Divan’ın Yargı Yetkisinin Niteliği ve Kapsamı

Avrupa Topluluğu hukukunun etkinliğini ve bütünlüğünü sağlamakla görevlendirilen ve ATA md. 7’ye göre AB’nin organlarından biri olarak sayılan Divan’ın yetkileri de “yetki devri ilkesi” gereğince kurucu Antlaşmalarla belirlenmiştir188_{. Buna göre Divan kurucu Antlaşmalarla kendisine verilen yetkilerin}

sınırı içerisinde ki konularda yetkilidir. Bu anlamda, Divan’ın yetkisinin Topluluk Antlaşmaları ile yetkilendirilen İlk Derece Mahkemesi ve Personel Mahkemesi’nin görev alanıyla da sınırlandığını söyleyebiliriz. Divan, kurucu Antlaşmalarla kendisine yetki verilmediği hallerde Topluluk hukukunu ilgilendiren bir konu önüne gelse dahi karar veremez. Örneğin, iki özel hukuk kişisinin ( gerçek ya da tüzel ) kendi aralarında, Topluluk hukukuna ilişkin ortaya çıkan bir ihtilaf, bu hususta kurucu Antlaşmalarda Divan’a herhangi bir yetki verilmediği için ulusal mahkemelerin yetkisine girmektedir189_{. Ayrıca, üye devletlerin ulusal hukuk}

düzenlerine ait konuları karara bağlamak, ulusal yargı düzenlerinin görev alanlarına giren ihtilaflarla uğraşmak Divan’ın yetkisi dışındadır190_{. ATA md. 240’a göre, bu}

Antlaşma gereğince Divan’a verilen yetkiler saklı kalmak kaydıyla, Topluluğun taraf olduğu uyuşmazlıklar, ulusal mahkemelerin yargı yetkisini ortadan kaldırmaz. Şöyle ki; Topluluk hukukunun doğrudan doğruya ulusal hukuklar düzeyinde etki gösterdiği

187_{Bozkurt, Enver- Özcan, Mehmet- Köktaş, Arif, a.g.e., s. 90.}

188_{Tezcan, Ercüment, Avrupa Birliği Kurumlar Hukuku, Beta Yayın, İstanbul, 2001, s. 104.} 189_{Arat, Tuğrul, Topluluklarda Yargı Denetimi, s. 131.}

durumlarda, ulusal mahkemelerce korunması gereken bireysel haklar gündeme gelebilmektedir. İş bu nedenle, her seviyedeki ulusal mahkemeler Topluluk hukukunu uygulamak yetkisine haizdir191_.

Adalet Divanı yönünden usul hukuku anlamında yer itibariyle yetkiden söz edilemeyeceğini belirtmeliyiz. Yetki kavramını Divan’ın ulusal mahkemelere nazaran bir davaya bakmaya yetkili olup olmadığı ve Antlaşmalarda kendisine yargı yetkisi verilip verilmemesiyle açıklayabiliriz192_{. Bu arada bir milli mahkemeyle}

Adalet Divanı arasında yetki uyuşmazlığı çıkması ender rastlanan bir durumdur. Yine bu mahkemelerin yetki alanları arasında kesin bir sınır çizmek de güçtür193_.

ATA md. 292’ye göre üye devletler, Topluluk Antlaşmalarının uygulanmasına ve yorumlanmasına ilişkin bir uyuşmazlığı çözmek için Antlaşmada öngörülenler dışında her hangi bir yönteme başvurmamayı taahhüt ederler. Üye devletler Divan dışında herhangi bir hakem heyeti ile uyuşmazlıklara çözüm arayamazlar194_{. Bu Divan’ın yargı yetkisinin münhasır olması, yani kurucu}

Antlaşmaların kapsamına giren konuların Divan dışında başka bir mercii önüne götürülemeyeceği anlamına gelmektedir. Yine bu cümleden hareketle, Divan’ın yetkisinin ender istisnalar dışında zorunlu olduğunu da söyleyebiliriz. Buna göre, devletler Topluluğa katılımları ile birlikte Divan’ın yargılama yetkisini başkaca herhangi bir yetkilendirmeye gerek olmaksızın kabul etmiş sayılırlar195_{. Divan bu}

yetkiyi, dava açma ehliyeti olan birinin başvurusu üzerine davalı tarafın irade beyanına gerek duymaksızın kullanır196_{. Yargı yetkisinin zorunluluğu ilkesi, Divanı}

diğer uluslararası mahkemelerden farklı kılmaktadır. Uluslararası mahkemelerin yetkisi ihtiyari iken, Divan’ın yetkisi kural olarak mecburidir. Bunu da az önce yukarıda değindiğimiz münhasırlık ilkesiyle ve Divan’ın üye devletler açısından uluslarüstü bir mahkeme olmasıyla açıklayabiliriz197_.

191_{Arat, Tuğrul, Topluluklarda Yargı Denetimi, s. 130.} 192_{Tekinalp, Gülören- Tekinalp, Ünal, a.g.e., s. 234.}

193_{Brown, Neville- Jacobs, Francis, ‘Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’, (Çev; Yörüng Murat Tahsin)} Danıştay Dergisi, Ankara, 1989, S. 74–75. s. 45.

194_{Bozkurt, Enver- Özcan, Mehmet- Köktaş, Arif, a.g.e., s. 92.} 195_{Göçmen, İlke, a.g.e., s. 297.}

196_{Genç, Mehmet, a.g.e., s. 168.}

197_{Akgül, Aydın, Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’nın Baktığı Davalar, Adalet Dergisi, S: 28,} Ankara, 2007, s. 160.

Kural olarak Divan’ın yetkisinin zorunlu olmasına karşılık, Divan’ın ihtiyari yetkili olduğu durumlarda söz konusudur. Bu hallerde taraf1ar, aralarındaki ihtilafın çözümü için konuyu Divan’ın önüne götürebilmekte ve Divan’da ancak tarafların isteği doğrultusunda davaya bakmaya yetkili olabilmektedir198_{. Divan’ın ihtiyari}

yetkisi iki durumda ortaya çıkabilir. Bu gruba, ATA md. 239’da yer alan, üye devletlerin arasında çıkan ve kurucu antlaşmaların konusu ile ilişkili olan, taraflarca yapılan bir “tahkimname” ile Divan önüne getirilen davalar ile ATA md. 238’de yer alan, Topluluk tarafından veya onun adına yapılan bir kamu hukuku veya özel hukuk sözleşmesinde bulunan bir “tahkim koşulu” uyarınca Divan’ın baktığı davalar girer199_.

Bunlara ek olarak Divan, ATA md. 300/6 gereğince, Topluluk kurumları ile üçüncü devletler ya da uluslararası kuruluşlar arasında yapılması öngörülen antlaşmalar ile kurucu Antlaşmaların uyumluluğu hakkında; Komisyon, Konsey ya da bir üye devletin talebi ile bağlayıcı görüş vermektedir200_{. Her ne kadar kurucu}

Antlaşmada “görüş sorma” şeklinde bir ibare kullanılmışsa da maddenin devamından da anlaşılacağı üzere Divan’ın kendisinden sorulan konuya ilişkin görüşleri bağlayıcı nitelik taşımaktadır201_.

Divan tüm bu yetkileri dışında, Topluluk kurumlarının ve Topluluk hukukunun uygulanmasına ilişkin olduğu sürece üye devlet işlemleri üzerinde yetki sahibidir202_{. Ancak Divan, üç sütun üzerine kurulu olan AB’nin birinci sütunu}

(Topluluklar) dışında kalan ikinci sütun (Ortak Dış ve Güvenlik Politikası) ve üçüncü sütun (Cezai Alanda Polise İlişkin Adli Konularda İşbirliği) ve AB Antlaşması’nın başlangıç hükümleri alanlarında yetki sahibi değildir203_{. Bunun gibi Avrupa Hükümet}

ve Devlet Başkanları işlemleri (Avrupa Konseyi) de Divan’ın yetkisi dışında kalmaktadır. Ancak ABA madde 35’e göre üye devletlerin kendi aralarında anlaşması halinde Divan, üçüncü sütun alanında da yetkili olabilecektir204_.

198_{Arat, Tuğrul, Avrupa Toplulukları Adalet Divanı, s. 36.} 199_{Bozkurt, Enver- Özcan, Mehmet- Köktaş, Arif, a.g.e., s. 92.} 200_{Göçmen, İlke, a.g.e., s. 298.}

201_{Günuğur, Haluk, a.g.e., s. 394.} 202_{Göçmen, İlke, a.g.e., s. 298.} 203_{Tezcan, Ercüment, a.g.e., s. 104.} 204_{Göçmen, İlke, a.g.e., s. 298.}

Amsterdam Antlaşması ile getirilen değişikler sonucu üçüncü sütun alanından Topluluklar sütununa kaydırılan (vize, göç, iltica ve kişilerin serbest dolaşımı) konular bakımından sınırlamalar bulunmaktadır. Bu hususlarda ön karar davasına başvurma hakkı ve yükümlülüğü sadece nihai mahkemelere verilmiştir. Bu düzenlemeler, kimi yazarlarca Divan’ın yetkisinin bütünlüğünü etkileyen ve bireylerin korunması alanını daraltan gelişmeler olarak değerlendirilmektedir205_.

Bu bölümü; Divan’ın, gerek yukarıda bahsedilen kararlarının ve yetkisinin kapsamı gerekse İlk Derece Mahkemesi’nin varlığı nedeniyle bir uluslarüstü mahkeme ve temyiz mahkemesi niteliği kazandığını belirtmekle bitiriyoruz.