DKAB Dersinin Yapısı ve Değerler Eğitimi

Bireyin her yönüyle gelişimini destekleyen okul eğitimi ve öğretmenler, onu hayata hazırlayarak hayatta karşılaşacağı çeşitli durumlarla ilgili bilgilendirir ve yeteneklerini geliştirir. Okul ve öğretmen, bir yandan bireye, yaşadığı toplumun kültürünü, bilgi birikimini, değer yargılarını öğretmeye çalışmak, yani bireye kültür kazandırmak, bir yandan da, bireyin kişisel yeteneklerini keşfedip geliştirmesi için ona imkân hazırlamakla görevlidir. Bireyin toplumun değer yargılarına ve inançlarına saygı göstererek ahlak kurallarına uyması için okulun önemli bir yeri vardır. Okullarda öğretmenlerce sistemli bir şekilde yapılan din eğitimi batıl inanç, hurafeler ve din istismarcılığını engeller (Aşıkoğlu, 2011: 7). Din dersinin okullarda yer alması durumu her daim tartışılmıştır. Tartışılma noktası ise genellikle niçin okullarda yer aldığı, öğretime ne gibi katkı sunacağı ve bu katkının gerekli olup olmadığı yönündedir. Okulların toplumun ahlak ve değer yargılarından bağımsız bir eğitim yapmaları mümkün değildir. Toplumda yerleşmiş değerleri öğretmekle sorumludur. Din ise toplumda yer alan başlı başına önemli bir değerdir. Din öğretimi ilk insan ile başlamış, yöntem ve mekânlarda farklılıklar olsa da her daim devam etmiştir. Din Dersi Osmanlıdan günümüze kadar kısa bir süre hariç, değişik isimlerle okul programlarında yer almıştır

15

(Önder, 2013: 24). 1982’de okullardaki din bilgisi ve ahlak dersleri DKAB adı altında kültür ve bilgi temelli bir ders olarak birleştirilerek 4-8 sınıflar arasında haftada iki saat zorunlu bir ders olarak okutulmaya başlanmıştır (Meydan, 2013: 221).

Din eğitimi, din kültürünün verilmesi, din kişiliğinin kazandırılması demektir. Din eğitimi görevi temelde anne-babanın veya onların yerini tutan yakınların, okullarda din dersi öğretmenlerinin, camilerde ise din görevlilerinindir. Gelişim aşamasında olan bireyin olgunluğunun sağlanması yolundaki her uğraşa katılma, din eğitiminin hakkıdır ve görevidir. Genel eğitimin bütün insanlara karşı sorumluluğu olduğu gibi, din eğitiminin de bütün insanlara karşı sorumluluğu vardır. Bu yönü ile "Din Eğitimi", genel eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır (Bilgin, 1981: 474).

Eğitim sistemlerinin hepsinin yetiştirmeyi amaçladığı bir “insan tipi” vardır. Bu amaç eğitim sisteminin şekillenmesi ve içeriğinin belirlenmesinde önemli bir yere sahiptir. Buna millî eğitim politikası da denilebilir. Bir milletin ve devletin sahip olduğu değerlerin eğitim politikaları üzerinde etkisi büyüktür. Çünkü eğitim bugün dünyayı değiştiren en önemli güçler arasındadır. Bu gücü elde etmenin yolu ise düşünen, anlayan, araştıran, sorgulayan ve sorun çözen bireyler yetiştirmekten geçmektedir. Millî eğitimimizin temel amaçlarına bakıldığı zaman, yetiştirilmek istenilen birey tipine ulaşmada DKAB dersinin büyük bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir (Tetik, 2018: 67). Aslında, amacı, tüm eğitim etkinliklerini tamamlamak ve yüceltmek olan ahlak eğitimi, tüm okulun görevidir; tüm görevlilerin sorumluluğu ve etkisi altındadır. Bu konuda, tüm derslerin ve okul birimlerinin dayanışma içerisinde ortaklaşa çabası önemlidir. Ancak, amaç ve konuları dinin inanç, ibadet ve ahlak esaslarına göre şekillenen din öğretiminin, ahlak eğitimine katkısı diğerlerine göre daha somuttur (Kaya, 2006: 26).

DKAB programı 2018 yılında güncellenerek uygulamaya konulmuştur. Eski programda (MEB, 2010:14-18) 4-8’ e kadar her sınıf düzeyinde 6 öğrenme alanı kullanılırken yeni programda bu durum kaldırılarak beş üniteye ayrılmış ve ünite kazanımlarında ciddi anlamda değişiklik yapılmıştır (MEB, 2018:11). Yeni programda ilk kısımda DKAB dersinin temel felsefesi, genel amaçları, vizyonu, program aracılığıyla geliştirilmesi hedeflenen beceri, değer, öğretmenlere yol gösterici bilgilere ve örnek etkinliklere yer verilmiştir. İkinci kısımda ise 4-8. sınıf

16

DKAB dersi üniteleri ve kazanımlarının yer aldığı Öğretim Programı verilmiştir (MEB, 2018).

DKAB öğretim programı beceri temelli yapılandırılmıştır. Bu kapsamda hedeflenen kazanımlarda, programda belirtilen becerileri gerçekleştirmeye, dini ve ahlaki kavramları kazandırmaya yönelik uygulamalar yapılmalıdır. Programın uygulanmasında öğretmenlerin dikkat etmesi gereken hususlar şunlardır:

 “Gerek farklı din ve inançların öğretiminde gerekse İslam düşüncesinde ortaya çıkan yorumların öğretiminde olgusal bir yaklaşım benimsenir; bu bağlamda dinler, inançlar ve İslam düşüncesinde yer alan yorumlar, kendi metinleri, kaynakları ve kabulleri esas alınarak öğretime konu edilir.  İslam dininde yer alan ibadetlerin öğretiminde (abdest, gusül, teyemmüm,

namaz, vb.) mezheplerin farklı anlayış ve uygulamalarıyla ilgili bilgiler ihtiyaç duyulması hâlinde öğretmenler tarafından açıklanır.

 Ünite ve konuların özelliğine göre hedeflenen kazanımların gerçekleşmesi için çevre şartları ve imkânları elverdiği ölçüde öğrencilerin dinî, tarihî ve kültürel mekânları yerinde tanımaları sağlanır.

 Ünite sonlarında yer alan sure ve dualar işlenirken öğrencilerin sure ve duaların içeriğini ve verdiği mesajı kavramaları esas alınır; bu bağlamda sure ve dualarla ilgili kısa açıklamalara ve bunların içeriğini tanıtan metinlere yer verilir.

 Öğrenciler; konularda geçen ayet ve hadisler ile ünite sonlarında yer alan sure ve duaları ezberlemeye zorlanmaz.

 Din, vicdan ve düşünce özgürlüğünü zedeleyici yaklaşım, tutum ve davranışlardan uzak durulur. Bu bağlamda öğrenciler dinî duygu ve düşüncelerini açıklamaya, bilgi ve kültür sahibi oldukları dinî pratikleri yerine getirmeye zorlanmaz.

 Ünite konularının özelliğine göre ayet ve hadislerden, yazılı ve sözlü edebiyatımızdan (hikâye, şiir, beyit, vecize, deyiş, nefes vb.) örnek okuma metinlerine yer verilir.” (MEB, 2018:8)

DKAB dersi öğretim programıyla; “Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ve Temel İlkeleri”ne uygun olarak öğrencilerin;

 “Dinî ve ahlaki kavramları tanımaları,

 Dinin sosyal hayat, kültür ve medeniyet unsurları üzerindeki etkilerini kavramaları,

 Farklı inanç ve yorumları tanımaları ve bunlara saygı duymaları,

 Çevresindeki dinî davranış, yorum, tutum ve deneyimlerin farkında olmaları,

 Ahlaki değerleri tanımaları ve bunları içselleştirmeleri,  İslam dininin ana kaynaklarını tanımaları,

 Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatını ve örnek ahlakını tanımaları,  İslam dininin inanç, ibadet ve ahlak ilkelerini açıklamaları,  Bazı dua ve surelerin muhtevasını ana hatlarıyla tanımaları,

17

 İnanç ve ibadetlerin davranışları güzelleştirmedeki olumlu etkisinin farkına varmaları” amaçlanmaktadır (MEB, 2018: 7).

Öğretim programında yer alan amaçlardan hareketle program; öncelikle bireyin içsel denetimine yönelmekte, inanç ve ibadetlerle bu ahlakiliği insanda içselleştirmeyi amaçlamakta, daha sonra da, çevresine saygılı, toplumla barışık insanlar yetiştirebilmek için dış dünyayla uyumunu sağlamaya çalışmaktadır (Er, 2002: 265)

Çocuğun ahlaki kişiliğinin gelişiminde ailenin rolü temel oluşturur. Çocuğun belli bir yaş aralığında vaktinin çoğunu içinde geçirdiği planlı ve formal bir eğitim kurumu olan okul da ahlaki gelişim de etkili olmaktadır. Yaşamla doğrudan ilgili olan ve insanca yaşama çabasına katkıda bulunan ahlak, her zaman eğitimin hem amacı hem de konusu olmuştur (Gündüz, 2003: 195). Çünkü ahlakın göz ardı edilerek yapılan öğretimlerin yıkıcı boyutları ortaya çıkaracağı günümüzde somut şekilde görülmektedir.

2010 DKAB öğretim programında yer alan değerler alanı, ders bazında özel olarak belirlenirken; 2018 yılında genel olarak bütün öğretim programlarında yer alan değerler için “değerlerimiz” başlığı altında yer verilmiştir (MEB, 2018). 2010 Öğretim programında din öğretiminde değer öğretiminde dikkat edilmesi gereken hususlar ile ilgili bilgiler verilmiştir. Programda öğrenciler tarafından içselleştirilmesi öngörülen değerler tablo 1 de verilmiştir.

18

Tablo 1. 2010 DKAB Öğretim Programında Yer Alan Değerler Adalet Aile kurumuna ve birliğine

önem verme

Demokrasi bilinci

Dürüstlük Alçak gönüllülük Bağımsızlık

Bağışlama Barış Türk Bayrağına ve İstiklâl

Marşı’na saygı

Bilimsellik Cesaret Cömertlik

Çalışkanlık Dayanışma Doğa sevgisi

Doğal çevreye duyarlılık Doğruluk Dostluk

Duyarlılık Emaneti korumak Estetik

Fedakârlık Gazilik Görgülü olmak

Güvenirlik Hakseverlik Hakikat sevgisi

Hayâ Hoşgörü İbadet yerlerine saygı

İffet İyi niyet Kadirşinaslık

Kanaat Kardeşlik Merhamet

Millet sevgisi Millî birlik şuuru Misafirperverlik

Mürüvvet Namuslu olmak Nezaket

Ölçülülük Paylaşımcı olmak Sabır

Sadelik Sağlıklı olmaya önem verme Samimiyet

Saygı Sevgi Sorumluluk

Sözünde durmak Şehitlik Şükür

Tarihsel mirasa duyarlılık Temizlik Tutumluluk Türk büyüklerine saygı Vatanseverlik Vefa Yardımseverlik

Tablo 1 incelendiğinde 2010 öğretim programında 61 değerin öğrencilere kazandırılması öngörülmüştür. Programda değerler bir bütün halinde ele alınmış alt değer olarak sınıflamaya gidilmemiştir. 2018 DKAB Öğretim Programında ise programda verilecek değerler özel olarak belirtilmemiştir. Bu durumun özellikle mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin derslerini ve kazanımlarını hangi değerlerle ilişkilendirmeleri gerektiği konusunda sıkıntı yaşamalarına neden olacağı öngörülmektedir.

19