1. BÖLÜM
1.2. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin Oluşum Süreci
1.2.7. Ekonomik Potansiyel
IKBY’nin yönetimi altında, Kuzey Irak bazı bölgelerde ekonomik gelişime şahit olmuştur. IKBY Yatırım Kurulu’na göre, bu büyüme 2007’de başlamıştır. 2010’daki devlet bütçesi tahmini olarak 9.6 Milyar Dolardır. 2009 için gerçek GSYİH büyüme oranı yüzde 4.3’tür (dünya için yüzde 1.5’a karşılık). Bununla
254 Michael Rubin, a.g.m., s. 6. 255 Michael Rubin, a.g.m., s.5.
birlikte kişi başına GSYİH 2007 yılında gerçekleşen 3.200 Dolardan artışla sadece 4.500 Dolardır ancak bu bile bölgeyi ülke sıralamalarında 117’nci sıraya koymaktadır. Buna ek olarak, IKBY, Kuzey Irak’ta 1.376 özel endüstrinin oluşması için yerel ekonomiye yardımcı olmuştur. 256
Bununla birlikte, bu ekonomik büyüme sadece birkaç alanda gerçekleşmiştir. IKBY tarafından eyaletin ekonomisinin 2008’e kadar farklı sektörlerindeki projeler için verdiği lisansların sayısına bakıldığında, bu büyümenin geçici ve hassas olduğu görülebilir. Bu ekonomik büyüme sürecinde sektörler arasında denge yoktur. İnşaat (% 34) ve daha az boyutta metal (% 20) ve gıda (% 15) alanları, en yüksek lisans sayısını alarak bu alanlarda diğerlerinde daha fazla faaliyet olduğunu göstermiştir. 257
Uzun bir süredir, IKBY, büyük oranda bölgesel aktörler tarafından sunulan yardımlara bağlıdır. Ancak, hidrokarbon rezervlerinin boyutunun artan bir şekilde fark edilmesiyle, dikkatini hızlı bir şekilde petrol ve gaza kaydırmıştır. Şu anda petrol ve gaz sahalarına yatırım yapmakta olan 41’den fazla firma vardır. Rakip parti olan Goran’a göre, her ne kadar IKBY bir günde 45 milyar varil petrol üretme kapasitesine sahip olsa da şu anda sadece 200.000 üretmektedir. Bu sahaların tamamı, KDP ve PUK’un doğrudan kontrol altındadır ancak IKBY’nin hiç kontrolü yoktur.2001’den 2009’a kadar IKBY, 500 Milyar Irak Dinarından fazla bir maliyetle 14.184’ten fazla işçiye istihdam sağlayan 1.376 özel endüstriyel projeye fon sağlamıştır.258
IKBY, Crescent Petroleum ve Dana Gas tarafından kurulan bir ortak girişim olan Gas Cities LLC ile gelişim için Kürt Gaz Şehrinin inşasında 461 milyon metrekarelik bir sahanın verildiğini ilan ederek dikkatini gaza yöneltmiştir. Kürt Gaz Şehri içerisinde yaklaşık 3 Milyar Dolar maliyetle endüstriyel, konut ve ticari bileşenler bulunmaktadır. Dana Gas, Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen başkanı Sheikh Ahmed bin Sultan Al Qasimi altında “Orta Doğu’daki ilk bölgesel özel sektör
256 Denise Natali, a.g.e., s. 87 257 Denise Natali, a.g.e., s.88. 258 Denise Natali, a.g.e., s. 84.
doğal gaz şirketidir”.259 Aynı zamanda Khor Mor gaz sahasını elektrik istasyonlarını beslemek ve sivillerin gaz taleplerini karşılamak için Süleymaniye ve Erbil şehirlerine bağlayacak 180 km’lik bir boru hattı projesi başlatılmıştır. Bununla birlikte, bu önemli sektörler üzerinde kontrol sahibi olan tek kişi, Tabi Kaynaklar Bakanı Ashty Hawramy ve KDP Başkan Yardımcısı Neçirvan Barzani olarak görülmektedir, IKBY değil. Hawramy, Kürt parlamentosu üyelerini, Barzani’nin petrol ve gazdan elde edilen tüm parayı yatırmak üzere HSBC’de bir banka hesabı açmaya karar verdiğini belirtmiştir. 260
Kuzey Irak’ın toprağı çok verimlidir ve sebze, meyve ve buğday yetiştirmeye elverişlidir. 1980’lerde, Kuzey Irak, Irak buğdayının üçte birini üretmiştir. Kuzey Irak’ın arazilerinin neredeyse yüzde 74,6’sı tarıma elverişlidir; düzlüklerde ve dağlık alanlardaki ormanlarda ve ayrıca doğal araziler ve bağlarda boş ekim alanları vardır. Buna rağmen, tarım sektörü ihmalkar politikalardan ciddi zararlar görmüştür. IKBY Yönetiminde, mevcut ortalama tarım iş gücü yaklaşık yüzde 12,8’dir, yüksek bölgesel değişimlerle Süleymaniye’de yüzde 19,4’ten fazla iken Erbil’de sadece yüzde 6,6’dır. Diğer bölgelerde olduğu gibi, IKBY, yönetişimi iyileştirmeden patronaj amaçları için maaşları desteklemiştir. Örneğin, “IKBY Tarım
Bakanlığının 13,320 çalışanı varken, bunun aksine Kaliforniya Gıda ve Tarım Bakanlığının 1.892, Arizona Tarım Bakanlığının sadece 320 çalışanı vardır.” Yüksek çalışan sayısına rağmen, Kuzey Irak hala gıda tedarikinde İran ve
Türkiye’ye bağlıdır. Kuzey Irak’taki inşaat sektörü son on yılda hızlı bir şekilde büyümüştür. Denise Natali’ye göre, Erbil’deki inşaat işlerinin yüzde 95’i Türki şirketlerine giderken, Süleymaniye’de yüzde 85’lik bir kısım İranlı şirketlere aittir.261 Natali ayrıca bu sektördeki zıplamanın sadece “bir gecede milyoner olan az
miktarda insana faydalı olduğunu” ifade etmiştir. Örneğin, elektrik tedarikini
iyileştirmek içi, IKBY, iki enerji santralinin onarımına 116 Milyon Dolarlık bir kaynak yaratmıştır. Bu yenileme, özel şirketlerin taşınabilir jeneratörleri ile birlikte, Kürt şehirlerine günde yaklaşık 15 saat elektrik vermektedir. IKBY, elektriği hala
259 Oil Review Middle East, “Gas Boost for Kurdistan Region of Iraq”
20.10.2010, http://www.oilreviewmiddleeast.com/exploration-production/gas-boost-for-kurdistan- region-of-iraq, (14.06.2015).
260 Michael Gunter, Historical Dictionary of the Kurds, Scarecrow Press, Mary Land 2004, s. 183. 261 Natali, a.g.e., s. 93
Türkiye ve İran’dan almaktadır ve enerjisi için merkezi yönetim ve taşınabilir jeneratörlere bağlıdır. 262
Rubin’e göre, bu gelişme bile, artan mülkiyet fiyatlarından dolayı bölgeye faydalı değildir. Bu husus önemlidir çünkü çoğu mülkiyet, IKBY’deki sıradan vatandaşların imkanlarının ötesinde yüksek bir peşinat ödemesini gerektirmektedir. Bunun bir sonucu olarak, çoğu mülk küçük bir zengin elit kesime satılmaktadır.263
KOICA, Kuzey Irak’taki kamu çalışanları için çeşitli alanlarda eğitim kursları düzenlemiştir. MOP gelişimi desteklemek üzere IKBY Kamu İdaresi Enstitüsü’nü kurmuş ve kaynakları en iyi şekilde kullanmak ve vatandaşlara daha etkin hizmet sunmak için kamu hizmetine modern eğitim ve gelişim, danışmanlık ve araştırma sunmuştur. MOP ve INGO’lar, 2010’dan 2012’ye kadar 1.018 kurs düzenlemiştir. Bununla birlikte, bunların yüzde 88’i Erbil’de ve diğer yüzde 5’i Duhok’ta, KDP yönetimi altındaki merkezlerde sunulurken sadece yüzde 7’si PUK’un hakim olduğu Süleymaniye’de gerçekleştirilmiştir. Benzer şekilde, 2007’den 2008’e kadar 129 kursun sadece yüzde 27’si Japonya tarafından ve KOICA tarafından sunulan 13 kursun sadece yüzde 23’ü Süleymaniye’de verilmiştir.264 Bu durum partizanlığın, eğitim kararlarını yönlendirdiğini ifade etmektedir.
262 Natali, a.g.e., s.102. 263 Rubin, a.g.e., s. 8.
264 Kawa Jabary, The Politics of Low Capacity: The Case of Kurdistan, Master of Art Thesis, Political