Değerler Eğitimi

İnsanlığın varoluşundan itibaren her an ahlaki olarak olgunluğa erişmesi istenmiştir. İlk peygamber ve insan Hz. Âdem’den (a.s) son peygamber Hz. Muhammed'e (s.a.v) kadar bütün peygamberler insanların ahlaki olarak olgunluğa erişmesi, bireysel mutluluğu ve toplumsal huzuru ikame etmeleri için yol gösterici olarak gönderilmiştir (Bakara Suresi 2/151, Maide Suresi 5/15-16, 19). Değerler eğitiminin tarihi düşünüldüğünde ilk insandan itibaren var olduğu ve insanlık devam ettiği sürece de var olacağı söylenebilir.

10

Değerler eğitimi manevi, ahlaki, sosyal ve kültürel gelişim; karakter eğitimi, erdem eğitimi, tutumların ve davranışların geliştirilmesi gibi çok bir geniş terimi kapsar ve pratikte ise sıklıkla yurttaşlık ve ahlaki değerler eğitimi üzerinde yoğunlaştığı görülür (Halstead ve Taylor, 2000: 169).

Toplumun ferdi olan öğrencilerin okulda öğrendikleri veya öğrenemedikleri her şey toplumun varlığını, sürekliliğini ve niteliğini etkilediği için toplumlar açısından eğitim sisteminin önemli bir yeri vardır. Eğitim sisteminin toplumsal açıdan öncelikli ve önemli görevleri toplumun kültürel dokusunu korumak ve bu dokuyu gelecek nesillere aktarılmasını sağlamaktır. Bunun gerçekleşmesi için eğitim sistemi aracılığıyla gelecek nesillere bir bütün halinde bilgi, beceri ve ahlaki değerlerin kazandırılması gerekmektedir (Cihan, 2014: 431).

Eğitim bireyde istenilen davranışları oluşturma sürecidir (Selçuk, 2003). Bireyde istenilen davranışların oluşması süreci ise öncelikle ailede anne ve babayla başlar, ardından sosyalleştikleri ilk alan olması nedeniyle okullarda devam eder. İçinde yaşadıkları toplumsal çevre ile var olan kurumlarda da şekillenir. Buradan da anlaşılacağı üzere eğitimin amacı bireyleri sadece bilgiyle donatmak değildir. Bilgi aktarımı sağlanan kişiler, ahlaki ve kültürel değerlerle bilgilerini harmanlarsa tam olarak olgunluğa erişir. Aksi halde değerden uzak salt bilgi kişileri mutsuzluğa sürükleyebilir (Aydın ve Akyol Gürler, 2014; Köylü, 2013). Eğitimin gayelerinden biri toplumun geneli tarafından kabul görmüş değerleri gelecek kuşaklara aktarmak ve onların bu değerlerini içselleştirmelerini sağlamaktır. Aynı zaman da değişen değerlerin yerine geçen değerleri, onlara uygun bir şekilde öğretmektir (Hökelekli, 2013).Buradan da anlaşılacağı üzere değerler öğretilebilir ve öğrenilebilir bir yapıya sahiptir. Gömleksiz (2007)’e göre değerlerin gelecek kuşaklara aktarılması geçmişe kıyasla daha da zorlaşmıştır. Geçmişte bir değerin aktarılmasında, yaşantıda gözlemlenebilir olması yeterken, günümüzde tek başına bu durum insanları amaca ulaştıramamaktadır. Çünkü eskiye göre çocukların değerler sistemini etkileyen değişkenler artmıştır. Tüm bu değişkenler göz önünde bulundurularak okulun ve ailelerin sistemli bir değer eğitimi vermesi gerekmektedir.

11

2.1.2.1. Değerler Eğitiminin Gerekliliği

Değerler eğitimi konusu her daim tartışılmış ve incelenme gereği duyulmuştur. Bir konunun tartışılmaya değer bulunması ihtiyaçlar neticesinde olmaktadır. Değerler eğitiminin gündemde olmasının nedeni ise içinde yaşadığımız toplumda, ülkede, hatta dünya da yaşanan sorunların farkına varıldığını ve bu sorunlara çözüm bulma ihtiyacının artmasıdır.

Köylü’ye (2013) göre her ne kadar küreselleşme sürecinin başlangıcı çok eskilere dayansa da yirmi asrın yarısından itibaren etkisini her alanda hissettirmiş, özellikle ahlaki alandaki etkileri büyük ölçüde negatif yönde olmuştur. Geleneksel aile yapısının bozulması, sosyo-ekonomik adaletsizlik, bilginin doğru olup olmadığına bakılmaksızın ona kolay ulaşılması gibi etkenler ahlaki yapıyı negatif yönde etkilemiştir. İnsanlığın pek çok alanda gelişmeyi yakalamasına rağmen, değerler noktasında sınıfta kaldığını, bu sebeple bir an evvel köklü bir değerler eğitimine ihtiyaç duyulduğunu belirtmiştir.

Hökelekli (2013)'ye göre insan sırf iyilik fıtratı üzere yaratılmamıştır. İyilik ve kötülüğü bir arada bünyesinde barındıran insanın kendi başına iyi davranışlara yönelmesi oldukça zordur. İrade sahibi olarak yaratılan insan "başıboş bırakılmamış" iyi seçimler yapabilmesi için peygamberler ve ilahi kitaplar ile yol gösterilmiştir (Kıyame Suresi, 75/36). Aydın ve Akyol Gürler (2014)' e göre değerler eğitiminin amacı, kişide ki iyi yöne olan eğilimi ortaya çıkarmaktır. Böylelikle kişi ve toplum ahlaki olmayan davranışlardan kurtarılır ve değerleri sergiledikleri ahlaki olan davranışların devamlı hale gelmesi sağlanır.

Değerler eğitiminin amacı yaşam amacına ulaşmış, düşünen, bilgisini ahlaki davranışlarıyla bütünleştirmiş(Kaymakcan ve Meydan, 2014). Değerleriyle kendi değerini ve kıymetini ortaya çıkaran bir nesil yetiştirmektir diyebiliriz. Çocuklar değerlerle öncelikle ailede tanışırlar. Toplum tarafından kabul görmüş değerleri aktaran ve yaşantısında sergileyen yetişkinlerin eğitiminden geçen çocuklar da değeri uygulama noktasında daha aktif olabilecektir(Büyükbingöl Yağcı, 2012: 41). Ailede başlayan değerler eğitimi sorumluluğu çocukların gelişim dönemlerine göre okul ve öğretmenlere de sirayet etmektedir. Değerler eğitiminde "çocukların bizlere Allah'ın emaneti ve bir imtihan vesilesi" olduğu unutulmaması gereken bir kuraldır (Enfal Suresi, 28). Aile, okul ve toplumsal çevre üçgeninde verilen

12

emanetin ahlaki anlamda gelişimini sağlaması için işbirliği içinde bir değerler eğitimi verilmesi zorunludur.

2.1.2.2 Nasıl Bir Değerler Eğitimi?

Değerler eğitimi konusu gündeme geldiğinde "Nerede ve kimler tarafından yapılmalı?" ve "Nasıl bir değerler eğitimi olmalı?"soruları da ortaya çıkmaktadır. Bu soruların doğru cevaplanması nitelikli bir değerler eğitimi yapılması açısından önem arz etmektedir.

Değerler eğitiminin ilk olarak ailede başladığı ve çocuğun değer yargılarının küçük yaşlarda oluştuğu bilinmektedir. Günümüzde bayanların da çalışma hayatında aktif bir şekilde bulunmasıyla çocuklar erken yaşta okulla tanışmak durumunda kalmaktadır. Dolayısıyla değer eğitiminde okul önemli bir yere sahiptir. Hatta aileler tüm sorumluluğu okullara yüklemiş durumdadırlar (Aslan, 2010: 48).Okulun değerleri kazandırma ve devam ettirme gibi konulardaki katkısı yadsınamaz bir gerçektir. Ancak aileler okulla işbirliği içinde değerler eğitimini yürütmezlerse, okulda bu konuda başarı sağlayamayacaktır (Coşkun Keskin, 2013: 62). 18. Milli eğitim şura kararlarında başarılı bir karakter oluşumunun sağlanması için değerler eğitiminin nasıl yapılması gerektiğine dair kararlar alınmıştır. Değer eğitimiyle ilgili değinilen noktalar şunlardır:

 Hazırlanan öğretim programlarında milli ve evrensel değerler hakkında bütüncül bir yaklaşımla farkındalık kazandırmak ön planda tutulmalıdır.  Görev yapan tüm öğretmenlerin değerler eğitimi konusunda

bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Gerekli eğitimler hizmet içi eğitim programlarında yer almalıdır.

 Öğretmen yetiştirmekle sorumlu programların içeriğine, değerler eğitimine yönelik bir ders konulmalıdır.

 Eğitim- öğretimin tüm kademelerinde yapılacak değerler eğitimi için sivil toplum kuruluşlarıyla iletişim halinde olunmalıdır.

 Alan öğretmenlerinin kullanabileceği program ve materyaller geliştirilmelidir.

13

 Değerler eğitimi okuldaki tüm paydaşlar tarafından her kademede verilmelidir.

 Kitle iletişim araçlarının da değerler eğitiminde kullanılması gerekmektedir.

 Değerli davranışlarıyla örnek olan öğrencilere de ödüllendirme sisteminde yer verilmelidir.

 Değerler eğitiminde etkili olunabilmesi için medya konusunda gereken yasal düzenlemeler de yapılmalıdır (URL2).

Hökelekli (2013)'ye göre karakterli çocuklar yetiştirmek için ilk temel ailede atılsa da, "okullar, gönüllü kuruluşlar, dini kurumlar, gençliğe hizmet veren kişi, grup ve kurumlarında" bu süreçte üzerine düşen görevleri yerine getirmeleri gerekir. Bu durum da değerler eğitiminin, bireyin içinde bulunduğu her yerde ve etkileşim içinde olduğu herkes tarafından örtük ya da açık bir şekilde yapılması gereklidir. Hökelekli (2013: 280-283) değer eğitimi yapılırken dikkat edilecek hususlarla ilgili ilkeleri şu şekilde sıralamıştır:

 Değerler eğitimi ayrı bir ders olarak değil tüm dersler içinde ve okul kültürü içinde bir müfredat çerçevesinde yapılmalıdır.

 Ders programlarında yer alan derslerin hepsi amaca ulaşmak için bütüncül bir şekilde değerlere değinmelidir.

 Değerlerin yaşandığı bir okul ortamı oluşturulmalıdır.

 Değerler eğitiminde işbirliği önemlidir. Okullar, aile ve çocuğun içinde bulunduğu sosyal çevre ile iletişim halinde olmalıdır.

 "Yaşam boyu eğitim" ilkesinden hareketle değerler eğitimi okul öncesi eğitimden başlanarak bireyin hayatının okulla kesiştiği her kademede teşvik edilerek, sistemli bir şekilde yürütülmelidir.

 Ebeveynlere çocuklarına kazandıracakları değerlerle ilgili eğitimler verilmelidir.

 Bireyin ahlaki olarak olgunluğa erişmesi akademik başarıdan önce gelmelidir. İçselleştirilen değerlerin akademik başarıyı da artırması muhtemeldir.

14

 Değerler eğitimi yapılırken olumlu değerler teşvik edilirken, olumsuz olan davranışları da etkisiz hale getirecek bir yol izlenmelidir. Bunun için ise popüler kültürün olumsuz etkilerini azaltmak için bireylerin elde ettiği bilgiyi sorgulayacak bir fikir yapısıyla donatılması gerekmektedir.

 Değerler eğitiminde en önemli nokta çocukların ve gençlerin tecrübe kazanmalarıdır. Yaşantılarında değerleri sergileyecekleri durumlarla karşı karşıya kalmaları değerleri "yaparak ve yaşayarak" öğrenmelerini sağlayacaktır.

 Değerler eğitimi toplumun geneli tarafından kabul edilen ortak değerlere göre düzenlenmelidir.

 Değerler eğitimi yapılırken toplumun ihtiyaçları ve talepleri göz önünde bulundurulmalıdır.

 Bireylere değerlerine sahip çıkabilen aynı zamanda farklı kültürel değerlere "saygı ve hoşgörü" ile yaklaşmayı bilen bir şuur verilmelidir.