Eğitim ve Dille Ġlgili Önemli Kanun ve Düzenlemeler

Devletin kuruluĢu ile vatandaĢların temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen te- mel yasa anayasadır (ġiĢman, 2012: 92). 1924, 1961 ve 1982 anayasalarında eğitim ve dille ilgili maddelere rastlamak mümkündür.

1924 Anayasası‘nın 87. maddesinde kadın, erkek bütün Türkler için ilköğretimin zorunlu ve Devlet okullarında parasız olduğu belirtilmiĢtir. Anayasa‘nın 2. maddesinde Türkiye Devleti‘nin resmî dilinin Türkçe olduğu, 12. maddesinde ise Türkçe okuyup

yazma bilmeyenlerin mebus olamayacağı ifade edilmiĢtir (TC Anayasası, 1924, http://www.anayasa.gov.tr/Mevzuat/Anayasa1924/).

1961 Anayasa‘sının 19, 21 ve 50. maddeleri eğitimle ilgilidir:

―Madde 19 - Din eğitim ve öğrenimi, ancak kiĢilerin kendi isteğine ve küçüklerin de kanuni temsilcilerinin isteğine bağlıdır.‖

―Madde 21 - Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araĢtırma hakkına sahiptir. Eğitim ve öğretim, Devletin gözetim ve denetimi altında serbesttir. Özel okulların bağlı olduğu esas- lar, Devlet okulları ile eriĢilmek istenen seviyeye uygun olarak kanunla düzenle- nir. ÇağdaĢ bilim ve eğitim esaslarına aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.‖ ―Madde 50 - Halkın öğrenim ve eğitim ihtiyaçlarını sağlama Devletin baĢta gelen ödevlerindendir. Ġlköğrenim, kız ve erkek bütün vatandaĢlar için mecburidir ve Devlet okullarında parasızdır. Devlet, maddî imkânlardan yoksun baĢarılı öğren- cilerin, en yüksek öğrenim derecelerine kadar çıkmalarını sağlama amacıyla burs- lar ve baĢka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları, topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.‖ (TC Anayasası, 1961, http://www.anayasa.gov.tr/Mevzuat/Anayasa1961/).

Anayasa‘nın 3. maddesinde ise devletin resmî dilinin Türkçe olduğu belirtilmiĢtir. 1982 Anayasa‘sının 24, 27 ve 42. maddeleri eğitimle ilgilidir:

―Madde 24- Din ve ahlâk eğitim ve öğretimi Devletin gözetim ve denetimi altın- da yapılır. Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve orta-öğretim kurumlarında okutu- lan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dıĢındaki din eğitim ve öğretimi an- cak, kiĢilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır.‖ ―Madde 27- Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araĢtırma hakkına sahiptir.

―Madde 42- Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaĢ bilim ve eğitim esaslarına göre, Dev- letin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz. Ġlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaĢlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır. Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile eriĢilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir. Devlet, maddî imkânlardan yoksun baĢarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdüre- bilmeleri amacı ile burslar ve baĢka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, du- rumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araĢtırma ve ince- leme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun en- gellenemez.‖ (TC Anayasası 1982, 2003).

1982 Anayasası‘nda yer alan 3 ve 42. maddeler dille ilgilidir. 3. maddede devle- tin dilinin Türkçe olduğu belirtilmiĢtir. 42. maddede ise ―Türkçeden baĢka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaĢlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve

öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tâbi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası andlaĢma hükümleri saklıdır.‖ ifadeleri yer almıĢtır.

Anayasalardan baĢka Cumhuriyet‘in kuruluĢundan 2012 yılına kadar çıkarılan bazı kanun, yönetmelik, kararname, yönergeler de eğitim ve dille ilgili önemli belgeler olarak yer almaktadır. Eğitim ve dille ilgili Cumhuriyet‘in kuruluĢundan 2012 yılına kadar çıkarılan önemli bazı kanun, yönetmelik, kararname ve yönergeler Ģu Ģekildedir:

Tablo 4. Cumhuriyet‘in KuruluĢundan 2012 Yılına Kadar Çıkarılan Bazı Önemli Kanun ve Düzenlemeler

Yılı Kanun-Yönetmelik-Yönerge Adı

1923 -19 38 D önem i

1924 430 Sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu

1926 789 Sayılı Maarif TeĢkilatı Hakkında Kanun

1926 805 Sayılı Ġktisadi Müesseselerde Mecburi Türkçe Kullanılması Hakkın- da Kanun

1928 1353 Sayılı Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun 1928 7284 Sayılı Millet Mektebi TeĢkilatı Talimatnamesi

1932 Söz Derleme Talimatnamesi 193 8 -19 50 D önem i

1940 3803 Sayılı Köy Enstitüleri Kanunu

1950 -19 60 D önem i 1951

5830 Sayılı Resmî Daire ve Müesseselerin Siyasi Partilere Bedelsiz Mal Devredemeyeceklerine ve Bu Daire ve Müesseselerle Münfesih Dernek- lere Ait Olup Siyasi Partilere TerkedilmiĢ Olan Gayrimenkul Mallarla Bu Partiler Tarafından Genel Menfaatler için YaptırılmıĢ Olan Binaların Sahiplerine ve Hazineye Ġadesine Dair Kanun

1954 6234 Sayılı Köy Enstitüleri ile Ġlk Öğretmen Okullarının BirleĢtirilmesi Hakkında Kanun 1960 -19 80 D önem

i 1961 222 Sayılı Ġlköğretim ve Eğitim Kanunu

1962 222 Sayılı Ġlköğretim ve Eğitim Kanununa Göre Hazırlanan Bölge Ġlko-_{kulları Yönetmeliği} 1965 625 Sayılı Özel Okullar Kanunu

1973 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu

1980 -20 02 D öne m i

1981 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu 1983

18245 Sayılı Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Ġlkokul, Ortaokul, Lise ve Dengi Okullarda Burs, Parasız Yatılılık ve Sosyal Yardımlar Yönetmeli- ği

1990

10 Temmuz 1990 tarih ve 90/580 karar sayılı Türkiye Cumhuriyeti Ġle Uluslararası Ġmar ve Kalkınma Bankası Arasında Akdedilen (Millî Eği- timi GeliĢtirme Projesi) Ġkraz AnlaĢması

1997

Ġlköğretim ve Eğitim Kanunu, Millî Eğitim Temel Kanunu, Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu, Millî Eğitim Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 24.3.1988 Tarihli ve 3418 Sayılı Kanunda DeğiĢiklik Yapılması ve Bazı Kâğıt ve ĠĢlemlerden Eğitime Katkı Payı Alınması Hakkında 4306 Sayılı