ ve diğer kanunlarõ, aynõ zamanda Moğolistan’õn katõldõğõ veya taslağõnõ hazõrladõğõ uluslararasõ anlaşma ve konseptlerde yer alan insan haklarõnõn ihlal edilmesi;
2/ Moğolistan Anayasasõ ve diğer kanunlarõ ile yasalaştõrõlmõş olan Moğolistan vatandaşlõk haklarõ ve özgürlüğünün gerçekleşmesi için gerekli siyasi, ekonomik, toplumsal ve diğer koşullarõn sağlanmamasõ veya bozulmasõ;
3/ Sosyo-Ekonomik duruma göre vatandaşlarõn milliyetçilik duygusunun yitirilmesi;
31. Vatandaşlõk özgürlüğü ve özgürlüğünün sağlanma yollarõ:
1/ Moğolistan Anayasasõ ile verilmiş olan Moğolistan vatandaşlarõnõn hak ve özgürlüğünün yasalaştõrõlmasõ;
2/ İnsan haklarõ ve özgürlüğünün korunmasõ için uluslararasõ anlaşma ve konseptlere üye olmakla birlikte kendi ülke vatandaşlarõnõn çõkarlarõnõ korumuş ikili anlaşmalar sağlamak;
3/ Yurtdõşõna seyahat eden Moğolistan vatandaşlarõna, vatandaşlõk hak ve görevlerinin bilinmesi ve korunmasõ ile ilgili bilgi sağlayan mekanizmayõ oluşturmak dõşõnda yurtdõşõnda görev yapan büyükelçilik ve konsolosluklarõn, kendi vatandaşlarõn haklarõnõ koruma görev ve sorumluluklarõnõ artõrmak;
4/ Siyasi baskõ sebebini araştõrarak siyasi baskõ af etmek, bu tür üzücü olaylarõn tekrarlanmamasõ için siyaset ve hukuk zeminleri hazõrlamak;
5/ İnsan haklarõ ve özgürlüğü koruyan hükümet dõşõ sistem faaliyetleri desteklemek;
6/ Salgõn hastalõklarõ, Moğolistan nüfusunun yaşõ, cinsiyeti ve genel yapõ dengesinin bozulmasõ gibi õrk ve milliyete tehlike oluşmasõ durumunda insan haklarõ ve özgürlüğüne yasa gereği belirli sõnõrlamalar getirilebilir;
7/ İkinci vatandaşlõk durumunun oluşmamasõ için kanun çõkarmak ve uluslararasõ anlaşma sağlamak;
8/ Moğolistan vatandaşlarõ ve yabancõ ülke vatandaşlar insan haklarõ ve özgürlük haklarõnõ kullanõrken bir başkasõnõn hak ve özgürlüğüne tecavüz etmemeli ve zarar vermemeli, ayrõca ülke güvenliği ve milli çõkarlarõna zarar vermemelidir.
3. Moğolistan’õn Dõş İlişkileri ve Dõş Politikasõ
Uluslararasõ ilişkilerde soğuk rüzgâr estiren İkinci Dünya savaşõn bitmesi ve karşõ kutuplu iki süper gücün oluşturduğu dengenin bozulmasõyla birlikte uluslararasõ ilişkiler yeni boyuta taşõnmõştõr. Toplumsal gelişim süreciyle birlikte ekonomi ve teknoloji alanõndaki gelişmeler, ülkeler arasõndaki ilişkileri yoğunlaştõrmõş ve buna paralel olarak uluslararasõ ilişkilerde işbirliğin önemi giderek artmõştõr. Fakat bu olumlu gelişmeye rağmen din ve milletlerarasõ çatõşmalarõn artmasõ, õrkçõ görüşlerin yayõlmasõ ve bölgesel veyahuttu belirli ülkelerin içişlerinde şiddetin artmasõ hiç dinmiyor. Sosyalist rejimin çökmesi ve Sovyetler Birliğinin dağõlmasõ, müttefik devlet olan Moğolistan’õn dõş ilişkilerini tamamen değiştirmiştir.45 Moğolistan’õn siyasi, toplumsal ve ekonomik değişimler, kendi devletin çõkarlarõ doğrultusunda, somut duruma dayalõ dõş politika izleme imkânõnõ sunmaktadõr.
Moğolistan, demokrasiye ve serbest pazar ekonomisine geçmekle, dõş politikada hedeflerin, stratejilerin ve önceliklerin kesin bir değişimini de kabul etmiş olmaktadõr. Moğolistan artõk "uydu devlet" dõş politikasõnõ terk etmiş, ulusal çõkarlarõnõn rehberliğinde, bağõmsõz, bağlantõsõz, çok yönlü, açõk bir dõş politika kavramõ geliştirmiştir.46
1992 Anayasasõ, Moğolistan'õn evrensel boyutla tanõnmõş kurallara ve ilkelere uyacağõnõ ve barõşçõl bir dõş politika izleyeceğini taahhüt etmektedir.47 Ulusal Güvenlik ve Dõş Politika kavramlarõ 1994 yõlõnda, parlamentoda, sürdürülebilir ve uzun vadeli hedeflerle birlikte kabul edilmiştir. Yeni dõş politikasõyla Moğolistan, bölgesel ve uluslararasõ pozisyonunu geliştirmekte, sürekli yeni dostlar ve ortaklar kazanmaktadõr. Moğolistan'õn 144 ülkeyle diplomatik ilişkileri, 190’a yakõn uluslararasõ anlaşma ve konvansiyonda imzasõ, 54 uluslararasõ ve hükümetler arasõ kuruluşta üyeliği vardõr. Yabancõ temsilciliklerin sayõsõ da artmaktadõr. Son olarak Kanada ve Avusturya'da yeni Moğol büyükelçilikleri ve 7 diplomatik temsilcilikte konsolosluk ofisleri açõlmõştõr. 19 fahri konsolosluğun da katõlõmõyla. Moğolistan'õn şu an yurtdõşõnda 45 fahri konsolosu bulunmaktadõr.
Ülke, Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti ile dõş politikada uzun vadeli, istikrarlõ ve iyi komşuluk ilişkilerini geliştirmeyi amaçlamaktadõr.
Siyasalarõn özü, bu ülkelerden birinin çizgisinde ilerlemek değil, dengeli ilişkiler sürdürmektir.
Moğolistan halkõ tarafõndan (tarihi nedenlerden dolayõ), Çinlilere karşõ büyük bir güvensizlik ve olumsuz duygular beslenmektedir.
Halen Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) sõnõrlarõ içerisinde bulunan İç Moğolistan'da yaşayan yaklaşõk 4 milyon Moğol, bölgedeki Çinli nüfus yanõnda azõnlõğõ oluşturmaktadõr. Moğolistan'da son yõllarda yabancõ sayõsõnõn belli düzeyde tutulmasõ yönünde yapõlan hukuki düzenlemelerin temelinde "Çinli nüfusun çoğalarak ülkedeki nüfus dengesini bozmasõna engel olma" fikri yatmaktadõr.48
47 L. Ch oijilsur en , Mongol Ulsyn Undsen H uuli, Ulaan baatar , Mon gol Uls yn Ikh Kh ur al Kh evlel,2002, s. 6.
48 TÜRK İŞBİ RLİĞİ VE KA LKINM A İDA RESİ BAŞKAN LIĞI, 2005, s.32.
Ancak, diğer bir yandan da Moğolistan, önemli bir dõş ticaret ortağõ olan Çin Halk Cumhuriyeti'ne her türlü sebze, meyve ve ucuz tüketim malõ ithalinde bağõmlõ bulunmaktadõr. Moğolistan'õn resmi yaklaşõmõ, Çin Halk Cumhuriyeti ile dengeyi esas alan bir dõş politika izlemektir. Buna karşõlõk, Çin Halk Cumhuriyeti tarafõndan da Moğolistan'a anlayõşlõ, ilişkileri geliştirmeye yönelik bir yaklaşõm mevcuttur.
Moğolistan dõş politika konseptinde Moğolistan'õn iki komşusundan biri olan Rusya Federasyonu ile iyi ilişkiler kurmanõn bir dõş politika önceliği olduğu vurgulanmõştõr. Son yõllarda dõş ticaret ortaklarõnda çeşitlenmeye gidilse de ülkenin büyük bir dõş ticaret ortağõ Rusya Federasyonu'dur. Moğolistan halen petrol, elektrik, önemli enerji istasyonlarõ ve fabrikalarõn yönetimi ve yedek parça sağlanmasõ konularõnda Rusya Federasyonu'na fazlasõyla bağõmlõ durumdadõr.
Moğolistan 1994 yõlõnda Çin Halk Cumhuriyeti ile 1993 yõlõnda ise Rusya Federasyonu'yla dostluk ve işbirliği anlaşmalarõ imzalamõştõr. Bağõmsõzlõk, egemenlik, toprak bütünlüğü, saldõrmazlõk, iç politikaya müdahaleden kaçõnõlmasõ, barõşçõl tutum sergileme gibi karşõlõklõ saygõya dayalõ evrensel ilkeleri dikkate alan bu anlaşmalar ortaklõk seviyesinde karşõlõklõ ilişkilerin kurulmasõna ön ayak olmuştur. 26 yõl aradan sonra. Kasõm 2000'de Rusya Devlet Başkanõ'nõn Moğolistan'õ ziyareti, ikili ilişkilerde yeni bir dönemi başlatmõştõr. Rusya Başbakanõnõn 2002 yõlõnda yaptõğõ ziyaret ve Moğolistan Başbakanõnõn 2003 yõlõnda Rusya'yõ ziyareti, önemli meselelerin çözümünde olağanüstü önem taşõmõştõr.
Heyetlerin karşõlõklõ ziyaretleri aracõlõğõyla, Moğolistan ve Çin arasõndaki dostça ilişkileri güçlendirmeye, ekonomik işbirliğini ve ticareti derinleştirmeye yönelik çabalar olumlu sonuç vermiştir. Çin Başkanõ Hu Jintao'nun Moğolistan'a bir
ziyareti sõrasõnda, iyi komşuluk ve karşõlõklõ güven geliştirmek üzere mutabakat sağlanmõştõr.
Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti, ülkenin iki ana ticari partneri ve yatõrõmcõlarõdõr.
Çok eksenli dõş politikasõnda Moğolistan, ABD, Japonya ve Almanya gibi sanayide gelişmiş ülkelerle ilişkilerini de ilerletmekledir.
Moğolistan-Japonya ilişkileri 1970'lerden itibaren gelişmeye başlamõş, 1990'dan sonra ivme kazanmõştõr. Dõş politikada Japonya ile ilişkilere öncelik ve önem verilmektedir. Japonya bugün Moğolistan'a en çok yardõm ve kredi sağlayan ülke haline gelmiştir. Son yõllarda iki ülke arasõnda üst düzeyde temaslar ve ziya-retler gerçekleştirilmektedir. Ancak, tüm bunlara karşõn, Japonya'da nüfusun fazlalõğõ ve Moğolistan'da kullanõlmayan geniş arazilerin varlõğõ, Moğollarda Japonya'nõn ülkeye bakõş açõsõ konusunda bazõ sorular uyandõrmakta ve temkinli davranõlmasõna yol açmaktadõr. Moğolistan'õn Japonya ile ilişkileri de kapsamlõ işbirliği çerçevesinde büyük gelişim gösterdi. Japonya, Moğolistan'õn demokratik reformlarõnõn daha önce de destekçisiydi ve ülkenin serbest pazar ekonomisine geçişindeki sorunlarõ çözme alanõnda yarõ yarõya sorumluluk üstlendi.
Güney Kore ve Hindistan gibi ülkelerle de işbirliği ilişkileri araştõrõl-maktadõr. Bu ülkelerin siyasi, mali ve moral destekleri, pazar ekonomisine geçişi hõzlandõracak yeni siyasi, ekonomik ve sosyal stratejileri takviye etmede önemli rol oynamõştõr.
ABD ile özellikle ticari ilişkilerin geliştirilmesi Moğolistan'õn öncelikleri arasõndadõr. Hükümet tarafõndan hazõrlanan bazõ resmi belgelerde ABD'nin ismi iki büyük komşu Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti ile beraber yer almakta,
adeta bir "üçüncü komşu" olarak nitelendirilmektedir.49 Bu doğrultuda ABD'ye aynõ ayrõcalõklõ statü tanõnmaktadõr.
ABD, Moğol yöneticilerce politik çizgisini benimsemediği iki süper güç komşusuna karşõ garanti olarak görülmektedir.
Son 10 yõlda. Moğolistan ve ABD arasõnda, karşõlõklõ anlayõş ve güven derinleşti. Moğolistan'õn Birleşik Devletlerin dõş politika gündemindeki yeri arttõ ve yakõn ilişkiler gelişti. Başkan George W. Bush, 21 Kasõm 2005 tarihinde. ABD'nin Başkanlõk düzeyindeki ilk ziyaretini gerçekleştirmişti. Moğol siyasetçileri bu ziyareti demokratikleşme süreçlerine ABD'nin verdiği değerin bir kanõtõ olarak yorumladõlar ve Amerika'yõ üçüncü komşularõ olarak gördüklerini beyan ettiler.
Terörizme karşõ mücadele, iki ülkenin ortak amacõ olarak beyan edildi.
Moğolistan, Avrupa ülkeleri için ekonomik ve siyasi öneme sahiptir. Siyasi ve ekonomik çalkantõlarõn devam ettiği Rusya Federasyonu ve dünya piyasalarõnda yoğun baskõsõnõ hissettiren Çin Halk Cumhuriyeti ile gelecekte kurulacak ilişkiler konusunda emin olamayan bu ülkeler için, dünyanõn bu bölgesinde sağlam bir bağlantõ noktasõ bulunmasõ önem taşõmaktadõr. Bu görüş paralelinde çeşitli hibe ve yardõmlarõn yanõ sõra, ticaretin geliştirilmesine yönelik danõşmanlõk hizmetleri veren, finans temin eden kurum ve kuruluşlarla Avrupa ülkeleri, Moğolistan'da faaliyette bulunmakta, ekonominin canlandõrõlmasõna yönelik çalõşmalarda yoğunlaşmaktadõr.
Moğolistan, ikili ve çok taraflõ bölgesel işbirliğini teşvik için çaba gösterirken Asya - Pasifik bölgesine öncelik vermektedir ve siyasi - ekonomik bütünleşmeye yapõcõ olarak katõlmaktadõr.
Moğolistan, güvenlik sorunlarõm çözme konusunda bir danõşma me-kanizmasõ olmasõ gerekliliğine inanmakta ve bu yüzden Kuzeydoğu ve Orta Asya'ya özel önem vermektedir. Bu maksatla güvenlikle ilgili resmi bir diyalog mekanizmasõ teklif etmiştir ve bu projeyi geliştirme adõna çalõşmalar yapmaktadõr.
1998 yõlõnda ASEAN Bölgesel Forumu'na katõlõmõndan beri, Moğolistan forum faaliyetlerinde aktif rol oynamaktadõr.50 APEC ve ASEM üyelikleri için de başvuruda bulunulmuştur.
Sosyal ve ekonomik konularda 50'nin üzerinde kararõn yazõlõmõnõ üstlenmiş, BM tarafõndan alõnan 500 kadar karara da destek olmuştur. Demokratikleşme yolunda adõmlar atma kararõnõn ardõndan, 2002 yõlõnda Kofi Annan'õn ülkeye yaptõğõ ziyaret oldukça kayda değerdir.
Hükümet 2001 yõlõndan beri Birleşmiş Milletler Kalkõnma Programõ çerçevesinde İyi Yönetim ve İnsan Güvenliği programõnõ uygulamaktadõr. Devlet Başkanõ Natsagiin Bagabandi'nin 2000 yõlõndaki BM Milenyum zirvesinde ve 2003 yõlõndaki BM Okuryazarlõk Zirvesi'nin açõlõş töreninde bulunmasõ, Moğolistan'õn BM ideallerine katõlõmõnõn güçlü kanõtlarõdõr.
Moğolistan, dünyanõn BM tarafõndan Nükleer Silahlardan Arõnmõş Bölge olarak (anman ilk ve tek devletidir ve bu statüsüyle, nükleer güç sahibi devletler de dahil, bütün uluslararasõ arenada bölgesel güvenlik ve istikran arttõrma adõna destek görmüştür. Moğolistan BM'e üye ülkelerin, kuruluşun, finanssal istikrara kavuşmasõ ve 21. yüzyõlõn sorunlarõyla baş etme konusunda verimli ve dinamik bir rol üstlenmesi konusundaki özlemlerini paylaşmaktadõr.
50 Tsedendamba Batbayar, 1990, s. 58.
Moğolistan, 10-12 Eylül 2003 tarihleri arasõnda Ulan-Batur’da, 119 ülke, 10 uluslararasõ kuruluş ve 650 sivil toplum temsilcisinin katõlõmõyla 5.si düzenlenen Uluslararasõ Yeni Demokrasiler Konferansõ’na ev sahipliği yaptõ.51 Konuşulan ana konular, demokrasi, iyi yönetim ve sivil toplumdu. Kapanõş oturumunda alt komite-ler ve Parlamenterkomite-ler Forumu'nun Önergesi üzerine konferans 22 maddeden oluşan Ulan-Batur Bildirisi'ni ve eylem planõnõ yürürlüğe koydu. Delegeler, demokrasileri güçlendirme, kanunlarõ yenileme, yolsuzlukla ve terörizmle mücadele, fakirliğe karşõ müdahale konusunda fikir birliğindeydi. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Ulan-Batur konferansõ ve uluslararasõ önemi konusunda bir kutlama mesajõ da yayõnladõ.
2004 yõlõnda Moğolistan, ABD'nin Milletini um Challengc Account listesine girecek ülkeler arasõnda yer aldõ, Moğolistan hükümeti, bu kararõ, ülkede demokrasi için ABD'nin istikrarlõ desteğinin tezahürü olarak algõladõ.52
WT0 üyesi olarak Moğolistan, milli kalkõnmanõn özel gereklerini dikkate alarak, ticaretin serbestleşmesini destekler.
Moğolistan eski sosyalist ülkelerle ilişkileri geliştirmeye önem verir ki bu ülkelerle neredeyse 50 yõldan beri yakõn işbirliği ilişkileri vardõr. Hükümet, gelişmekte olan ülkelerle ilişkileri iyileştirmeye de öncelik verildiğini açõklamõştõr.
Moğolistan gelişmekte olan bir ülkedir. Bağlantõsõz ülkeler hareketinin ve grup 77'nin üyesidir. Bu organizasyonlarõn rolünün, küreselleşme çağõnda daha da artmasõ beklenmektedir.
Moğolistan dõş ekonomik ilişkilerini geliştirirken birkaç temel ilke göz önünde bulundurulmaktadõr. Bunlar ithal ikameci sanayiyi geliştirmek, Moğolistan'õn hammaddeye dayalõ ihracatõnõn azaltõlmasõ, mineral ve hayvansal hammaddelerin
işletimini arttõrarak dünya piyasasõnda rekabet edebilecek düzeye getirmek; sahip olduğu hammaddelere dayalõ olarak şimdiki fabrikalarõ modem teknik, teknoloji ile donatmayõ ve gõda, hafif sanayi, madeni kimya bioteknoloji gibi ihracata yönelik fabrikalarõ geliştirmeyi amaçlamak; ihracatõn çeşidini çoğaltmak, altõn, bakõr ve molibden gibi madenleri işletmek ve dünya piyasasõnda rekabet edebilecek üretimi gerçekleştirmek için yabancõ ülkelerle işbirliği yapmak; Moğolistan ihracat piyasasõnõ genişletmek, altyapõ ve uluslararasõ nakliyatõ geliştirmek; ithal ikameci küçük ve orta girişimciliğin geliştirilmesinde yabancõ teknoloji ve yardõmõ almaktõr.53
53 İbid., s.28.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MOĞOLİSTAN’IN ULUSLARARASI ÖRGÜTLERLE İLİŞKİLERİ
A. MOĞOLİSTAN’IN ULUSLARARASI ÖRGÜTLERE ÜYELİĞİ
Moğolistan 1960’larda ekonomik ve sosyal konulardaki önemli kazanõmlar yanõmda uluslararasõ alana da girmişti. 1921 yõlõnda bağõmsõzlõğõnõ dünya’ya ilan eden Moğolistan BM’nin üyesi olmak için olumsuz tarafõ yoktu.54 Ama 1946 yõlõnda BM’e dilekçe verdikten 15 yõl sonra ancak BM’e üye olmuştu. Moğolistan bu 15 yõl içinde BM’nin üyesi olmak için 5 defa dilekçe verdi ve 13 defa BM’den konu ertelenmişti. Böylece Moğolistan’õn uluslararasõ alana girmesi uzun ve zordu. BM’e üye olduktan sonra ona bağlõ ve diğer kuruluşlara da üye olmaya başlamõştõr.
Böylece bugünkü Moğolistan yeni dõş politikasõyla bölgesel ve uluslararasõ pozisyonunu geliştirmekte, sürekli yeni dostlar ve ortaklar kazanmaktadõr.
Moğolistan'õn 144 ülkeyle diplomatik ilişkileri, 190’a yakõn uluslararasõ anlaşma ve konvansiyonda imzasõ, 54 uluslararasõ ve hükümetler arasõ kuruluşta üyeliği vardõr.
Kuruluş Adõ: Üyelik yõlõ:
BM ve onun uzman kuruluşlarõyla üyeliği
1.Birleşmiş Milletler (UN) 1961
2.Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
(UNESCO) 1962