Edatlar

Edatlar birlikte kullanıldıkları kelimelerin, kelime gruplarının ve cümlelerin kullanışlarına ve ifade kabiliyetlerine yardım ederler. Bu bakımdan isim ve fiillere asıl kelimeler, edatlara ise yardımcı kelimeler diyebiliriz (Ergin, 1977:330).

3.5.1. Bağlama Edatları (Bağlaçlar)

Bağlama edatları kelimeleri ve cümleleri birbirine bağlayan edatlardır. Metnimizde sebep, benzerlik ya da şart bildiren bağlama edatları sıklıkla kullanılmıştır. Sınırlama, istisna bildiren yahut cümle bağlayıcı edatlar da mevcuttur.

ger: Ger ⌠a╧┬╧┬ yoġ-ısa ▓ış╧u└ senü└ 12a/4, Sürse ger Firdevs┬yi Firdevs┬ köyü└den ra╧┬b 46a/5

eger: Eger da▓vetü└ ╧abūl itmezse 117b/19, eger ki si└egi sürmeye ╧atup göze çekseler 48b/6

gerçi: Gerçi kim işlendi ġāyet ço╧ hünerlü işler ziyād 16a/20, ╨ūretā gerçi ża▓īf olur ▒übāb acu╧ 49a/5

148

egerçi, egerçi ki: Egerçi ki bu dünyā pā▒işāhlıġına sevinüp ġırre olma╧ 16b/14, Egerçi ki ser-cümlesi ⌠ayvān cinsidür 4a/7, egerçi ki çekirgenü└ zehri ve za┌mı olmaz 7a/9

çi-ger: Çi-ger bayam yā┌u▒ yo┌sul çi-ger reddem yā┌ud ma╧būl 119a/6, Çi-ger b┬-çāreyem ma⌠zūn u ▒el┬l ▓āciz ü maġbūn 119a/6

bār┬: ┌ayli bār┬ fera⌠ oldı 32a/17

vel┬: Vel┬ āvāzın işitdügine şükr itmekde 59a/6, Vel┬ ben Rüstem’i āl-ile ╧arşu└a getüricek 59b/15

l┬kin: Nefsü└i unutma ╧ıl l┬kin ▓amel █ālim 108b/11, L┬kin ādem oġlı ġālib oldı bi└ bir ümmete 56a/5

vel┬kin: Vel┬kin her vilāyet pā▒işāhınu└ bir adı vardur 4a/9, Vel┬kin ol ża▓īflıġ-ıla ke╫ret olduġı ecilden 5b/5

z┬rā, z┬rā ki: Z┬rā ki her iş ittifā╧suz olmaz 58b/10, Z┬rā ki Zenbūristān çerisi ki vardur 61b/16, Z┬rā ki evrenler, ejdehālar vardur 5a/8

çünki: Çünki bunlar ╧anadlanup uçmaġa ya╧┬n oldı-y-ısa 63b/19, Çünki Nū⌠ neb┬nü└ ▓aleyhi’s-selām ┌ayr du▓āsın ki aldum 65b/7

çünkim: Çünkim ol gün geçdi 67a/2, :ünkim ben da┌ı nidā-yı ulūhiyyeti işitdüm 5a/17

meger: Meger ki per┬ler meliklerinü└ ╧ızların cem▓ idüp 17a/11, Meger ki Süleymān ⌠ażretine ┌aber idevüz 32b/5

illā, illā ki: İllā tevekkül a└a ╧ıluram ki 33b/7, İllā ki niçe vilāyetleri Allāh’u└ emri birle ol yirü└ nebātātını otlayup zevāde ╧omaz 7a/7

ki: ben ╧ulına emr itdi ki vād┬-yi Neml’e varam 5a/16, anda da┌ı bir vād┬-yi Neml var-ıdı ki her ▀arafında ╧arınca inleri b┬-şümār-ıdı 5b/13

kim: yir altından ol ╧adar ╧arıncalar çı╧dı kim yiryüzüni ╧a▀rān deryāsı gibi ╧ap╧ara bürüdi 5b/15, her nefes kim burunlarından çı╧ardı 5b/19

149

yā┌ūd: eger ▒übāb eger zenbūrdur ve eger ▓ankebūt yā┌ud mār u mūrdur 8b/4, eliyle mi götürür getürür ve yā┌ud aġzıyla mı alur 9a/11

çün: Çün mu╧arrer oldı ki 8a/4, Çün Per┬-┌an ┌alvetine girüp 16b/6

ile: ammā ki ▓asel ü şehd-i fāyı╧ ne vech-ile yapar 9a/21, z┬rā ki ben gözüm-ile gördüm 9b/15

u, ü, vü: ⌠a▒er ü ┌avf u ┌a▀ar 10b/5, │ālı╧ u devvār-ı ▓ālem 10b/8, lā-na█┬r ü b┬-mi╫āl 10b/8, Bāġda gülü└ ╧o┌usı vü hem ┌ārına 22b/14, Her biri Hārut-ıla Māruta baş egmez vü pes 88a/4,

şöyle ki, şöyle kim: Şöyle kim ikisinü└ na▓rasından yirler yarıldı ve zehreler çāk oldı 107a/13, Şöyle kim ceng idüp birbirinden ayrılurlardı 107b/16, Şöyle ki ejdehānu└ gevdesi ╧arıncadan görünmez oldı 6a/9

eyle ki, eyle kim: Eyle ki iki avucı ╩ovu╧ ╩u-y-ıla ▀oldı 42a/2, Eyle kim mevci birinci ╧at göge çı╧up burc-ı Keyvān içi yay╧andı 41b/5

niteki, nitekim: Niteki dimişlerdür 3a/5, Nitekim ⌠ükemā eydürler 31b/10, Nitekim senü└ ⌠asedü└ def▓ine çāre yo╧dur 32a/1

╩anki: ╨anki yāddur 68b/17, ╨anki bu bisā▀ üzerine bu şehr ibtidā başlanup işlenmişdür 18b/8

╩anasın: ╦ullesi yüce ╩anasın burcı esed 29b/2, ╩anasın bir teber ziyān girmiş 74a/4 be└zer: ne kim bunlara be└zer cānavarlar varsa 8b/5, ādem eline be└zer ellü bir d┬v 56b/18

gūyā: eşcārlarında bülbül gūyā servisinde ╧umrı ve hezār dāstānlar şa╧ıyup ötüşürler 27b/1, ▓a╧l u dil ü cān virüp gūyā eyledi 119a/10

3.5.2. Son Çekim Edatları

Son çekim edatları cümlede benzerlik, beraberlik, sebep, zaman, durum veya tazr bildirmeleri bakımından metnimizde sıkça yer alır. Bunlar özellikle yalnızca edat olarak kullanılmaktadır.

150

gibi: ╧a▀rān deryāsı gibi ╧ap╧ara bürüdi 5b/16, anu└ gibi cebbār u ▓ā╩īyı bir ża▓īf ma┌lū╧ ġıdā idinmiş 6a/19, ⌐āl budur ki yılan gibi zehri var 7a/5

bigi: anu└ bigi ╩ar┬⌠ rivāyet iderler 3a/21, nenü└ bigi ▀āyifeye müvekkelsin 4b/2, ░erre bigi ┌ord u ┌aş┌āş olur anca gey na⌠īf 5b/8

içün: Ta╧r┬r-içün menden kitāb eyler ▀aleb 3a/15, İllā ki kendüye ▓ibādet itmek içün yaratdı nitekim 13a/16, kimse içün ╧uyı ╧azma 29b/14

birle, bile: ⌐a╧╧’u└ fażlı birle ben bu ▀aşı götürmege i╧dām idem 32b/20, Süleymān’u└ mu▓cizātı birle götürüp 33b/21, cem┬▓ melā■ike bile mu▓āvenet itsünler 37a/4

içre: Kelām-ı ╦ad┬m ve Kitāb-ı Ker┬m içre gelür ki 52a/7, K’anca a╩⌠āb içre kimse itmemişdür zecreti 2b/3

üzre, üzere: Bunu└ üzre devr idüp çar┌-ı āsiyāb 38a/16, Başum üzre o╧uyup Yā S┬ni ┌al╧ 39a/14

+A dek: ╩ub⌠ oluncaya dek 42b/5, benüm zamānuma dek 20a/8, tā ╧ıyāmete dek ╧azaca╧ olurlarsa 25b/18, üç güne dek 11b/14

+A degin: p┬lden si└ege degin 47b/12, ╧ır╧ güne degin 91a/18, ol gün a┌şāma degin 31a/8

tā, tā ki: tā şu└a degin 107b/21, tā ki sa└a yardımcı ço╧ ola 31b/8, tā ki ▀aş ▀o╧unup helāk itmeye 34a/5, tā bile ┌al╧-ı cihān her ┌ā╩ u ▓ām 39b/1

+dAn berü: bu ne va╧tdan berü 25a/3, ne zamāndan berü 25a/4 pes andan: Pes andan ╩o└ra eyitdüm 23b/17

-dAn özge: na╩┬bümden özge dünyādan nesne almazam 33a/12, Sözden özge nesne olsa b┬-gümān 23a/12, Bundan özge var-durur da┌ı me╫el 70b/20

-dAn ötürü: ▓ā╧il andan ötürü ⌐a╧╧’ı ┌al╧ı incide 111a/16, pes kendüye ┌al╧a bu ri▓āyeti memleketden ötürü █ulm ve cevr itmez 111a/15

üstine: ser-cümlesinü└ üstine Humāyūn Şāh nā█ır idi 15a/5, Bād-ı ╩ar╩ar üstine ta┌tın ╩alan 36a/10

151

içinde: anlaru└ içinde bir ża▓īf si└ek vardur 92a/10, Buyurur ╦ur■ān içinde ┌oş nihād 93a/12, ▓ömr-i ▀av┬l içinde niçe ejdehālar ╧anın si└ek içdi 95b/19

3.5.2.1. Farsça Son-Çekim Edatları

mi╫āl: Timurleng mi╫āl çayna╧lu ve ▀ırna╧lu aya╧ların 105a/7, ol ser-t┬z ┌ançer mi╫āl ╧azu╧laru└ uçlarına 59b/3, ol cennet mi╫āl sarāyu└ dört köşesinde 87b/7 veş: Bu Süleymān-nāmeveş tār┬┌ pes 94b/16, Ra▓dveş na▓ra urup ⌠ay╧ırdı pes 106b/10, kebkveş ┌ırāmān ╩alınup 16b/20

çü: Çü ol neb┬ ki itdi ba└a ┌ayr u du▓ā-yı kām-yāb 44b/9, Kim çü ╧uds┬ rif▓atıyla ▓arş-ı eyvāna irmişem 71a/18, Çü kişver devletü└de şād u ābād 119b/12

mānend: Ni▓met ü in▓āmını bilmez merd olur mānend-i bāz 2b/9, ⌠ar┬rmānendi da┌ı 8a/19

3.5.3. Soru Edatları

Türkçe’de kelime, kelime grubu yahut cümlelerden önce veya sonra gelerek soru mefhumunu ifade eden bütün sözlere de soru edatı denilebilir (Hacıeminoğlu, 2013: 104).

ne: ne söyleşürsiz 9a/8, ne vech-ile alur 9a/11, ya benüm sözüme ne dirsiz ki 10a/9 nice: ▓asel nice işlenür 11a/5, Demürbād-ı d┬v ▀aşı nice götürür nice getürür 34a/10 neden: pes sen ol Süleymān’ı neden bilmeyesin 22a/16, bu merātibe neden irişdü└ 41b/1

nite: Nite ╩a╧lar? 6b/10, ▓Ā╧il olan nite ider a└a na█ar 22b/20

ne içün, niçün: ╧avmümden niçün ╩o⌠betüm kesdüm 31b/9, ⌐a╧ Te▓ālā si└egi niçün yaratdı 48a/19, Bilmedi niçün yaradıldı ▒übāb 48b/2

╧anda, ╧andan: Ru┌ ╧uşunı h┬ç gördü└ mi ki ╧andadur? 112a/8, bu Süleymān-ı Bū-türāb eline ╧andan girdi ol 36b/9, ╧anda gidüp ╧andan geldügin 45a/7

152

3.5.4. Kuvvetlendirme Edatları

Kuvvetlendirme görevi ile kullanılan edatlardır. Müellifin hemen her cümlesini tekid etmesi dolayısıyla sıkça kullanılmıştır.

da┌ı: , yetmiş altıncı cildi da┌ı men╫ūr u man█ūm söyleyüp 119a/13, iki gügercin düzdiler ╧ızıl altundan da┌ı gevherler-ile z┬net itdiler15b/19

bile: gerekdür ki ikisin da┌ı bile bitüresin 4a/20, bunı Süleymān’a bile iltem 16b/10, Süleymān ⌠ażretine bile varalar. 18b/16

▀a╧ı: yüce ▓āl┬ köşklerü└ man█aralarından ▀a╧ı eyvānlaru└ pencerelerinden gögüslerin açup

de, da: Göndürem ben de a└a cünd-i ▒übāb 92b/5

3.5.5. Seslenme Edatları (Ünlemler)

Bu edatlar nida belirtirler. Metnimizde hem Türkçe hem de Arapça-Farsça kökenli ünlemler kullanılmıştır.

iy: iy em┬r-i ins ü cān 93b/12, Lu▀f ╧ılġıl iy em┬r-i mu▓teber 17a/3, ▓Āşı╧ olmaz ⌠üsnine anu└ iy ▓az┬z 19a/9, Vir ╩alavāt A⌠mede ammā şād it iy meh-rū beni 23b/8 ā, yā: Üç yüz-ile yitmiş üç meclis şehā 71a/7, Sā╧iyā fa╩l-ı bahār oldı ▀utar nergis ╧ade⌠ 46a/3, cānā 23a/20,

yā: yā Süleymān 93b/12, yā ▓afār┬t serhengi Demürbād 29b/11, yā ▓Avra▓ā■┬l melek 36b/9, yā a⌠ma╧ Nemrūd 93b/18

z┬-müsebbib: Z┬-müsebbib ki istemedi esbāb-ı mi▓mār u āleti 1b/10 z┬-melik: Z┬-melik ki kimseye mu┌tācı yo╧ 40a/14

Bazı seslenme edatları da üzüntü bildirmektedir: dir┬ġā: Āh dir┬ġā olmışuz ā┌ir türāb 36a/13

āh: ▓Ā╧ıbet āh ┌āke yeksān yatmışam 36a/18, │ār-ı ⌠āsidden uzatmış āh kim ider verhemi 46a/5

153

zinhār: zinhār degme└ 33b/15, zinhār bu kişinü└ üzerine ╧onma└ 41b/14, zinhār bunu└ üzerine ╧onup göçme└ 41b/17

3.5.6. İşaret Edatları

Metnimizde tek örneği olan bu edat işaret vasfında kullanılır.

uş: uş bunu└la göge aġaram 79a/19, uş d┬vānumdadur 93b/5, Süfl┬ oldı sa└a ⌠ayfa uş ma╧ar 118b/5