Russell çocuğun eğitiminde etkili bir faktör olarak diğer çocukların önemi üzerinde durmaktadır. Bu bağlamda diğer çocuklar olmadan ya da onlardan yardım alınmadan gerçekleştirilemeyecek birçok hususun varlığına ve çocuğun yaşının ilerledikçe diğer çocukların öneminin daha da artacağına dikkat çekmektedir. Şimdi de bu konulara açıklık getirmeye çalışalım.
443 Russell, Eğitim Üzerine, s.141. 444 Russell, Eğitim Üzerine, s.141. 445 Russell, Eğitim Üzerine, s.142. 446 Russell, Eğitim Üzerine, s.142. 447 Russell, Eğitim Üzerine, s.142.
Russell’a göre diğer çocukların önemi, özellikle çocuğun sosyalleşme de denilen diğer insanlarla ilişkilerinin arttığı -konuşma ve yürüme konusunda mesafeler aldığı- yaklaşık dört yaşlarından itibaren artış göstermektedir. Okul yıllarında diğer çocuklardan öğrenilecekler ise doruk noktada uzun süre devam etmektedir.448 Pekala diğer çocukları eğitim konusunda
özellikle kişilik eğitiminde bu kadar önemli kılan nedir?
Russell’a göre ailedeki ilk çocuk yürümeyi ve konuşmayı sonraki çocuklara göre daha geç öğrenmektedir. O, yetişkinlerin bu işleri çocuğa göre mükemmel yaptıklarını, bu sebeple de yetişkinleri taklit etmenin zor olduğunu düşünmektedir. Fakat diğer çocukların -özellikle abi ve ablaların- daha fazla taklit edilmesinin bir realite olduğunu dolayısıyla çocuğun tutum ve davranışlarının şekillenmesinde etkili olduğunu düşünmektedir.449
Diğer çocukların önemi kendini oyunda da göstermektedir. Russell’a göre kaç yaşında olursa olsun çocuk zihinsel ve bedensel özellikleri bakımından oyun oynama gereği duyacaktır. Ona göre bu ihtiyacın karşılanmasında diğer çocukların katkısı olmadan gerekli doyumu sağlamak oldukça zordur. Aksi düşünüldüğünde yani çocuğun oyundan uzak durması onu gergin ve sinirli yapacak bunun da ötesinde yaşam sevincini yitirmesi gibi sonuçlarıyla engeller oluşturacaktır.450 Russell özellikle oyun konusunu temel alarak yetişkinlerin neden diğer
çocukların yerini tutamayacağının üzerinde durmaktadır. Russell’ın tespitlerini maddeler halinde vermek istiyoruz.
Yetişkinler çocukla oyun oynasa bile doğal olmayacak ya da olamayacaklardır. Yetişkinin yer aldığı oyunda çocuğun memnun edilmesi ön planda olduğu için diğer çocuklarla oynandığı gibi mücadele olmayacak dolayısıyla çocuk oyundan zevk alamayacaktır.
Çocuk oyunda yetişkinlere isteyerek boyun eğebileceği için oyun kendiliğinden gelişen bir özellik taşımayacaktır.451
Ahlak eğitimiyle diğer çocukların nasıl bir ilgisi vardır? Bu husus çocuğun arkadaşlarından etkilenme yönüyle mi düşünülmelidir? Bu bağlamda Russell ilgiyi nasıl kurmaktadır? Şimdi de bu sorulara cevap oluşturmaya çalışalım.
Russell’a göre yetişkinlerin genel olarak soyut bir biçimde -nasihatlerle de diyebiliriz-
448 Russell, Eğitim Üzerine, s.125.
449 Russell, Eğitim Üzerine, s.125. Bu bağlamda Adler de diğer kardeşlerin önemine dikkat çekmektedir. (Adler, a.g.e., s.115-176)
450 Russell, Eğitim Üzerine, s.126. 451 Russell, Eğitim Üzerine, s.126.
ahlak eğitimi üzerinde durmaları, belli bir safhadan sonra çocuk tarafından sıkıcı bir uğraş olarak görülmeye başlanacaktır. Bu yönüyle o, çocuğa soyut ahlak eğitimi vermenin budalalık ve zamanı boşa harcamak olduğunu oysa ki ahlak eğitiminde herşeyin somut olması, pratiğe dayanması gerektiği üzerinde durmaktadır. Bu bağlamda çocuk yetişkinlerle bulunduğu ortam içinde birçok erdemi sergileme veya sergilememe fırsatını bulamayacaktır. Oysa ki, olması gereken; çocuğun özgür bir biçimde özellikle kendinden küçüklerin de yer aldığı gruplar içinde bulunarak edindiği erdemleri sergileme fırsatının yaratılmasıdır.452
Russell’a göre çocuklarda bulunan “büyük olma isteği” de diğer çocuklarla ilişkilerde önemli bir faktördür. Buna göre küçük çocukların kendilerinden daha büyük -diğer- çocuklarla oynamak istemelerinin temelinde, kendilerini ‘büyük ve görkemli’ görme isteği yatmaktadır.453
Bu bakımdan tek çocuklu aileler başta olmak üzere, az çocuklu ailelerde çocuğun yetiştirilmesi bakımından bazı dezavantajlar yer alabilmektedir. O, bu sorunun küçük yaştan itibaren çocukların, anaokuluna gönderilmeleriyle aşılabileceğini belirtmektedir.454
Russell, büyüklerin rehberlik etmeleri yönüyle elde edilebilecek kazanımlar açısından da diğer çocukların rolüne değinmektedir. Konuyla ilgili şunları söylemektedir; “Okul hayatı boyunca -anaokulundan üniversiteye- diğer çocuklar arkadaşlarının ya da çevrede bulunan yakın yaştakilerin daha önce atlattıkları sorunları veya zorlukları aşmada yetişkinlere göre daha önemlidirler. Çünkü yakın dönem içinde bunları yaşamaları ve çözüm üretmeleri dolayısıyla, yardımcı olabileceklerdir.”455 Ayrıca Russell, üniversite döneminde saygıdeğer ve ağırbaşlı
kişilerden öğrenemediklerini, kendisinden birkaç yaş büyüklerinden öğrendiğinden söz ederek bu tezini desteklemektedir.456
Yukarıda sayılanları diğer çocukların katkıları olarak düşünürsek tek istisna olarak Russell diğer çocukların kötü yönde etkisinden de söz etmektedir. Fakat bu genel bir husus değil, çocuğun kendisinden kaynaklanan bir soruna çözüm olarak düşünülebilir. Russell diğer çocukların da bulunduğu ve birçok kazanımı yönüyle okulun önemli olduğunu fakat bazı özel sebeplerle okula gitmemesi gereken çocukların varlığından bahsetmektedir. Ona göre beden gelişiminde geri kalmış ama zihinsel olarak üstün özelliklere sahip bir çocuğun çevresinde diğer çocukların bulunması uyum sorunları yaratabilecektir. Ayrıca bu çocuğun çıldıracak kadar baskı ve eza görmesinin de kaçınılmaz olduğunu düşünmektedir. Tüm bu sebeplerden
452 Russell, Eğitim Üzerine, s.127. 453 Russell, Eğitim Üzerine, s.125. 454 Russell, Eğitim Üzerine, s.126. 455 Russell, Eğitim Üzerine, s.126-127. 456 Russell, Eğitim Üzerine, s.127.
dolayı o, istisna olsa bile diğer çocuklarla birlikte çoğu etkinliği yapamayacak çocukların, eğitiminin özel olması gerekliliği üzerinde durmaktadır.457
Russell’ın diğer çocuklar başlığı altında değindiği hususlara genel olarak eğitimle ilgili kaynaklarda kardeşler arası ilişkiler bağlamında ve çok kısa olarak yer verilmektedir. Çocuğun yetiştirilmesinde çevrenin önemi ve bu çevre içinde diğer çocukların yeri, bu bağlamda üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu sebeple Russell’ın konuyla ilgili tespit ve tavsiyelerinin özgün olduğunu özellikle anne babalara fazlasıyla yararlı olacağını belirtmek isteriz.