Doğal Gaz

Doğal gaz petrolün oluşumu sürecinde, petrol yataklarında ham petrolün içine karışık olarak veya onun üzerinde ayrışmış olarak bulunmaktadır (Özsabuncuoğlu ve Uğur, 2005: 182). Bir petrol türevi olan doğal gaz; yanıcı, havadan hafif, renksiz ve kokusuz bir gaz olmakla birlikte, başta metan (CH4) ve etan (C2H6) olmak üzere çeşitli hidrokarbonlardan oluşmaktadır. Kaynağından çıkarıldığı haliyle herhangi bir işlemden geçirilmeksizin kullanılabilen doğal gaz, boru hatları ile veya sıvılaştırılarak (NGLs- sıvılaştırılmış doğalgaz) tankerlerle taşınmaktadır (WEB_4b). Bu yüzden, doğal gazı çıkarmak göreceli daha kolay olsa da, sistemin ilk kuruluş maliyeti daha yüksek olmaktadır (Özsabuncuoğlu ve Uğur, 2005: 182). İlk doğal gaz 1920’de ABD’de çıkarılmış, II. Dünya Savaşı’ndan sonra büyük yatakların bulunmasıyla birlikte Avrupa’da da kullanılmaya başlanmış ve dünyada kullanımı hızla gelişmiştir (Yücel, 1994: 46).

Doğal gaz petrolün bulunmasından önce bilinmesine ve ara ara değerlendirilmesine rağmen gaz uzun bir süre arka planda kalmıştır. İlk dönemlerde petrol ve kömürün ucuz olması ve gazın stoklanması ve taşınması sorunlarına yönelik çözüm arayışlarını geciktirmiştir. Kısa mesafeler için uygun ilk boru hattının inşa edilmesi 1982 yılında gerçekleştirilebilmiştir. Sonraları demir-çelik sanayisinin ihtiyaç duyduğu enerji için doğal gaza yönelmesi bu enerji kaynağının önemini artırmıştır (Yücel, 1994: 107).

Dünya doğal gaz rezerv miktarı 1995 yılında 119,9 trilyon metreküp, 2005 yılında 157,3 trilyon metreküp ve 2015 yılında dünya ispatlanmış doğal gaz rezervi 186,9 trilyon metreküp olarak gerçekleşmiştir. Dünya doğal gaz rezerv ömrü 52,8 yıl olarak hesaplanmıştır. Bununla birlikte doğal gaz rezerv ömrü Orta Doğu ülkelerinde 129,5 yıl, Avrupa ve Avrasya ülkelerinde 57,4 yıl olmakla birlikte, İran’ın rezerv ömrü 176,8 yıl, Katar 135,2 yıl ve Rusya’nın %56,3 yıl, Türkmenistan’ın ise 241,4 yıl olarak belirtilmektedir (BP, 2016).

Tablo 1.4. Dünya Kanıtlanmış Doğal Gaz Rezervleri (trilyon m3)

Sıra Ülkeler 1980 1990 2000 2010 2015

2015

Dünya Payı Rezerv ömrü (yıl)

1 İran 14.1 17.0 26.0 33.1 34.0 18.2% 176.8

2 Rusya n/a n/a 30.6 31.5 32.3 17.3% 56.3

3 Katar 2.8 4.6 14.4 25.0 24.5 13.1% 135.2

4 Türkmenistan n/a n/a 2.3 10.2 17.5 9.4% 241.4

5 ABD 5.6 4.8 5.0 8.6 10.4 5.6% 13.6 6 Suudi Arabistan 3.2 5.2 6.3 7.9 8.3 4.5% 78.2 7 BAE 2.4 5.6 6.0 6.1 6.1 3.3% 109.2 8 Venezuela 1.3 3.4 4.2 5.5 5.6 3.0% 173.2 9 Nijerya 1.2 2.8 4.1 5.1 5.1 2.7% 102.1 10 Cezayir 3.7 3.3 4.5 4.5 4.5 2.4% 54.3 Dünya Toplamı 71.6 109.4 139.3 176.2 186.9 79.4% 52.8

Kaynak: BP (2016), Statistical Review of World Energy

Dünyadaki kanıtlanmış doğalgaz rezervlerinin ülkeler ve yıllara göre ayrımı yukarıdaki Tablo 1.5.’te yer almaktadır. Tablo 1.4.’e göre; en büyük doğal gaz rezervine 34 trilyon m3 ile İran ve 32,3 trilyon m3 ile Rusya Federasyonu sahiptir. Bu ülkeleri %13,1 rezerv payına sahip olan Katar ve %9,4 paya sahip olan Türkmenistan takip etmektedir. Doğal gaz rezerv büyüklükleri bakımından ilk on ülke, dünya toplam rezervinin yaklaşık %80’ine sahiptir. Sadece İran, Rusya, Katar ve Türkmenistan doğal gaz rezervlerinin %58’ine sahiptir. Türkiye coğrafyasına komşu ve yakın ülkeler olan Rusya, BDT ve Ortadoğu ülkeleri rezervlerin yaklaşık %66’sına sahiptir.

Kaynak: BP (2016), Statistical Review of World Energy

Şekil 1.6. 2015 Yılı Dünya Doğal Gaz Rezervlerinin Bölgesel Dağılımı (trilyon m3₎ Dünya doğal gaz rezervinin %42,8’i (80 trilyon m3_{) Orta Doğu ülkelerinde,} %30,4’ü (56,8 trilyon m3_{) Avrupa ve Avrasya ülkelerinde, %8,4’ü (15,6 trilyon m}3_{) Asya} Pasifik ülkelerinde, %7,5’i (14,1 trilyon m3_{) Afrika ülkelerinde, %6,8’i (12,8 trilyon m}3₎

Kuzey Amerika, 12.8, 7% Güney ve Orta Amerika, 7.6, 4% Avrupa ve Avrasya, 56.8, 30% Orta Doğu, 80.0, 43% Afrika, 14.1, 8% Asya Pasifik, 15.6, 8%

Doğal Gaz Rezervleri

Kuzey Amerika Güney ve Orta Amerika Avrupa ve Avrasya Orta Doğu Afrika Asya Pasifik

Kuzey Amerika ülkelerinde ve %4,1’i (7,6 trilyon m3_{) Güney ve Orta Amerika} ülkelerinde bulunmaktadır.

Dünyada yıllar itibariyle ülkeler bazında doğalgaz üretimi Tablo 1.5.’de yer almaktadır. 1970-2000 yılları arasındaki dünya doğalgaz üretimi yaklaşık 2,5 kat (%144) artmışken, 2000-2015 yılları için aynı oran %46 (yaklaşık 1,5 kat) olarak gerçekleşmiştir. 2015 yılı için en fazla doğal gaz üreten ülkelere bakıldığında; dünya payı bazında ilk sırada % 22 oranıyla ABD, ikinci sırada %16,1 oranıyla Rusya ve % 5,1 oranıyla İran yer almaktadır. İran’ı Katar, Kanada, Çin, Norveç ve Suudi Arabistan izlemektedir.

Tablo 1.5. En Fazla Doğal Gaz Üreten Ülkeler (milyar m3₎

Ülke / Yıl 1970 1980 1990 2000 2010 2015

2015 Dünya Pay

ABD 595.1 549.4 504.3 543.2 603.6 767.3 22.0%

Rusya n/a n/a 590.0 528.5 588.9 573.3 16.1%

İran 3.7 4.8 26.2 59.6 152.4 192.5 5.4% Katar 1.0 4.7 6.3 24.9 131.2 181.4 5.1% Kanada 56.7 74.8 108.6 182.2 159.9 163.5 4.6% Çin 3.0 14.7 15.8 28.1 99.1 138.0 3.9% Norveç - 25.1 25.5 49.8 107.3 117.2 3.3% Suudi Arabistan 1.6 9.7 33.5 49.8 87.7 106.4 3.0% Cezayir 2.5 14.7 49.4 87.8 80.4 83.0 2.3% Endonezya 1.2 18.5 43.9 69.6 85.7 75.0 2.1% Dünya 991.9 1434.7 1981.7 2421.0 3208.5 3538.6 67.8%

Kaynak: BP (2016), Statistical Review of World Energy

2015 yılı için doğal gaz üretiminin bölgesel dağılımında ilk sırada Avrupa ve Avrasya, ikinci sırada Kuzey Amerika, sonrasında ise Orta Doğu ve Asya Pasifik yer almaktadır. Doğal gaz üretiminin bölgesel dağılımı Şekil 1.7.’de yer almaktadır.

Kaynak: BP (2016), Statistical Review of World Energy

Şekil 1.7. 2015 Yılı Dünya Doğal Gaz Üretiminin Bölgesel Dağılımı (milyar m3₎ Kuzey Amerika, 984.0, 28% Güney ve Orta Amerika, 178.5, 5% Avrupa ve Avrasya, 989.8, 28% Orta Doğu, 617.9, 17% Afrika, 211.8, 6% Asya Pasifik, 556.7, 16%

Doğal Gaz Üretimi

Kuzey Amerika Güney ve Orta Amerika Avrupa ve Avrasya Orta Doğu Afrika Asya Pasifik

Şekil 1.7.’de görüleceği üzere en büyük üretimi %28’lik pay ile Kuzey Amerika ve Avrupa ve Avrasya gerçekleştirmektedir. Orta doğu %17’lik üretimiyle üçüncü sırada yer alırken Güney ve Orta Amerika %5’lik üretimiyle son sırada yer almaktadır.

Dünyada en fazla doğal gaz tüketen ülkeler yıllar itibariyle Tablo 1.6.’da yer almaktadır.1970-2000 yılları için doğal gaz tüketimindeki artış %147 iken, 2000-2015 yılları için aynı oran %43 olarak gerçekleşmektedir. Dünyadaki doğal gaz tüketimi 1970 yılında 978,6 milyar m3_{, 2015 yılında ise 3468,6 milyar m}3’_{tür. 2015 yılı için en çok doğal} gaz tüketen ülkeler arasındaki paylara bakıldığında; ilk sırada %22,8 ile ABD, %11,2 ile Rusya, %5,7 ile Çin yer almaktadır. Çin’i sırasıyla İran, Japonya, Suudi Arabistan, Kanada gibi ülkeler izlemektedir.

Tablo 1.6. En Fazla Doğal Gaz Tüketen Ülkeler (milyar m3)

Ülke / Yıl 1970 1980 1990 2000 2010 2015

2015 Dünya Pay

ABD 598.6 562.9 542.9 660.7 682.1 778.0 22.8%

Rusya n/a n/a 407.6 360.4 414.1 391.5 11.2%

Çin 3.0 14.7 15.8 25.3 111.2 197.3 5.7% İran 2.7 4.8 24.1 62.9 152.9 191.2 5.5% Japonya 3.4 24.1 48.1 72.3 94.5 113.4 3.3% Suudi Arabistan 1.6 9.7 33.5 49.8 87.7 106.4 3.1% Kanada 36.4 52.2 66.9 92.7 95.0 102.5 2.9% Meksika 10.2 23.0 27.5 40.8 72.5 83.2 2.4% Almanya 15.3 58.3 60.9 79.2 84.1 74.6 2.1% BAE 0.8 4.9 16.9 31.4 60.8 69.1 2.0% Dünya 978.6 1433.2 1956.2 2421.8 3201.4 3468.6 61.0%

Kaynak: BP (2016), Statistical Review of World Energy

Kaynak: BP (2016), Statistical Review of World Energy

Şekil 1.8. 2015 Yılı Dünya Doğal Gaz Tüketiminin Bölgesel Dağılımı (milyar m3₎ Şekil 1.8.’de görüldüğü gibi, 2015 yılı için doğal gaz tüketiminin bölgesel dağılımında ilk sırada %29 oranıyla Avrupa ve Avrasya, %28 oranıyla Kuzey Amerika,

Kuzey Amerika, 963.6, 28% Güney ve Orta Amerika, 174.8, 5% Avrupa ve Avrasya, 1003.5, 29% Orta Doğu, 490.2, 14% Afrika, 135.5, 4% Asya Pasifik, 701.1, 20%

Doğal Gaz Tüketimi

Kuzey Amerika Güney ve Orta Amerika Avrupa ve Avrasya Orta Doğu Afrika Asya Pasifik

%20’lik payla Asya Pasifik, %14 oranıyla Orta Doğu, %5 oranıyla Güney ve Orta Amerika, % 4’lik oranla Afrika yer almaktadır.

19. yüzyılın en önemli enerji kaynağı olan kömür, 20. yüzyılda yerini petrole ve 21. yüzyılda doğal gaza bırakmıştır. 21. yüzyılın en önemli yakıtının doğalgaz olduğu bilinmekte ve bu dönem doğal gaz çağı olarak adlandırılmaktadır. Bu yüzyılda çok miktarda ve dünyanın çeşitli yerlerinde yeni doğalgaz kaynakları keşfedilerek, üretilmeye başlanmıştır. Uzun dönemde de enerji karmasında doğalgazın payının artması, kömürün payının düşmesi beklenmektedir (Telli, 2016: 20).