Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi

Yönetim Yapısı

Doğu ve Güney Doğu bölgesinde anket çalıĢması yapılan illerdeki firmalardan 2 adetinin Et ve Balık Kurumuna (EBK) ait oldukları tespit edilmiĢ olup Erzurum ilindeki faaliyetine devam etmekte, Bingöl ilindeki ise özelleĢtirme aĢamasındadır. Bölgedeki iĢletmelerin çoğu EBK tesislerinin özelleĢtirme kapsamında satılan ve Anonim ġirket yapısında olan iĢletmelerdir. Bölgedeki iĢletmelerden Erzurum ilindeki firma Limitet ġirket statüsündedir. Bölgedeki en büyük iĢletme Van ilindeki Vanet A.ġ. iĢletmesidir.

Firmaların Ġzlediği Stratejiler

Firmaların izlediği stratejiler ölçeklerine göre önemli değiĢiklikler göstermektedir. Küçük ölçekli firmaların izlediği stratejilerin baĢında kârlılık gelmektedir. Bu tip iĢletmeler üretime odaklandıkları için öncelikle ucuz ve kaliteli ürün üstünde yoğunlaĢmaktadırlar. Büyük ölçekli firmaların izlediği stratejilerin baĢında pazar payını artırma ve büyüme stratejileri yer almaktadır. Bunun en önemli nedeni firmaların pazarın geneline yayılma isteği ve firmayı ulusal marka yapma amacıdır. Ayrıca bu tip firmalar kalite ve yeni ürün geliĢtirme stratejilerini bu amaçlarını uygun olarak ön plana çıkarmaktadırlar. Fakat firmalardan sadece bir tanesi ulusal marka olma yönünde baĢarı göstermektedir. Diğerleri belirli bölgelerde markalaĢmaktadır.

Üretim

Bölgedeki firmaların sadece 3 tanesi karkas et ile birlikte Ģarküteri ürünü üretiminde de bulunmaktadır. Bunlar Van, Malatya ve Erzurum illerindeki iĢletmelerdir. Bunların dıĢında kalan firmalar sadece karkas et üretimi yapmaktadırlar. Bu tip

iĢletmeler ürünleri toplu et satın alan iĢletme ve kurumlara satmaktadırlar. Tüketici ürünleri olmayan bu iĢletmeler daha çok satıĢ anlayıĢı mantığıyla hareket etmektedirler. Bölgedeki iĢletmeler ağırlıklı olarak küçükbaĢ hayvan eti iĢlemektedirler. Büyük iĢletmelerin küçükbaĢ hayvan iĢleme kapasitesi yaklaĢık 2000-2500 baĢ/gün‟dür. Kullanılan kapasite ise günlük 1500 baĢ‟ın üstüne çıkmaktadır. Bu da küçükbaĢ hayvan kapasite kullanım oranının %70‟ler civarında olduğunu iĢaret etmektedir. ĠĢletmelerden sadece 1 tanesi mali sıkıntıda olduğu için günlük 100 baĢ kapasitesinde çalıĢmaktadır. Buna karĢılık Diyarbakır ilindeki iĢletme tam kapasiteyle çalıĢmaktadır.

Bölgede büyükbaĢ hayvan eti çok fazla tercih edilmediğinden dolayı büyükbaĢ hayvan iĢleme kapasitesi Erzurum EBK iĢletmesi haricinde (500 baĢ/gün) diğer iĢletmelerde kapasite günlük 80-100 büyükbaĢ ile sınırlıdır. Kullanılan kapasite ise günlük %50 civarındadır.

ĠĢletmelerin üretimine bakıldığında ilk sırada karkas et üretimi yer almaktadır. Bunun yanı sıra sucuk, kavurma, sosis ve salam üretimi de 3 firma tarafından yapılmaktadır. Miktar olarak incelendiğinde Ģarküteri ürünleri üretiminin düĢük seviyelerde olduğu tespit edilmiĢtir.

Fabrikalar hammaddeyi kendi bölgelerindeki üretici ve aracılardan temin etmektedirler. Bölgede hammadde temininde aracıların önemli rol oynadığı tespit edilmiĢtir. Bazı iĢletmeler hammaddenin tamamını aracılardan satın almaktadır. Erzurum EBK ile Malatya ilindeki iĢletme hammaddenin tamamını üreticilerden temin etmektedir. Van ilindeki iĢletme kendi bünyesinde hayvan yetiĢtiriciliği de yapmaktadır. ĠĢletmelerin tamamı hayvan kesim iĢlemini kendi kesim hanelerinde yapmaktadır.

Bölgedeki iĢletmeler ağırlıklı olarak karkas et üretimi yaptıkları için çalıĢma sistemleri fason üretim Ģeklindedir. Bu tip firmalar genellikle karkas eti kasaplara, marketlere, kurumlara (askeriye, hastaneler vb.) ve Ģarküteri üretimi yapan firmalara vermektedirler. Firmalardan sadece birisi iç piyasa ağırlıklı üretim yapmaktadır.

Üretimde dikkat edilen kriterlerin baĢında piyasadaki talep düzeyi ve fiyat uygunluğu kriterleri gelmektedir. Önem sırasına göre daha sonra ise stok durumu ve depolama kapasitesi bunları izlemektedir. Burada dikkat çeken nokta ise iĢletmelerin hiç birisinin iĢletme sermayesini dikkate almamalarıdır.

Fiyatlandırma

Bölgedeki firmalar fiyatlandırma stratejisi olarak maliyete dayalı fiyatlandırmayı tercih etmektedirler. Bunun en önemli nedeni firmalar bölgesel bazlı olmalarından kaynaklanmaktadır. Genellikle izlenen yol maliyet+kâr anlayıĢıdır. Firmalar finansmanını öz sermayeden karĢılamaktadır.

Tutundurma

Firmaların büyük bir bölümünün tüketici ürünü olmadığından dolayı, olanların da çok düĢük ölçekte olmasından dolayı tutundurma faaliyetleri yok denecek kadar azdır. Firmalar genellikle kiĢisel satıĢ üzerine yoğunlaĢmaktadırlar. Bunun nedeni alıcı kitlesinin kasap, market vb. yerler olmasıdır. Tüketici ürünleri olan firmalar bölgesel gazete ve dergilere reklam vermektedirler. Ulusal boyutta faaliyet gösteren Van ilindeki iĢletme tüm tutundurma faaliyetlerini uygulamaktadır.

Genel olarak incelendiğinde firmaların pazarlama alt yapısının yetersiz olduğu, Ar-Ge faaliyetleri ve pazarlama araĢtırmaları yapmadıkları anlaĢılmaktadır. Firmaların kullandıkları markalar genellikle Ģirketin ismiyle aynıdır ve tek bir marka söz konusudur. Ayrıca marka geliĢtirme çalıĢması görülmemektedir. Bölgede ulusal markaya sahip tek iĢletme Van ilindeki „Vanet‟ markalı firmadır.

Firmaların tamamına yakınında ISO 9001 kalite güvence sistemi belgesi bulunmaktadır. Buna ek olarak iki firmada HACCP sistemi uygulanmaktadır. Malatya ilindeki firmada TSE dıĢında kalite belgesi ve uygulamaları bulunmamaktadır.

Dağıtım

Bölgedeki iĢletmelerin karkas eti özellikle büyük illere gönderdiği tespit edilmiĢtir. Buradaki kırmızı et firmaları bu etleri iĢleyerek tüketiciye kendi markalı ürünleri olarak sunmaktadırlar. Erzurum ve Malatya illerindeki iĢletmeler ağırlıklı olarak ürünlerini kendi bölgelerine sunmaktadır.

Dağıtım yönetimi incelendiğinde firmalar diğer iĢleyici firmalara, market, kasap ve kamu kuruluĢlarına doğrudan satıĢ yapmaktadırlar. Tüketici ürünleri üreten iĢletmeler ise toptancı aracılığıyla ürünlerini dağıtmaktadırlar.

Bölgedeki iĢletmelere ait kapasite kullanımı, hammadde temini ve ürünleri pazarlamada kullandıkları dağıtım kanalları Çizelge 6.1‟de özet olarak verilmiĢtir.

Çizelge 6.1. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki ĠĢletmelerde Kapasite Kullanımı, Hammadde Temini ve Dağıtım Kanalları

Ġller Kapasite Kullanımı Hammadde Temini Dağıtım

Erzurum 1,5-6 ton/gün Üretici Doğrudan SatıĢ

Malatya 40 ton/gün Üretici Doğrudan SatıĢ

Van 52 ton/gün Üretici+Kendi ĠĢletm. Doğrudan

SatıĢ+Toptancı

Gaziantep 48,5 Aracı ġahıslar Doğrudan SatıĢ

Diyarbakır 42-52,5 ton/gün Aracı ġahıslar Doğrudan SatıĢ Pazarlama Stratejileri

Bölgedeki iĢletmelerin üç tanesi tamamen müĢteri odaklı iĢletmeler olmakla birlikte, iki iĢletme üretim odaklı ve bir iĢletme ise hem üretim, hem de müĢteri odaklı firmalar olduklarını belirtmiĢlerdir. ĠĢletmelerin %70‟i için marka imajı çok önemli iken, %30‟u marka imajına orta seviyede önem vermektedirler. ĠĢletmelerin %90‟ı hedef pazara etkin bir Ģekilde ulaĢırlarken, sadece bir iĢletmenin hedef pazara ulaĢma sorunu bulunduğu tespit edilmiĢtir. ĠĢletmelerin dört adedinin ürettikleri ürünler ekonomik olmakla birlikte kaliteli ürünlerdir. ĠĢletmelerden bir adedi tamamen yüksek kaliteli ürünler ve diğer bir adedi de tamamen ekonomik ürünler üretmektedirler. ĠĢletmelerin hemen hepsi satıĢ ağırlıklı çalıĢırken, sadece bir firma pazarlama yönetimi ağırlıklı çalıĢmaktadır. ĠĢletmelerin biri dıĢında hepsi pazarlama araĢtırmaları yapmamaktadırlar. Sadece bir firma düzenli olmasa da gerek görüldüğünde pazarlama araĢtırması yapmaktadır. ĠĢletmelerin bir adedi yeni ürün geliĢtirmeye önem vermekte, diğer firmalar yeni ürün geliĢtirmemektedirler. Bunda bölgedeki iĢletmelerin genellikle karkas et firmaları olmasının da payı bulunmaktadır. ĠĢletmelerden sadece bir adedi yoğun tutundurma faaliyetlerinde bulunurken, diğer iĢletmelerin tamamında tutundurma faaliyetleri çok azdır. Bölgedeki iĢletmelerin üç adedi ürünlerini pazarlarken bölgesel dağıtım yapmakta, diğer üç firma bölgesel dağıtımın yanında ulusal dağıtım da yapmaktadırlar. ĠĢletmelerin dört adedi pazarlama planı yapmadıklarını belirtirken, bir iĢletme düzenli olarak pazarlama planı yaptıklarını ve bir iĢletmede gerekli görüldüğünde yılın belirli dönemlerinde pazarlama planı yaptıklarını belirtmiĢlerdir.