Yasal alım hakkına ilişkin hükümlerin, Yeni Medenî Kanun’la Türk Hukuku’na girmesine, gelişmiş ülkelerin hukuklarında yapılmış olan benzer düzenlemelerin katkısı büyüktür. Bu konuda en başta, Türk Medenî Kanunu’na kaynaklık eden; mehaz kabul edilen İsviçre Medenî Kanunu önem taşır. İsviçre Hukuku’nda, Aile Hukuku alanında 1988 yılında reform yapılmış, aile konutu kavramı ilk defa kabul edilmiş, yasal mal rejimi olarak edinilmiş mallara katılma rejimi benimsenmiş ve bu konuda birçok yenilik yapılmıştır. Bu yenilikler arasında hem mal rejimlerinde, hem de mirasta eşlere tanınan yasal alım hakkı da vardır61. Bu düzenlemeler, Türk Medenî Kanun’da getirilmiş olan
60 SCHLEISS, s. 196-197; DURAL/ÖĞÜZ/GÜMÜŞ, s. 406. Aksi görüşte olan DEMİR, paylı malın özgülenmesi ile ilgili 226. maddenin, eşyaya bağlı hak ve borç niteliği taşıdığı fikrindedir. Bkz. DEMİR, s. 44.
61 Getirilen yeniliklerle ilgili olarak bkz. KOÇHİSARLIOĞLU, Cengiz: “İsviçre’de Evlilik Birliği Hukuku’ndaki Son Gelişmeler”, Prof. Dr. Jale G. Akipek’e Armağan, Konya 1991, s. 447-448; ACABEY, M. Beşir: Evlilik Birliğinde Yasal Mal Rejimi, İzmir 1998, s. 130 vd.; KILIÇOĞLU (Edinilmiş Mallara Katılma), s. 5-6, (Yenilikler), s. 159-160; ŞIPKA (Aile Konutu), s. 69 vd.; ACABEY, M. Beşir: “Medenî Kanunu Tasarısının Evlilik Birliğinde Yasal Mal Rejimine İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı, II. Cilt, İstanbul 2001, s. 780, dn. 13; CEYLAN, Ebru: “4721 Sayılı Medenî Kanunu’nun Mal Rejimleri İle İlgili Getirdiği Yeni Düzenlemeler”, Prof. Dr. Ömer Teoman’a 55. Yaş Günü Armağanı,
hükümler ile benzerlik taşımaktadır. İsviçre Hukuku’nda asıl önemli yenilik 1998 yılında Boşanma Hukuku ile ilgili hükümlerde yapılan değişikliklerdir. Bu hükümler arasında özellikle İsviçre Medenî Kanun 121. madde dikkat çekmektedir. Bu madde, boşanma sonucunda, çocukların bulunması veya diğer önemli nedenlerle, kiracılık hakkının, mahkeme kararıyla diğer eşe devrine imkân tanımaktadır. Maddede asıl önemli kısım, son fıkradır; burada eşlerden birine ait olan aile konutunun, mahkeme kararıyla uygun bir tazminat karşılığı ya da nafaka borcuna mahsuben, belirli bir süre ile sınırlı oturma hakkı tanınarak diğer eşe bırakılması düzenlenmektedir. Bu hüküm, eşlerin yasal alım hakkına ilişkin hükümlere benzemektedir. Özellikle düzenlemenin altında yatan koruma amacı ve belirli hakların, bir karşılık sonucunda eşlere tanınması noktasında, bu benzerlik ön plana çıkmaktadır62.
Aile yaşamında meydana gelen değişimlerin etkisinde kalan Alman Hukuku’nda da, eşlerin konut ihtiyacı dikkate alınarak birtakım düzenlemelere gidilmiştir. Bu düzenlemelerin başında, Alman Medenî Kanunu’nun 1361a ve 1361b paragrafı gelir. 1361a paragrafı ev eşyaları üzerinde, 1361b paragrafı aile konutu üzerinde, ayrı yaşama halinde, hak sahibi olmayan eşe kullanma hakkı tanımaktadır63. Diğer bir düzenleme, 1944 tarihli Aile Konutu ve Ev Eşyasına İlişkin Yönetmelik’in 3. ve 6. paragrafıdır. Bu hükümlerde, aile konutunun, boşanma halinde, önemli sebeplerin varlığı sebebiyle diğer eşe bırakılabileceği, bu konutun bölünmesi halinde, bu bölümlerin mahkeme tarafından eşler arasında paylaştırılabileceği ya da bir bölümde yeni bir kiracılık ilişkisi kurulabileceği düzenlenmektedir64. Ölüm halinde, sağ kalan eşe,
İkinci Cilt, İstanbul 2002. Yeniliklerden önceki durum hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. SCHLEISS, s. 90-93.
62 121. madde ile, Türk Medenî Kanun’un 254. maddesi arasında benzerlik bulunduğuna ve aile konutunun eşe özgülenmesi ile ilgili 240, 255 ve 279. maddeleri ile farklılık taşıdığına ilişkin karşılaştırma hakkında açıklamalar için bkz. ŞIPKA (Aile Konutu), s. 100 vd.
63 İNAN, Ali Naim: “Erkek-Kadın Hukukî Müsavatı Alman Aile Hukukunda Ne Gibi Değişiklikler Yapacak ve Bu Değişiklikleri İçine Alan 2 nci Kanun Tasarısının Hükümleri”, AD. 1956, S. 8, s. 813; GÜVEN, Kudret: “4320 Sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanunun Getirdiği Hukukî Tedbirler”, Prof. Dr. İhsan Tarakçıoğlu’na Armağan 1999, s. 16; KILIÇOĞLU (Yenilikler), s. 39, (Diğer Eşin Rızası), s. 7; ŞIPKA (Aile Konutu), s. 63-64.
ev eşyaları ve düğün hediyeleri üzerinde yasal vasiyet alacağı tanıyan Alman Medenî Kanunu’nun 1932. paragrafı da bu konuda getirilen bir başka düzenlemedir65.
Aile Hukuku ile ilgili değişimin etkisinde kalan birçok ülke, aile konutu ve ev eşyası gibi mal varlığı değerleri ile ilgili olarak, birtakım düzenlemelere yer vermiş, düzenlemelerin özünde, genelde ailenin korunması, özelde ise eşlerin korunması düşüncesi belirleyici rol oynamıştır. Buna ilişkin olarak Avusturya Hukuku’nda, Aile Kanunu ile boşanma halinde ortak konuttan kimin yararlanacağı düzenlenmiş, bu konutun eşlerden birine bırakılabileceği veya nispi bir hak kurulabileceği belirtilmiş66, Fransız Hukuku’nda, Medenî Kanun’da, paylı mülkiyet konusu aile konutunun, belirli koşullarla eşlerden birine bırakılabileceği, belirli koşullarla da, bu konut üzerinde kiracılık hakkı tanınabileceği düzenlenmiş67, İtalyan Hukuku’nda, sağ kalan eşe, aile konutu ve ev eşyası üzerinde vasiyet alacağı tanınmış68, İngiliz Hukuku’nda, sağ kalan eşe, oturulmakta olan evin kendisine devri konusunda seçimlik hak tanınmış, kocası tarafından terk edilen kadına da aile malları üzerinde bir hak tanınarak nısfet hukuku geliştirilmiş69; İsveç Hukuku’nda, boşanmadan sonra konuta şiddetle ihtiyaç duyan eş lehine, konutun tahsis edilebileceği düzenlenmiş, Miras Hukuku’nda da 1920 tarihli “Eşlerin Miras Hakkına İlişkin Kanun” ile, sağ kalan eş lehine iyileştirici nitelikte hükümlere yer verilmiş70; Belçika Hukuku’nda, “Sağ Kalan Eşin Miras Hakkını
Değiştiren Kanun” gereğince, ailenin birinci derece ikametgahını olan konut ve içindeki
eşyalar üzerinde sağ kalan eşin intifa hakkı, onun saklı payı içerisinde kabul edilmiştir71. Son olarak burada, Avrupa Konseyi’ne üye devletlerin, 1977 yılında Viyana’da yapılan konferansta, aile meskeni ve mobilyaları gibi ortak kullanılan değerler üzerinde, sağ kalan eşe bazı haklar tanımaları gerektiği yönünde görüş birliğine varmış
65 GÜRKAN, Ülker: “Medenî Kanun Eleştirileri I: Karının İktisaden Korunması”, AÜHFD 1973, C. XXX, S. 1-4, s. 345; İNAN, Ali Naim/ERTAŞ, Şeref/ALBAŞ, Hakan: Miras Hukuku, 5. Bası, Ankara 2004, s. 143.
66 ŞIPKA (Aile Konutu), s. 63; KILIÇOĞLU (Edinilmiş Mallara Katılma), s. 7, (Yenilikler), s. 161. 67 ŞIPKA (Aile Konutu), s. 61.
68 İNAN/ERTAŞ/ALBAŞ, s. 113.
69 İNAN/ERTAŞ/ALBAŞ, s. 113; ERMAN, s. 24; GÜRKAN, s. 336, 343. 70 ACABEY (Yasal Mal Rejimi), s. 99; GÜRKAN, s. 336, 343-344. 71 ERMAN, s. 13-14.
olduklarını ve bu konuda, mutlak bir şekilde tahsisi öngören ve sağ kalan eşin barınma hakkını vurgulayan 1981 tarihli tavsiye kararını almış olduklarını da belirtmek gerekir72.
72 OĞUZMAN, Kemal/DURAL, Mustafa: Aile Hukuku, 2. Baskı, İstanbul 1998, s. 12; ŞIPKA (Aile Konutu), s. 58-60.
İkinci Bölüm
EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİNDE EŞLERİN PAYLI MÜLKİYET KONUSU