Dil ve Anlatım Dersinde Öğrenme-Öğretme Süreci

Hazırlık aĢaması, incelenecek konuya göre materyal hazırlama sürecidir.

Öğretici açısından, bu aĢama da oldukça önemlidir. Dil ve Anlatım dersinin amaçlarına ulaĢması hususunda diğer tüm aĢamalar oldukça önemlidir ancak, iĢlenecek metnin doğru seçilmesinin ve tekniklerin doğru saptanmasının diğer aĢamalar üzerinde de belirleyici etkilere sahip olması, bu aĢamada öğreticinin sorumluluğunu artırmaktadır.

Bu aĢama, öğrenme sürecinin amacına ulaĢmasını sağlamaktadır. Bilgi öğrenciye aktarılmadan önce yapılan ön çalıĢmaları ifade eden hazırlık aĢaması; "ders için gerekli malzemelerin hazırlanması, ön bilgilerin harekete geçirilmesi, incelemeye yönelik yöntem ve tekniklerin belirlenmesi" hususlarını içine almaktadır (MEB, 2005:

174).

Programda metin seçimi noktasında, dikkat edilmesi gereken noktalar ise Ģu Ģekilde sıralanmaktadır (s. 12-13):

1. Metinler, Türk Millî Eğitiminin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olmalıdır.

2. Atatürk Ġlke ve Ġnkılâplarına aykırı ifadeler yer almamalıdır.

3. Metinlerin millî kültürümüze, ahlâk anlayıĢımıza, yasalarımıza, geleneklerimize, örf ve âdetlerimize, milletimizin bölünmez bütünlüğüne uygun olmasına özen gösterilmelidir.

4. Siyasî kutuplaĢmalara yol açacak bölücü ve ideolojik metinlere yer verilmemelidir.

5. Metinler, dersin genel ve özel amaçlarını gerçekleĢtirecek nitelikte olmalıdır.

6. Seçilecek metinler sınıf ve yaĢ seviyesine uygun olmalıdır.

7. Seçilen metinler öğrencileri iyiye, güzele, doğruya yöneltmeli; iyi alıĢkanlıklar kazandırmalıdır.

8. Metin seçiminde dönemin edebî zevkini temsil etme ve edebî değer taĢıması gibi hususlar ön plânda tutulmalıdır.

9. Aynı dönemi temsil eden Ģair ve yazarlardan alınan metinler, dönemin özelliklerini birlikte yansıtacak nitelikte olmalıdır.

10. Seçilen metinler, dil özellikleri bakımından döneminin ve türünün özelliklerini yansıtmalıdır.

11. Dünya edebiyatından seçilen metinler, aslına uygun çevirilerden alınmalıdır.

12. Metin seçiminde öğrencilerin dil zevkini ve bilincini geliĢtirme, hayal dünyalarını zenginleĢtirme, ilgi ve yeteneklerini ortaya çıkarma gibi hususlar göz önünde bulundurulmalıdır.

13. Sanat metinlerinin sanat değerleriyle; öğretici metinlerin de öğreticilik iĢlevleriyle dönemlerini en iyi temsil eden eserler arasından seçilmesine özen gösterilmelidir.

14. Metinler, iĢlenecek süreye uygun uzunlukta olmalıdır.

15. Metinlerde çeĢitliliği sağlamak ve öğrencilerin farklı metinlerle karĢılaĢtırmak amacıyla aynı sınıfta aynı sanatçıdan zorunluluk olmadıkça ikinci bir metin seçilmemelidir.

16. Metinleri seçilen edebî Ģahsiyetlerin, edebî yönleri üzerinde durulmalıdır.

1.8.2.2.2. Metin Ġnceleme

Bir metin veya edebiyat eseri için " bunu niçin okutuyorsunuz?" sorusuna uygun cevaplar verilebilmelidir. Kavcar (1993: 34) metinlerin okutulmasıyla amaçlanan bu uygun cevapları Ģöyle sıralamaktadır:

Eser veya metin öğrencilerin ilgilerine uygundur. Dolayısıyla öğrenciler metni veya edebî eseri okumaya istekli ve hevesli olurlar.

Eser, öğrencilerin Ģu andaki ihtiyaçlarına cevap vererek, bugüne kadar kazandıkları tecrübeleri geniĢletecek niteliktedir.

Metin veya edebî eser öğrencilerin düzeylerine uygundur.

Okutulan metin veya edebî eser öğrencilerin gelecekteki ihtiyaçlarına da hitap edebilecek niteliktedir.

Program‟a göre metin inceleme "inceleme, metnin yapı, tema, dil ve anlatım bakımlarından çözümleme sürecini kapsar" ve metin inceleme sürecinde öğrencilerin derse katılımını sağlayarak iletiĢim becerilerinin geliĢtirilmesi, eleĢtirel düĢünebilmelerinin sağlanması, problem çözme becerilerinin kazandırılması, bilgi teknolojilerini kullanma becerilerinin harekete geçirilmesi, Türkçeyi doğru ve etkin kullanma becerisinin kazandırılması ve metni anlayarak üzerinde yorum yapabilme becerisinin geliĢtirilmesi ile birlikte öğrencilerin okudukları metinden zevk almalarının sağlanması bu aĢamanın temel amaçlarını oluĢturmaktadır (s.174).

Dil ve Anlatım Dersi‟nin öğretme süreci büyük oranda metin inceleme aĢamasında gerçekleĢir. Bu nedenle seçilen metinler ve dersin iĢleyiĢinde kullanılacak tekniklerin saptanmasını ifade eden hazırlık aĢamasından sonraki metin inceleme aĢaması da kritik öneme sahiptir.

1.8.2.2.3. Anlama-Yorumlama

Anlama ve yorumlama aĢamasında; yapı, tema, dil ve anlatım ögelerinin birlikte oluĢturdukları anlam değeri araĢtırılır ve bu anlamın oluĢmasını sağlayan ögeler arasındaki iliĢki saptanır. Metin güncelleĢtirilir (MEB, 2005: 174).

Anlama “konuĢma ya da yazı yoluyla aktarılanı algılama” (Sever, 1998: 54) olarak tanımlanırken; okuduğunu anlama, mantıksal bağlantılar yapma, metin yorumlama ve bilgiyi uygulama gibi alt süreçleri de içermektedir (Dönmez ve Yazıcı, 2006: 138). Yorumlama ise “bir anlam çıkarma” (Sever, 1998: 52) edimi olarak geçmiĢ öğrenmelerin karĢılaĢtırılması ile gerçekleĢir.

Öğrenmenin “sınırları kesin olarak çizilmiĢ ve her durumda aynı sonuçların alındığı bir süreç değil, iĢlenen konuya, ortama, öğrenciye göre değiĢik sonuçların alınabildiği” bir süreç olmasına yönelik anlayıĢ öğretimin baĢlangıcını öğrenciye

bağlarken; öğretimin öğrenci odaklı olması gerekliliğini savunmaktadır. Bu noktada, çağdaĢ eğitim anlayıĢında öğretme esnasında öğrenciye daha önce öğretilenler ile yeni öğretilenler arasında bağlantı kurma ve benzerlik ve farklılıkları saptama olanaklarının sunulması oldukça önemlidir (Balyemez, 2009: 32). Diğer yandan dil bilgisi söz konusunda olduğunda ezberci eğitimden kaçınılması gerektiği oldukça sık zikredilmektedir. Bu nedenle anlama-yorumlama aĢamasında metne baĢvurarak yapılacak öğretimin hem öğrenciyi odağa alan bir anlayıĢla hem de öğrencilerin daha önceki bilgileri ile bağlantılar kurmalarını sağlayacak biçimde verilmesi oldukça önemlidir.

Programda öğretmenlerin öğrenme-öğretme süreçlerinde genel olarak nasıl davranması gerektiği Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır (s. 174-175):

1. Öğrencilerin bireysel özelliklerini dikkate almalıdır.

2. Farklı yazın türlerini tanıtarak öğrencilerin okuma alıĢkanlığı kazanmalarına yardımcı olmalıdır.

3. Öğrencilerin düĢüncelerini önemsemelidir.

4. Kaynaklara ulaĢma yöntemlerini sunmalıdır.

5. Öğrencilerin edebî zevklerinin geliĢtirici çalıĢmalar yapılmalıdır.

6. Öğrencilerin zihinsel becerilerini geliĢtirici çalıĢmalar yapmalıdır.

7. Öğrencilerin, bilgilerini sınıflandırmalarına, karĢılaĢtırma yapmalarına, bilgiler arasında iliĢkilendirme kurmalarına, yeni bilgileri yorumlamalarına yardımcı olmalıdır.

8. Öğrencilerin, öğrenme türlerine göre çalıĢmalar yapmalarına yardımcı olmalıdır.

9. Öğrencilerin, kendilerini değerlendirmelerine yönelik çalıĢmalar yapmalarına yardımcı olmalıdır.

1.8.2.2.4. Değerlendirme

Dil ve anlatım derslerinde değerlendirme; öğrencinin konu üzerindekini hâkimiyetinin belirlenmesi, okuduğunu yorumlayabilme ve yorumladıklarını yazılı ve

sözlü olarak aktarabilme kapasitesinin ölçülmesi, öğrenilen bilginin aktarılmasında dilin doğru kullanılıp kullanılmadığının tespitine imkân sağlamaktadır. Bu aĢama

“öğrenilen bilginin ne derecede öğrenildiğinin ve kullanılmaya hazır hâle gelip gelmediğinin belirlenmesi” aĢamasıdır. Bu aĢamada öğretmen, “öğrencilerin kendilerini değerlendirmelerine fırsat tanımalı, sınıfın genel durumunu da bu bölümde değerlendirmelidir”. Öğretmen ayrıca değerlendirme sonuçlarına göre tedbirler almalıdır (MEB, 2005:174).

Değerlendirme konusunda daha detaylı bilgi “Dil ve Anlatım Dersinde Ölçme ve Değerlendirme” baĢlığı altında verilecektir.