Ekonomik İstihbarat

Tarihin derin katlarından günümüze kadar süregelen ve günümüzde de büyük hızla devam etmekte olan ekonomik ve siyasi gelişmeler, uluslararası ilişkileri derinleştirmiş, uluslararası meseleleri artırmış ve buna mükabil istihbarata olan gereksinim de aynı oranda gelişmiş ve büyümüştür (İlter, 2002, s. 4). Günümüzde istihbaratın önemli bir parçasını ekonomik istihbarat teşkil etmektedir. Tarafların bir birilerine karşı yürüttükleri açık, yarı açık ve özellikle gizli ekonomik bilgi savaşı ve aynı zamanda özel ve gizli ekonomik uygulamalar, ekonomik savunma veya önlemlerin ve saldırıların tümü ekonomik istihbaratı oluşturmaktadır.

21. yüzyıla girildiğinde artık her şey gibi istihbarat da büyük ölçüde değişikliğe uğramış ve farklı birçok alanları da kapsamış veya farklı disiplinleri de kendi içinde barındırmıştır. Günün şartlarına uygun olarak artan rekabet ortamı gereği küresel ekonomik etkinliklerde istihabat örgütlerinin kendine has rolleri vardır. Günümüzde ekonomik istihbarat faaliyeterini yoğun olarak yapan istihabat örgütleri ve bu örgütlere sahip ülkeler büyük bir üstünlüğe sahiptirler. Bu yüzden diğer ülkelerin de ekonomik istihbarat birimleri kurmaları ve geliştirmeleri çok önemli ve gerekli bir meseledir. Ekonomik istihbaratın dört ana işlevi bulunmaktadır. Bu işlevler; faaliyet gösterilen alanlardaki teknolojik ve bilimsel uzmanlığı denetlemek ve savunmak, iç ve dış pazarda oluşan fırsat ve tehditleri önceden sezmek, daha verimli bireysel veya toplumsal stratejileri

belirlemek ve tüm bu faaliyetleri destekleyecek bir takım genel etkileyici stratejilerin yapılması ve planlı olarak yürütülmesidir (Miman, 2007, s. 106, 115).

Ekonomik istihbarat kavramı genel olarak iki dala ayrılmaktadır. Bunlardan biri ekonomik espiyonaj, diğeri ise endüstriyel espiyonaj olarak ele alınmaktadır. Herhangi bir ülkenin milli çıkarları doğrultusunda düşman veya diğer yabancı ülkelerde gizli, örtülü ve yasadışı bir biçimde ekonomik bilgileri elde etmesi ve kendi lehine ekonomik avantaj sağlamasına ekonomik espiyonaj denilmektedir. Özel sektöre dahil olan kurumlarca kendi şahsi çıkarları doğrultusunda gizli, yasadışı ve örtülü bir biçimde toplanan bilgilere ise endüstriyel espiyonaj denilmektedir. Önemle dikkate alınması gereken özellik şurasıdır ki, ekonomik espiyonaj bir ülkenin milli çıkarları için toplanmış bilgileri, endüstriyel espiyonaj ise kişisel çıkarlar için toplanmış bilgileri kapsamaktadır. Bazen ise, milli çıkarlar doğrultusunda özel şirketlerin kullanılması ve düşman ülke veya karşıt şirketler hakkında da bilgi alınmasının sağlanması da söz konusu olabilmektedir (Köseli, 2011, s. 40-41).

Prof. Dr. Sherman Kent (2003, s. 141)’e göre, ekonomik açıdan baktığımızda stratejik istihbarat araştırması; “Savaş zamanında düşmanın stratejik gücünün ve kapasitesinin ve saldırıya açık zayıf noktalarının ne olduğuna; düşmanın politik ve ekonomik güç ve zayıflıklarının, savaşmakta kullandığı teçhizatın fiziki olarak durumunun nasıl olduğuna dair bilgi üretir. Bizim saldırıya yönelik askeri planlarımız da bu bilgiler temel alınarak oluşturulur. Barış zamanlarında ise, yabancı ülkelere dair, örneğin bir Avrupa ekonomik iyileşme programına sponsorluk edip etmeme kararı vermeniz gerektiğinde ve daha sonra bunu Kongre’nin ve vatandaşlarınızın önünde savunabilmek üzere sahip olmak isteyeceğiniz türde bilgileri üretir”.

İşletmeler düzeyinde ve ulusal güvenlik düzeyinde karşılaştırdığımız zaman ekonomik istihbaratın ne gibi değer ifade ettiğini görmekteyiz. Çizelge 5.1’de gösterildiği gibi ekonomik istihbarat işletmeler ve ulusal güvenlik açılarına göre farklılaşmaktadır. Şu özelliği de önemle ifade etmekte yarar vardır ki, bazı durumlarda işletmelerin bir takım çıkarlarını sağlanması, o işletmenin mensup olduğu devlete zarar vermektedir veya başka deyişle devletin çıkarlarıyla işletmelerin çıkarları örtüşmemektedir (Miman, 2007, s. 111).

Çizelge 5.1: Devlet ve işletmelerin ekonomik istihbaratı

İşletmelerin Ekonomik İstihbaratı Devletlerin Ekonomik İstihbaratı

İşletmenin Gelişimi Gücün Korunması

Ürünler Dünya Pazarı

Meslekle İlgili Bilgiler Örgütlerle İşbirliği Lobi Faaliyetleri Örgütlerle İlgili Bilgi Bilginin Özelleştirilmiş Pazarı Etkileme

Üst Düzey Yönetim Bilginin Stratejik İşlemleri

Kurumsal Kültür İstihbarat Kültürü

Kaynak: Miman (2007). Küreselleşmenin Ordusu: Ekonomik İstihbarat, İstanbul: IQ Yayınları. s.

111.

Ekonomik istihbaratın amacı, bir devletin ulusal amaçlarına ulaşabilip ulaşamayacağını tespit edebilmek için o devletin tüm ekonomik kaynaklarının ayrıntılı bir biçimde incelenmesidir. Bu nedenle ekonomik istihbaratın temel alanları; o devletin para politikası, tarım politikası, sanayisi, ticareti, finans yapısı, stratejik maddeleri, genel ekonomik durumu, stoklarının ve ekonomik gücünün kontrolünün kimin elinde olduğudur. Tarımsal alana yönelmiş olan istihbarat faaliyetiyle ile bir milletin ziraat işleri, hayvansal üretimlerinin yeterliliği konusunda stratejik bilgiler toplanır ve bunlar analiz edilir. Sanayi alanına yönelmiş olan istihbarat faaliyetiyle ülkenin sanayi teknolojilerinin durumu ve gelişmişliğini ve aynı zamanda sanayi kapasitesi gibi konularda bilgi toplanır ve çözümlenir. Ticaret alanına yönelmiş istihbarat faaliyeti ile ise ülkedeki ticaretin niteliği ve hacmi, dünya paraıyla olan ilişkileri hakkıda bilgiler tolanmakta ve analiz edilmektedir. Diğer taraftan ekonomik istihbarat faaliyetleriyle bir ülkenin elinde olan stratejik madde stokları veya temin edebileceği stratejik maddeler hakkında bilgiler toplanmaktadır. Özellikle savaş gibi olağanüstü durumlarda önlem amaçlı olarak devreye sokulabilecek stratejik maddeler, onların stokları, nerede ve kimler tarafından bulundurulduğu hakkında bilgiler toplanılmakta ve analizi yapılmaktadır. Ekonomik istihbarat faaliyetleri bir ülkenin ekonomik gücünü artıracağı gibi, aynı zamanda stratejik planda özel veri ve bilgilerle donatarak ülkenin ekonomik kazanç sağlamasına da yardımcı olmaktadır (Güven, 2017, s. 113).

Ekonomik istihbaratın bir ülke için önemi oldukça açık olmakla birlikte, aynı zamanda savaş dönemlerinde ülkeler açısından çok daha farklı ve etkileyici olmaktadır. Özellikle savaşın gidişatı üzerinde bir etkisi bulunmaktadır (Akad, 2018c, s. 53).