3 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ĠLE ĠLGĠLĠ GENEL BĠLGĠLER 3.1 Derinin Tanımı
3.1.2 Derinin Doğal Özellikler
Ġyi bir deri, kenarlarda ve kenar bölgelerinde orta bölgelerdeki kalınlığa sahiptir. Derinin kalitesi yaĢam koĢullarına, beslenmelerine, cinsiyetine, türüne ve yaĢına göre değerlendirilir. Bunlardan baĢka deride oluĢabilecek çok sayıda hata ve kusurlarda önem taĢır. Ham deride kusur ve hatalar genellikle dikenli tel sıyrıkları, boynuz darbeleri, kaĢağı sıyrıkları, sürtünme izleri ve hastalıklardır. Ayrıca yüzüm hataları da derinin özelliklerini etkilemektedir (Erdal, 2004:37).
Derinin sahip olduğu doğal özellikleri de kalitesini etkilenmektedir. Bu özellikleri Ģunlardır:
Görünür Yoğunluk: Derinin yoğunluğu, lif yapısına ve kimyasal bileĢimine bağlıdır. Tabaklama özelliğine göre deri suyun üzerinde yüzebilmelidir.
Kopma Mukavemeti: Derinin kopma mukavemeti boyuna ve enine kesit yönlerinde büyük farklılıklar gösterir. Derideki yağ oranına, göre derinin kopma mukavemeti artar. Bu mukavemet usulüne uygun tabaklanmıĢ derilerde 200-600 kg/cm² kadardır.
Uzama: KayıĢlar ve ayakkabılık derilerde bu özellik çok önemlidir. Kromlu derilerde, bitkisellere oranla daha fazladır. Yağ miktarı arttıkça uzama özelliği de bir hayli artmaktadır.
Cilt çatlatma mukavemeti: Deri türlerinin çoğunda sırçalar, mutlaka kırılmalara karĢı dayanıklı olmalıdır. Eğer sırçada çatlama varsa bunun nedeni, yaĢ iĢlentilerden ve tabaklanmadan kaynaklanmaktadır.
Su geçirgenliği: Her deri, lif yapısına bağlı olarak belirli bir su geçirgenliğine sahiptir. Ancak saraciyelik derilerde suya dayanıklı bir malzemenin kullanılması kaçınılmazdır. Bunların dıĢında derinin su geçirgenliği, deri liflerinin dağılımı, tabaklama ve kollajen lifleri arasındaki boĢluğa bağlıdır.
Hava geçirgenliği: Derinin hava geçirgenliği lif yapısına bağlıdır. Cila, apre, örtücü finisaj iĢlemleri derinin hava geçirgenliğini azaltmaktadır.
IĢık haslığı ve büzüĢme: Derinin ıĢık haslığı tabaklama ve boyar maddelere göre farklılıklar gösterir.Büzülme özelliği ise derinin tabaklanma kalitesine bağlıdır. Kromlu deriler 100 ºC suda biçim değiĢtirmezler ( Yakalı, 1994:56-57).
3.1.3 Derinin Yapısı
Üst deri tabakası kıl, yün gibi orijinli proteinleri oluĢturmakta ve epitel hücrelerinin yığılımı ile meydana gelmektedir( Gökçesu, 2002: 16). Hayvanların yaĢ ve cinsiyetlerine göre değiĢik kalınlıklar göstermektedir (Deri iĢleme1.Fz. Rp.1974:1).
Öz deri (corium) tabakası deri üretimin de en önemli tabakadır. Derinin koruyucu tabakası olarak görev yapar ve vücudu mekanik etkilerden korur. Derinin en kalın tabakasıdır ( Deri Teknolojisi.1994:29). Öz deri tabakası, ince sırça olarak bilinir. Sırça tabakası derinin genel görünümünü veren, karakteristik özellikleri taĢıyan tabakasıdır(Erdal, 2004:48).
Alt deri (subcitus) tabakası gevĢek bağ doku lif demetlerinden meydana gelmiĢ olup deriyi vücuda, kas dokuya bağlayan tabakadır. Bu tabaka büyük
Bünyesinde su, protein, yağ, mineral, tuz içeren derinin en önemli maddesi derinin temel taĢı olan proteinlerdir. Bunlar deriye esneklik kazandırarak yırtılmasını önler (Öncü, 1968:33).
3.1.3.1 Derinin Kimyasal Yapısı
Hayvan derisi. proteinler yanında az miktarda yağ ve mineral maddeler ile, oldukça fazla miktarda sudan meydana gelir. Bu maddelerin her birinin payı deri türüne, ırka, yaĢa. cinsiyete ve yaĢam koĢullarına göre farklılıklar gösterir (Deri Teknolojisi, 1994:32).
Derinin Kimyasal Yapısı (Cinköse 1993:55). HAYVAN DERĠSĠ SU %65 Tabaklama sürecinde büyük bir bölümü uzaklaĢtırılır. MĠNERAL MADDELER%0.2 Özellikle kalsiyum
,
magnezyum bileĢikler PROTEĠNLER %33 Derinin esas maddesidir. YAĞLAR%1.8 Tabaklanma sürecinde büyük bir bölümü deriden uzaklaĢtırılır.
Keratin epidermis ( üst deri) oluĢturur. Tabak- lanmadan önce yaĢ iĢlentilerde deriden uzaklaĢtırılır.
Kolagen öz deri tabakasının doku lifleri mamul deri halineHam derinin analizinde saptanan kimyasal madde miktarları Ģunlardır:
% 45-5 5 karbon, %16-19 azot, % 19-25 oksijen, % 6-8 hidrojen, % 0.5-2.1 kükürt. fosfor. demir veya krom, klordur
Ham derilerin karakteristik niteliği üzerinde özellikle protein maddelerinin büyük etkisi vardır. Bu protein maddelerinden en önemlisi kollajendir.
Kollajen; ham derinin sepileme olayından sonra deri haline gelen kısmıdır. Kollajen 70°C sıcak suda yavaĢ yavaĢ erimeye baĢlar ve jelatin haline gelir. Kollajen ve dolayısıyla öz deri tabakasının. bileĢiminde hiçbir değiĢiklik meydana gelmeden gösterdiği ĢiĢme özelliği, dericilik tekniğinde çok büyük bir önem taĢır (Öncü,1968:39).
3.1.4 Ham Deri kalitesini etkileyen faktörler
Kaliteli deri elde edebilmek için genelde ham derinin belli bir teknolojiye göre iĢlenmesi gerekir. Ancak bunu her zaman yeterli olmadığı da pratikte karĢılaĢılan hatalı ve kusurlu derilerin incelenmesinden anlaĢılmaktadır. Çünkü mamul derinin kalitesini hatta yapısını etkileyen faktörler sadece iĢlentilerde uygulananlara bağlı kalmamaktadır. Özellikle hayvan canlı iken yaĢam ortamı ile çevre koĢulları, ayrıca karĢılaĢılan beklenmedik olaylar, deri kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir (Sümer,1969:33).Deri kalitesini etkileyen faktörler Ģu baĢlıklar altında verilebilir:
a. Hayvanın doğasına bağlı meydana gelen kusur ve hatalar
Derinin kalınlığı, özgül ağırlığı, kopma dayanımı, uzama yüzdesi, çatlatma mukavemeti, yırtılma dayanımı, su emme yeteneği ve yüzey geniĢleme
b. Hayvanın yaĢadığı dönemde meydana gelen kusur ve hatalar
Bu kusurlar hayvanın doğumundan kesimine kadar geçen yaĢam süresince ortaya çıkan ve maalesef ülkemiz ham derilerinde en çok gözlenen kusurlardır. Bunlar deriler üzerine atılan marka, çürük ve yara izleri, cilt çizik ve yırtıkları, idrar ve pislik yaraları, kesim öncesi yorgunluk izleri ve en önemlisi parazitler ve enfeksiyon hastalık izleridir (Yakalı, 1993:17).
c. Kesimde ve konservelemeden önce oluĢan kusur ve hatalar
Ham derilerde oluĢan kalite düĢürücü kusurların büyük bir bölümü de kesim sırasında ve daha sonra konserveleme iĢleminden geçinceye kadar ki zaman periyodunda meydana gelmektedir. Bunlardan çizik, kesik, delik ispire dibi hatalar dikkatsiz kesim ve yüzümden meydana gelmekte ve çok önemli kayıplara neden olmaktadır(Yakalı, 1993:17).
d. Konserveleme kusur ve hataları
Ham deri büyük oranda protein ve diğer organik maddeleri içerdiği için kesim ve yüzümden sonra herhangi bir koruyucu önlem alınmadığı yani konservelenmediği takdirde kısa sürede bozulabilmektedir. Bozulma konservelenme iĢleminin gereği gibi yapılmadığı hallerde de ortaya çıkabilmektedir. Ülkemiz ham derilerinde büyük boyutlara varan bu kusurların en önemlileri, otoliz, tızıĢma, kızartı, hamlama, tuz yarıkları olmaktadır(Yakalı, 1993:17).