Derinin Üretim

3.2.1 Derinin Tabaklanmaya Hazırlanması

Ham deriler tartılarına ve kalitelerine göre mamul hale gelebilmesi için bir seri iĢlemden geçmesi gerekmektedir. Canlı hayvandaki derinin fonksiyonları çok yönlüdür. Deri vücudu örter ve korur. Vücudun ısı ve nem bilânçosunu düzenler. Deri tabaklayıcısının görevi kolay bozulabilen yani çürüme özelliğine sahip kimyasal maddelerle iĢleme tabi tutmak sureti ve uygun finisaj teknikleri ile çok çeĢitli özelliklere sahip mamul deriye dönüĢtürmektir ( Deri Teknolojisi, 1994:73). Ham deri, mamul deri haline gelinceye kadar aĢağıda özetlenen temel iĢlem aĢamalarından geçmektedir.

Ham deriyi tabaklamaya hazırlama (Cinköse 1993:135) Ham deri ve postlar sığır, dana, koyun, domuz,

keçi, av hayvanları

Konservasyon

KurutulmuĢ deri TuzlanmıĢ deri

YumuĢatma

Kir yumuĢatma ve deri gevĢetme

Kireçlik Terletme Banyolama

Kıl ve et giderme

Yarma ve kroponlama

Kireç giderme ve sama

Tarama, düzleĢtirme ya da çekme

Tabaklanmaya hazır tola

Islatma YumuĢatma ĠĢlemi

YumuĢatma iĢlemi derinin üzerindeki kir pislik,kan ve mikroorganizma gibi yabancı maddeleri deriden uzaklaĢtırmaktır

YumuĢatma olarak da bilinen bu iĢlemde konserve edilmiĢ deriler kaybettiği suyu geri alır. Islatma dolap, pervane veya havuzlarda yapılmaktadır. Kuru derilerin ıslatılması salamura derilere göre çok daha uzun zamana ihtiyaç gösterir.

Kıl Giderme

Kıl gidermede çeĢitli yöntemler kullanılmaktadır. GeniĢ Ģekilde kullanılan zırnık ve sönmüĢ kireç karıĢımıdır. Bu karıĢım elyafı değerli olan derilerde (Koyun derileri gibi) derinin et tarafına sürülür, 4—6 saat sonra elyaf yolunarak toplanır. Elyafı değerli olmayan derilerde (sığır derileri gibi) söz konusu karıĢım daha seyreltik olarak kireçlik iĢleminde kullanılır, böylece kıl giderme ve kireçlik iĢlemi birleĢtirilmiĢ olur.

Kireçleme

Deri malzemenin tabaklanmaya hazırlama iĢlemine denilmektedir. YumuĢatma iĢleminden sonra, deride epidermisde bulunan kıllar ve alt deri dokusu (subcutis) halen mevcuttur. Ayrıca deride globüller. proteinler ve yağlar bulunmaktadır. Deri bu haliyle tabaklandığı zaman sert ve kırılgan bir deri elde edilir. Bu nedenle yumuĢatmaya baĢlanmadan önce deriden bu maddelerin kireçleme iĢlemi ile atılması gereklidir. (Cinköse 1993:187). Kireçlikte kireç kaymağı, sodyum sülfür, sodyum sutfidrat, kalsiyum sülfat kullanılır.

Kireçlikte sodyum sülfürün büyük önemi vardır. Farklı kalitede deriye verildiği zaman değiĢik konsantrasyonlarda alkali demektir. Deri alkalilerin

Etleme

Kireçlemeden sonra derinin et tarafında bulunan et ve yağ gibi bölümler kavelata makinesinde temizlenir. Kavelata makinesi bulunmayan iĢletmemelerde bu iĢlem özel bıçaklarla da yapılmaktadır.

Kireç Giderme

KireçlenmiĢ derilerin ihtiva ettiği alkalinin belli bir kısmının giderilmesi bundan sonraki iĢlemler için gereklidir. Bu amaçla çeĢitli kimyasal maddeler kullanılır. (Amonyum sülfat, sodyum bisülfit gibi )

Sama

Genellikle kireç giderme ve sama birlikte yürütülen iĢlemlerdir. Sama ana yapı olarak enzimlidir. Enzim kullanılarak deri yapısın da istenmeyen proteinler uzaklaĢtırılır.

Yağ Giderme

Yağ giderme genel olarak elbiselik deri üretiminde uygulanır. Ham derinin bünyesinde bulunan doğal yağların uzaklaĢtırılmasını amaçlar. Söz konusu yağın giderilmemesi durumunda mamul deride lekeler görülür.

Salamura

Derilerin bu iĢlemden önceki PH‘ ları ile sepileme ortamının gerektirdiği PH arasındaki fark böyle bir iĢlemi zorunlu kılmıĢtır. Salamura yoluyla PH, sepilemeye uygun seviyeye getirilir Salamura için genellikle dolap kullanılır ve çeĢitli asitlerden yararlanılır. (Sülfirikasit, formik asit gibi) Ayrıca asitten gelecek zararlı etkileri önlemek içinde tuz kullanılır.

Sepileme

Krom artı 3 değerli tuzlarından bazıları sepilemede kullanılır. Sepileme için deri ağırlığının %2,5‘u olan uygulama en yaygınıdır. Sepileme süresi 6—12 saat sürer, sepilemeden sonra deriler 1-2 gün bekletilir.

Ayırma

Derinin kalınlık sırça durumu ve bunlar gibi diğer özellikleri göz önüne alınarak ayırım yapılır. Ayırımdan sonraki iĢlemler mamul deri türüne göre değiĢir.

TıraĢlama ve Yarma

TıraĢlamadan baĢka yarmadan da söz etmek gerekmektedir. Yarma iĢletmenin koĢullarına bağlı olarak ya tıraĢtan önce uygulanır yada etlemeden sonra. Yarma yoluyla deriler istenilen kalınlığa getirilir. Fazla kalın derilerden ise yarma deri elde edilir. TıraĢlama ise karma olmayan iĢletmelerde derinin kalınlığının ayarlanması iĢinde kullanılır. Yarma makinesi olan iĢletmelerde ise deri kalınlığındaki küçük farkların giderilmesinde kullanılır.

Nötralizasyon

Kromla sepilenmiĢ deriler zamanla asit üretir. ÇeĢitli alkali malzemeler kullanılarak bu asit nötralize edilir ve bundan sonraki iĢlemlere uygun Ģartlar hazırlanır.

Retinaj (Yeniden sepileme, boyama, yağlama)

Bu iĢlem daha çok bir arada yürütülür. Eğilimlere bağlı olarak sıraları değiĢebilir. Amaç, boyamada deriye istenilen rengi vermek, yağlamada elastikiyet, yeniden sepilemede ise değiĢik tutumlar kazandırmaktır.

Kurutma

Kurutma için açık havadan yararlanıldığı gibi geliĢtirilmiĢ makinelerde kullanılmaktadır.

Bitirme (Finisaj)

Kurutulan deriler homojen bir nem dağılımına getirilir. Ġskefe makinesinde yumuĢatılır. Gerekiyorsa sırçası zımparalanır.Daha sonra kaplama boyaları tatbik edilir. Boyama ellle, hava tabancasıyla yapılır. Boyamadan sonra cila yapılır. Finisaj iĢlemleri için pres, ütü gibi makinelerin yanında boyama ve cilalama için de geliĢtirilmiĢ makinalar kullanılmaktadır. Bu safhada deriler bitmiĢtir. Bundan sonra kalitelerine göre ayrılır, ölçülür ve sevkıyata hazırlanır (Gökçesu, 1987:6).

3.2.2 Derinin Tabaklanması

Hayvanlardan elde edilen ham deri ve postların, mamul deriye dönüĢtürülmeleri için tabaklanmaları zorunludur( Erdal, 2004:39).Canlı hayvandaki derinin fonksiyonları çok yönlüdür. Deri vücudu örter ve korur. Vücudun ısı ve nem bilânçosunu düzenler. Deri tabaklayıcısının görevi kolay bozulabilen yani çürüme özelliğine sahip kimyasal maddelerle iĢleme tutmak sureti ve uygun finisaj teknikleri ile çok çeĢitli özelliklere sahip mamul deriye dönüĢtürmektir(Yakalı,1994:73 ).

Temizlenen ve tola haline getirilen deriler daha iĢlenmemiĢ olduklarından çiğ deri sayılmaktadır. Bu deri sıcak bir yerde bırakıldığı zaman sert bir tabaka teĢkil eder, kuruma yavaĢ olursa da bozulma meydana gelir. Derinin bu Ģekilde kullanıĢsız olmasını engellemek için tola haline getirilen bazı maddelerle çeĢitli iĢlemlere tabi tutulur. Bu iĢleme ‗‘tabaklama iĢlemi ‗‘ denir. Yani derinin daha kullanıĢlı olmasını sağlamak ve mamul deriye yeni çeĢitler sunmak amacıyla bazı maddelerle çeĢitli iĢlemlere tabii tutulmasına, tabaklama denir (Öncü, 1968:17).

Tolaların Tabaklama Yöntemleri (Cinköse 1993:255) YaĢ iĢlentilerden elde edilen

tabaklanmaya hazır tola

Bitkisel maddelerle tabaklama Mineral maddelerle tabaklama Semi veya yağ ile tabaklama Kombine tabaklama Kuru yada daldırma tabaklama Renklendirm e ve yatırma Dolap yada hızlı tabaklama Karma tabaklama Krom tabaklama pikle tek banyo tabaklama, çift banyo tabaklama ġap veya alüminyum ile tabaklama Glase tabaklama Blankoral tabaklama Krom ve bitkisel tabaklama Bitkisel ve krom tabaklama Bitkisel tabaklama,Ģap tabaklama Formalin ile yapılan kombine Kükürt ile kombine tabaklama Sentetik tabaklama maddeleri ile

Derinin tabaklanmasında birçok farklı yol izlenebilir. Ancak en çok uygulanan usuller Ģunlardır:

Bitkisel Tabaklama

Bitkisel tabaklamada gerekli olan bitkisel maddeler tabiatta bol miktarda bulunmaktadır. Bunlar bitkinin kabuğunda, odununda, kökünde, yaprağında veya meyvesinde bulunabilir. en çok kullanılan bitkiler; meĢe, çam, mimoza, palamut, mangrave, okaliptus, kızılçam, kayınağacı, kızılağaç, kestane, kocayemiĢ ve mazıdır ( Alpaut, 1957:47).

Bitkisel tabaklamaya hazır olan derinin artan konsantrasyonlardaki bitkisel tabaklama Ģerbetleri ile muamele edilmesi iĢlemidir. Tabaklama maddeleri ve tabaklayıcı olmayan maddeler deri tarafından emilir ve bağlanırlar( Cinköse, 1993:267). Deri lifleri arasında bağlanmamıĢ halde bulunan bu maddeleri deriye sabit hale getirmek için fiksasyon iĢlemi yapılır.

Mineral Tabaklama

Madensel tuzlarda, bazı bitkisel maddeler gibi çiğ deriyi, iĢlenmiĢ deri haline çevirme özellikleri vardır( Öncü,1968:161). Demir, krom ve alüminyum tuzları özellikle tabaklanmada kullanılır. En yaygın olanı kromla tabaklamadır.

Krom tabaklamaya baĢlamadan önce pikle denilen tolaların asitli tuz çözeltileri ile ön iĢleme tabi tutulması gereklidir.

Sıkı yapılı deriler için gevĢek efekt isteniyorsa tabii bazlı sülfite yağlar, normal deriler için çok yumuĢaklık istenmiyorsa tabii ve sentetik yağların sülfite karıĢımları kullanılır. Süngerimsi deriler için sülfite yağlar kullanılır.

KayıĢlık derilerde ise daha çok kükürtlü tabaklama yapılır. Beyaz tabaklamada alüminyum tuzları ile tabaklamada potasyum Ģapı kullanılmaktadır. Bu Ģekilde tabaklanan deriler kuruyunca sert olur, bu nedenle tekrar yumuĢatma, yağlama ve boyama gibi iĢlemlere tabii tutulur( Aydın, 1996:49).Glase tabaklamada, kuzu ve oğlak derileri eldivenlik deri olarak iĢlenir. Glase bulamacı adı verilen su, Ģap, tuz, yumurta sarısı ve unla deri iĢlenmesidir.

Organik Maddelerle Tabaklama

Derinin iç yağı istarn vs. gibi yağ maddeleri ile muamele edilmesidir.Bu yağlarla elde edilen deriye yağlı deri, doymamıĢ glıseridleri kapsayan yağ maddeleri ( balık yağı ) ile üretilen deriye güderi denir( Öncü 1968:195 ).ġapla sepilenen derinin, sığır iç yağı, vazelin, parafin, beygir yağı, palım yağı gibi yağlar bulunan karıĢım maddeleri ile yağlanmasıyla yağlı deri elde edilir.

Kombine Tabaklama

Deriye daha güçlü tabaklama yapabilmek kombine tabaklama yapılmaktadır. Koltuk döĢemeciliği, giysilik, ayakkabılık, yüzlük deri üretiminde kullanılır.En yaygın olanı krom tabaklamanın bitkisel tabaklanma ile beraber iĢlenmesidir. Ayakkabı yüzlük deri üretiminde çok kullanılmaktadır.Köselelik derilerde, krom retenaj iĢlemi yapılarak yarı kromlu deri denilen bitkisel tabaklanma ile tabaklanmıĢ derilere oranla sürtünmelere karĢı dayanıklı deri elde edilir( Cinköse 1993:307 ).

Boyama

Derilerin boyanması da dericilik kadar eskidir. Doğal boyalarla yapılan boyamalar bugün yerini kimyasal boyalara bırakmıĢlardır. Deriler çeĢitli yöntemlerle boyanmaktadır( Öncü, 1968:240 ).

Yağlama

Yağlamada, tabaklama ile suyu uzaklaĢtırılmıĢ olan kalogen lifleri etrafı bir yağ tabakası ile kuĢatılır, böylece bir çeĢit yağlama maddesi etkisi yapmak suretiyle deriye yeniden yumuĢaklık ve belli bir tutum kazandırılır. Aynı zamanda derinin uzama, kopma mukavemeti, ıslanabilirliği, su geçirmezliği, hava ve su buharı geçirgenliği gibi fiziksel özellikleri de etkilenmektedir( Vill 1983:14).

3.2.3 TabaklanmıĢ Derinin Mamul Deriye DönüĢtürülmesi

Tabaklanması bitmiĢ deri, kullanıma henüz hazır değildir. Sadece hayvan derilerinin bozulma özellikleri ortadan kaldırılmıĢtır (Aydın, 1996:52). Bir deriden, belirli bir deri türü elde etmek için çeĢitli yollara baĢvurulur.

Mekanik ĠĢlemler : Deriden belli bir mamul elde etmek için, derinin kalınlık ayarlaması ile derinin pazar koĢullarına veya üretim amaçlarına göre bölümlere ayrılmasıdır.

Kimyasal ĠĢlemler: TabaklanmıĢ derilerde her bir deri türü için tipik özellikler kazandırılması gereklidir. Bu iĢlemler Ģunlardır:

—Deriye bağlanmamıĢ maddelerin uzaklaĢtırılması —Çözünür boyarmaddelerle boyanması

—Yağlama iĢlemi ile esneklik, yumuĢaklık ve su geçirmezliğin artırılması __Retenaj ile bir deri türünün teme özelliklerinin belirgin hale getirilmesi. —Ġlave edilen maddelerin fikse edilmesi ve ağartılması.

Kurutma: Deri, mamul iĢlenirken kuru olmalıdır. Dört iĢlemle yapılır. - Suyun akıtılması - Mekanik olarak suyun arındırılması - DüzleĢtirilmesi - BuharlaĢma yoluyla kurutulması

Kurutmadan sonra yumuĢatma: Kurutmadan sonra deri içinde oluĢan gerilmeler ayakkabı yüzlük derileri için uygun olduğu halde, yumuĢak deriler için uygun değildir. Bu nedenle nemin artırılması gereklidir.

Yüzeyin iĢlenmesi: Yüzeyin hem sırça yüzünden hem de et yüzünden iĢlem görmesidir. Sırça yüzünün eĢit olarak biçimlendirilmesi, ancak et yüzünün bağ dokudan ve gevĢek liflerden arındırılmasıyla mümkün olduğundan yüzeyin zımparalanması gerekir. Süet ve yarma süet et yüzeyinde tanecik büyüklüğünde giderek küçülen iĢlem basamakları ile oluĢturulur. Nubuk ise sırça yüzü çok ince kadife gibi zımparalanarak üretilmektedir.

Finisaj (Bitirme iĢlemleri): Deri üst yüzeyinin terbiyesi ile ilgili birçok çalıĢma aĢamasını kapsar. Deri yüzeyinin kimyasal ve mekanik etkilere karĢı korunma tüm yüz rengin ve parlaklığın aynı olması, yüzeye özel optik ve tutum özelliklerinin kazandırılması ve derinin kullanım değerinin artırılması finisaj iĢlemi ile olur (Cinköse, 1993:307).