Dergilerde Yer Alan Tartışmalarda Kullanılacak Kavramsal Ölçekler

Positif ve Altyazı dergilerinde yer alan ulusötesi temalı filmlere ilişkin çıkan eleştiri yazılarında ulusu var eden aşağıdaki değerlerin temsil biçimlerine bakılacaktır. Bu

130 modelde, ulusu var eden aşağıda sıralı temel değerlerin küreselleşmenin yaşandığı günümüzün ulusötesi dünyasında “nasıl bir eleştirinin konusu haline" geldiği analiz edilecektir. Bu analizde nitel bir yöntem olarak öne çıkan eleştirel söylem biçiminin temel yaklaşımları esas alınacaktır. Ulusu var eden aşağıdaki temel kavramsal ölçeklerin dergilerdeki temsillerine bakılacak, ulus olgusunun küreselleşme bağlamında dergilerde nasıl ele alındığı incelenecektir:

- Irk (Etnik köken, Fransızlık, Türklük, Fransalılık, Türkiyelilik, Kimlik vb.)

- Devlet (Merkezi devlet, federal devlet, devletler-üstülük, Kemalizm, demokrasi, cumhuriyetçilik, bürokrasi, ordu, siyasal yaşam, birey-devlet ilişkisi, kapitalist devlet vb.)

- Aile (Geleneksel aile, çekirdek aile vb.)

- Halk (Egemen ve azınlık halklar, ötekilik, kardeşlik, toplumsal cinsiyet, kadın erkek ilişkileri, göçmenler, diaspora vb.)

- Eğitim (Ulusal eğitim, azınlıkların eğitimi, çok kültürlü eğitim vb.)

- Vatan sevgisi (Toprak, yurt, yerellik, evrensellik vb.)

- Yurttaşlık (Birey-devlet ilişkisi, hukuki sorumluluk, anayasal yurttaşlık vb.)

- Din (Egemen din, diğer din ve mezheplerin varlığı, laiklik vb.)

- Dil (Anadilde eğitim, azınlık dillerinin temsilleri vb.)

4.4 Hipotezler (Denence)

Bu tez çalışmasının iki hipotezi bulunmaktadır. Bunlardan ilki tektipleşmenin dayatıcısı konumundaki küreselleşmenin ve onun alt başlıklarından ulusötesiliğin Fransa ve Türkiye’de farklı bağlamlarla tartışma konusu yapıldığı yönündedir. Batı kültürü içindeki Fransa sürece bireyi önceler bir açıdan yaklaşırken Türkiye toplumsal gelişime öncelik vermektedir. Eleştirmenlerin içinde yetiştikleri kültürel ve medeni şartlar küreselleşmeye bakışta bu anlamda etkili olmaktadır.

131 İkinci hipotez ise eleştirmenlerin, ulusötesilik olgusu bağlamında Amerikan egemenlik biçimlerini iktidar, ekonomi ve kültür açısından benzer düşüncelerle olumsuz anlamda eleştirmekte olduklarıdır.

4.5 Bulgular

2011-2015 (dâhil) yılları arasında Positif ve Altyazı dergileri, yayınladıkları ulusötesi temalı film eleştirisi bağlamında tarandığında Positif dergisinde 79, Altyazı dergisinde ise 169 eleştiri yazısı tesbit edilmiştir. 2011-2015 yılları arasında iki dergide de 22 ulusötesi filmin aynı şekilde eleştiri konusu haline geldiği tespit edilmiştir.

Belirtilen 22 filmin içinde Fransa’nın ortak yapımcı ülke olduğu filmlerin sayısı 15’tir ve Fransa bu durumda en fazla yapımcılık üstlenen ortak ülke durumundadır. Bu rakam % 62,5’luk bir paya işaret ederken; Türkiye’nin içinde bulunduğu film sayısı ise 2 ile % 8,33’lük bir paya işaret etmektedir. Ortak yapımcı ülke olarak Amerika ile Almanya 5’er (% 20,83), Belçika ve İtalya 3’er (% 12,5), İngiltere 2, (% 8,33), Finlandiya, Bosna Hersek, Polonya, Kanada, Romanya, Avusturya, Hindistan, Şili, Brezilya, Gürcistan, Kazakistan, Çek Cumhuriyeti, Moritanya ve Mali 1 (% 4,16)’er filmle yer almıştır (bkz. Tablo 10).

Tablo 8. Positif ve Altyazı Dergilerinde Eleştiri Konusu Edilen Ulusötesi Filmler

Filmin Adı (Türkçe) Filmin Adı (Orijinal) Yönetmen Yıl Ülke 1 Ülke 2 Ülke 3 Ülke 4 Ülke 4

1 Havre Limanı Le Havre Aki Kaurismäki 2011 Finlandiya Fransa

2 Köstebek Tinker Tailor Soldier Spy Tomas Alfredson 2011 Fransa UK Almanya 3 Roma'ya Sevgilerle To Rome with Love Woody Allen 2011 ABD İtalya

4 Bir Zamanlar Anadolu'da Bir Zamanlar Anadolu'da Nuri Bilge Ceylan 2011 Türkiye Bosna Hersek 5 Bu bir film değildir Ceci n’est pas un film Jafar Panhi, Mojlaba Mirahmasb 2011 İran

6 Habemus Papam Bir Papamız Oldu Nanni Moretti 2011 İtalya Fransa

7 Acımasız Tanrı Carnage Roman Polanski 2011 Fransa Almanya Polonya 8 Fransa Günlüğü Journal de France Raymond Depardon, Claudine Nougaret 2012 Fransa

9 Kozmopolis Cosmopolis David Cronenberg 2012 Kanada Fransa

10 Tepelerin Ardında Dupa Dealuri Cristian Mungiu 2012 Fransa Belçika Romanya 11 Cennet: Umut Paradies: Liebe Ulrich Seidl 2012 Avusturya Almanya

12 Lincoln Lincoln Steven Spielberg 2012 ABD Hindistan 13 Zero Dark Thirty Zero Dark Thirty Kathryn Bigelow 2012 ABD

14 Hayır No Pablo Larraín 2012 ABD Şili

15 Bir Zamanlar New York The Immigrant James Gray 2013 ABD 16 Umudun Peşinde Philomena Stephen Frears 2013 UK

17 Geçmiş Le Passé Asghar Farhadi 2013 Fransa

18 Mavi En Sıcak Renktir La Vie d'Adèle - Chapitres 1 et 2 Abdellatif Kechiche 2013 Fransa

19 İki Gün ve Bir Gece Deux Jour, Une Nuit Jean-Pierre ve Luc Dardenne 2014 Fransa Belçika İtalya 20 Kış Uykusu Winter Sleep Nuri Bilge Ceylan 2014 Türkiye Fransa

21 Mısır Adası Simindis kundzuli George Ovashvili 2014 Gürcistan Fransa Almanya Kazakistan Çek C. 22 Timbuktu Timbuktu Abderrahmane Sissako 2014 Fransa Moritanya Mali

132 Positif dergisindeki 22 film için eleştiri kaleme alan yazarların sayısı ise 12’dir. Bu durumda kişi başına düşen eleştiri yazısı Altyazı dergisine oranla daha fazladır. Bu durum Positif dergisinde belli bir uzmanlaşma eğilimi olarak yorumlanabilir (bkz. Grafik 3)

Tablo 9. Eleştiri Konusu Edilen Ulusötesi Filmlere İlişkin Positif Dergisindeki Yazar Dağılımı

Filmin Adı (Orijinal) Filmin Adı (Türkçe) Eleştirmen Yazar Dergi Yıl Dergi Ay Sayı No Sayfa

1 Ceci n’est pas un film Bu bir film değildir Ariane Allard 2011 Ekim 608 43

2 Paradies: Liebe Cennet: Umut Ariane Allard 2013 Ocak 623 326-327

3 Lincoln Lincoln Christian Viviani 2013 Şubat 624 16-19

4 Bir Zamanlar Anadolu'da Bir Zamanlar Anadolu'da Elise Domenach 2011 Kasım 609 27

5 Dupa Dealuri Tepelerin Ardında Fabien Baumann 2012 Kasım 621 15-17

6 Zero Dark Thirty Zero Dark Thirty Fabien Baumann 2013 Şubat 624 34

7 La Vie d’Adele Chapitre 1 et 2 Mavi En Sıcak Renktir Fabien Baumann 2013 Ekim 632 17-18

8 To Rome with Love Roma'ya Sevgilerle Gregory Valens 2012 Temmuz-Ağustos 617-618 130

9 Habemus Papam Bir Papamız Oldu Jean A. Gili 2011 Eylül 607 38-39

10 Cosmopolis Kozmopolis Jean-Cristophe Ferrari 2012 Haziran 616 39

11 Carnage Acımasız Tanrı Jean-Dominique Nuttens 2011 Aralık 610 30-31

12 Le Passé Geçmiş Jean-Dominique Nuttens 2013 Haziran 628 7

13 Deux Jour, Une Nuit İki Gün ve Bir Gece Jean-Dominique Nuttens 2014 Mayıs 639 9

14 Winter Sleep Kış Uykusu Jean-Dominique Nuttens 2014 Temmuz-Ağustos 641-642 97-98

15 The Immigrant Bir Zamanlar New York Jean-Loup Bourget 2013 Aralık 634 15-16

16 Philomena Umudun Peşinde Jean-Loup Bourget 2014 Ocak 635 7

17 Corn Island Mısır Adası Jean-Loup Bourget 2014 Aralık 646 44

18 Le Havre Havre Limanı Pascal Binétruy 2011 Aralık 610 32

19 Timbuktu Timbuktu Pascal Binétruy 2014 Aralık 646 15-16

20 Tinker Tailor Soldier Spy (La Taupe) Köstebek Pierre Eisenreich 2012 Şubat 612 32

21 Journal de France Fransa Günlüğü Pierre Eisenreich 2012 Haziran 616 46

22 No Hayır Vincent Thabourey 2013 Mart 625 36-37

POSITIF

Grafik 3. Ulusötesi Film Eleştirilerinin Positif Dergisi Yazarlarına Göre Dağılımı

133 Altyazı dergisinde ise 22 film için 17 eleştirmenin yazı kaleme aldığı görülmektedir. Bu durum Positif dergisine oranla daha yüksek olduğundan daha az uzmanlaşmanın bir göstergesi olarak yorumlanabilir (bkz. Grafik 4)

Tablo 10. Ulusötesi Film Eleştirilerinin Altyazı Dergisi Yazarlarına Göre Dağılımı

Filmin Adı (Orijinal) Filmin Adı (Türkçe) Eleştirmen Yazar Dergi Yıl Dergi Ay Sayı No Sayfa

1 Ceci n’est pas un film Bu bir film değildir Ahmet Yüce 2011 Kasım 111 94

2 Carnage Acımasız Tanrı Ali Deniz Şensöz 2011 Aralık 112 34-36

3 To Rome with Love Roma'ya Sevgilerle Aslı Özgen Tuncer 2012 Ekim 121 26-29

4 Lincoln Lincoln Berke Göl 2013 Şubat 125 82-83

5 Paradies: Liebe Cennet: Umut Cihan Sondoğaç 2013 Mayıs 128 88-90

6 Habemus Papam Bir Papamız Oldu Eren Odabaşı 2011 Kasım 111 92-93

7 Timbuktu Timbuktu Eren Odabaşı 2014 Ekim 143 52

8 The Immigrant Bir Zamanlar New York Erman Ata Uncu 2015 Temmuz-Ağustos 152 76-77

9 Le Passé Geçmiş Evrim Kaya 2014 Şubat 136 30-34

10 Philomena Umudun Peşinde Evrim Kaya 2014 Mayıs 139 76-77

11 Dupa Dealuri Tepelerin Ardında Fırat Yücel 2013 Şubat 125 84-85

12 Winter Sleep Kış Uykusu Fırat Yücel 2014 Temmuz-Ağustos 141 24-32

13 La Vie d’Adele Chapitre 1 et 2 Mavi En Sıcak Renktir Gözde Onaran 2013 Kasım 133 32-37

14 Tinker Tailor Soldier Spy (La Taupe) Köstebek Kemal D. Yılmaz 2012 Şubat 114 46-48

15 Zero Dark Thirty Zero Dark Thirty Murat Tırpan 2013 Mart 126 74-76

16 Cosmopolis Kozmopolis Oğuzhan Ersümer 2012 Eylül 120 95-97

17 Corn Island Mısır Adası Övgü Gökçe 2015 Şubat 147 79-80

18 Bir Zamanlar Anadolu'da Bir Zamanlar Anadolu'da Senem Aytaç 2011 Ekim 110 28-31

19 Deux Jour, Une Nuit İki Gün ve Bir Gece Senem Aytaç 2014 Aralık 145 26-30

20 Le Havre Havre Limanı Senem Aytaç 2012 Temmuz-Ağustos 119 52-53

21 Journal de France Fransa Günlüğü Serdar Kökçeoğlu 2013 Mayıs 128 91-92

22 No Hayır Şenay Aydemir 2013 Ocak 124 44-46

ALTYAZI

Grafik 4. Ulusötesi Film Eleştirilerinin Positif Dergisi Yazarlarına Göre Dağılımı

134 Eleştirisi yapılan 22 aynı filmin dışında Positif dergisinde 79 tane de farklı ulusötesi film eleştirisinin olduğu tespit edilmiştir. Bu 79 film içersinde Fransa’nın yer aldığı ortak yapımların sayısı ise 57 ile % 72,151’lik bir paya sahip iken Amerika’nın içinde bulunduğu ortak yapım sayısı ise 8 ile % 10,12’lik bir paya sahip olmuştur. Almanya ise 16 filmde ortak yapımcı ülke olarak % 20,25’lik bir paya sahip olduğu görülürken Türkiye’nin hiç temsil görmediği 2011-2015 yılları arasında İtalya 9 (% 11,39), İran 5 (% 6,32), Asya ve Uzakdoğu sineması (Vietnam, Çin, Hong Kong, Güney Kore, Gürcistan, Ermenistan, Japonya, Yeni Zelanda, Avustralya, Rusya, Sri Lanka, Hindistan) 19 (% 24,05), Magrebyen ve Afrika kıtasındaki ülkelerin (Senegal, Cezayir) 2 (% 2,53), Ortadoğu ülke/bölgeleri (İran, İsrail, Kürdistan, Suriye) 9 (% 11,39) filmle temsil edildiği görülmüştür (bkz. Grafik 5).

Batılı ülkelerinin temsil edildiği film sayısı ise 126 ile toplam 162 ülke hareketliliği içinde % 77,77’lik bir payı göstermektedir. Bu veriler ışığında Positif dergisinde çıkan yazıların daha çok Avrupa ülkeleri ile Fransa’nın ortak yapımcı ülke olarak yer aldığı ulusötesi filmleri eleştiri konusu edildiği söylenebilir (bkz Grafik 6).

Grafik 5. Positif Dergisinde Konu Edilen Ulusötesi Filmlere İlişkin Ortak Yapımların Ülke/Bölgelere Göre Dağılımı

135 Grafik 6. Positif Dergisinde Eleştiri Konusu Edilen Ulusötesi Filmlere İlişkin

Ortak Yapımlarda Batılı Ülkeler ile Diğer Ülke Oranları

Eleştirisi yapılan 22 aynı filmin dışında Altyazı dergisinde ise 169 filmin eleştirisinin yapıldığı görülmektedir. Positif ile bir karşılaştırma yapıldığında 90 tane fazladan eleştirinin (yaklaşık bir buçuk kat) Altyazı dergisinde kaleme alındığı görülmektedir. Eleştiriye konu olan ulusötesi filmlerin ülkelerine bakıldığında Türkiye’nin 52 filmde yapımcı ülke olarak temsil edildiği görülmektedir. Bu sayının genel içindeki oranı % 30,16’dır. Fransa ise 58 film ve % 34,31 lik bir pay ile eleştiri konusu edilmiştir. Bu oran Almanya için 38 filmle % 22,48 iken Amerika için 46 filmle % 27,21’lik bir seviyede seyretmiştir. Asya’dan (Ukrayna, Rusya, Japonya, Güney Kore, Hindistan, Çin, Hong Kong, Singapur, Endonezya vb.) filmlerin sayısı 20 (% 11,83)’dir. Ortadoğu ülkeleri (İran, İsrail, Katar, Suudi Arabistan, Filistin, BAE, Lübnan) ise bu oranlar arasında 10 filmle % 5,81’lik bir paya sahiptir. Son olarak Afrika ülkelerinden (Güney Afrika, Fas, Mısır) filmlerin durumu ise 4 filmle % 2,36’dır (Bkz. Grafik 7).

Toplamda 342 ülke hareketliliğinin temsil edildiği filmlerdeki Batılı (Amerika, Kanada, Avustralya, Latin Amerika ile Avrupa) ülkelerin sayısı 260 (% 76,02) iken batılı olmayan ülkelerin sayısı 82’dir (Bkz. Grafik 8).

136 Grafik 7. Altyazı Dergisinde Konu Edilen Ulusötesi Filmlere İlişkin Ortak

Yapımların Ülke/Bölgelere Göre Dağılımı

Grafik 8. Altyazı Dergisinde Konu Edilen Ulusötesi Filmlere İlişkin Ortak Yapımlarda Batılı Ülkeler ile Diğer Ülke Oranları

Tüm bu veriler ışığında bakıldığında Türkiye’de Fransa’ya oranla daha fazla ulusötesi film incelemesi yapılmıştır denebilir. Bu durumun tez çalışmasının ilgili teorik kısımlarına dayanarak iki nedeni olabilir; bunlardan ilki Türkiye’nin çok

137 kültürlü toplumsal yapısı ve jeostratejik konumu gereği kendisi dışındakine daha fazla ilgi duymasıdır. Fransa’daki durumun sayıca azlığının olası nedeni ise genelde Avrupa’nın özelde de Fransa’nın dış dünyaya daha kapalı ve milliyetçi tutumu gösterilebilir. Nitekim tarihsel ve toplumsal süreçler bu durumu işaret eder niteliktedir.

Her iki dergide de ulusötesi filmlerdeki ortak yapımcılığın daha çok Batılı ülkeler merkezinde gelişmesi ise küreselleşmenin ağırlıklı olarak Batılı ülkelerin güdümünde bir süreç olduğuna işaret sayılabilir.

Bu istatistik çalışmalarının bir sonraki aşamasında her iki dergide de eleştirisi yayınlanmış 22 aynı filme getirilen yorumlar arasında bir karşılaştırmaya gidilecektir. Özet ve teknik bilgiler kısmında Beyazperde ve Imdb web sitelerinden yararlanılan bu filmlerin hangi özellikleri uyarınca ulusötesi film kategorisinde görüldükleri konusunun da açıklığa kavuşturulması gerekirse aşağıdaki listenin işlevsel olacağı düşünülmektedir:

1. Acımasız Tanrı: Batı modernizminde toplum-birey ve göçmenler