DEREİÇİ
SAVUR
Harita 1. Savur (Mardin) Yönetim Planı Alanı
Kaynak: KAİP, 2015
Planlama alanının kent içindeki yeri, kentle ve doğal çevre ile etkileşimi
Savur ilçesi Yukarı Mezopotamya’nın bir parçasıdır. Batıda Mardin, kuzeyde Hasankeyf, doğuda Cizre ve güneyde Nusaybin sınırları içinde kalan ve TurAbdin olarak adlandırılan bölgenin batısında yer almaktadır. Bu bölgenin yüzölçümü 10.000 km2'den fazladır (Aydın vb.
2000) İlçenin Türkiye’deki ve il içindeki konumu Harita 3’de verilmektedir. Savur, Mardin ilinin kuzeyinde konumlanmış bir ilçe merkezi olup, Mazıdağ, Yeşilli, Ömerli ve Midyat ilçeleri ile komşudur.
Şekil 11. Savur İlçesinin Türkiye ve Mardin İlindeki Konumu
Kaynak: www.mardin.gov.tr
Savur Yönetim Planı Alanı, Savur ilçesi ile bağlantı noktası olarak belirlenen Dereiçi köyünü kapsamaktadır.
Yönetim Planı Alanının kentle ve doğal çevresi ile etkileşimi aşağıdaki şekilde açıklanabilir.
Sosyal yapı: Bugün halen Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun birçok bölgesinde olduğu gibi
SAVUR
Dereiçi (Kıllıt) köyünde Hıristiyan Süryaniler yaşamaktadır. Arapça konuşan bu guruptan gerek köyde, gerekse merkezde toplam dört aile kalmıştır. Özellikle son on yılda neredeyse tamamı çoğu Avrupa’nın çeşitli ülkeleriyle İstanbul’a göç etmişlerdir (Ayaz,E., 2003).
Sosyo-ekonomik yapı: Sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini yansıtan değişkenler genel olarak incelendiğinde 6. derecede gelişmiş ilçeler gurubunun kademeli ilçe gurupları arasında Savur’un en düşük değerlere sahip olduğu görülmektedir. Nitekim gelişmişlik düzeyi göreli olarak düşük düzeyde bulunan bu guruptan diğer guruplara yoğun bir göç yaşanmaktadır.
Savur ilçesi, 872 ilçe içerisinde gelişmişlik sıralamasında 830. sırada , -1.20311 sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksine sahip ve 6. gelişmişlik gurubu içerisinde yer almaktadır (KAİP, 2015).
Ticaret: İlçe ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. İhtiyaç fazlası ürünler pazarlanmaktadır. Hayvancılık daha çok yaylalarda yapılmaktadır. Savur çayı kıyısında yaygınlaşan kavak yetiştiriciliği de önemli gelir kaynakları arasında yer almaktadır. İlçedeki başlıca sanayi kuruluşları, şarap üretim tesisleri ile marangozhaneler ve kereste atölyeleridir.
Yerel ürünlerden taş işlemeciliği, şarap üretimi, ahşap işleme ticarete konu olan önemli yerel ürünlerdir. Dereiçi köyünde herhangi bir ticari faaliyet yoktur (KAİP, 2015).
Topografik özellikler: Savur’da topografik yapının oldukça eğimli olduğu görülmektedir.
Topografik yapı evlerin kat düzenlerini, biçimlenmelerini belirleyen en önemli etkendir.
Geleneksel evlerin giriş katı ile bitim katının ilişkisini, sokakla olan bağlantısının belirleyicisi de topografyadır. Eğimli topografya evin katlarının alt katın üzerinde yükselmesi yerine, bir kısmı alt katın, bir kısmı da toprak üzerinde yapılanmasını getirmiştir. Böylece kübik bir yapı anlayışından uzak, eğimli zemin üzerinde kademelenerek yükselen bir tasarım oluşturmuştur (Halifeoğlu, 2005)
Jeolojik / Jeomorfolojik Yapı: Savur yerleşimi oldukça engebelidir. 900 – 1.100 m yüksekliğindeki yaylalar üzerinde tepe ve sırtlar yer alır. Doğuda bu sırtlar 1.200 m’nin üzerine çıkar. Güneyden kuzeye, Dicle Vadisine doğru alçalan ve kuzeyde 750 m.ye kadar inen yayla alanı akarsular tarafından parçalanmış ve engebeli bir görünüm kazanmıştır (Ana Britanica, 1989).
Doğal Kaynaklar: Savur’un içinde bulunduğu Mardin il toprakları, Dicle ve Fırat Havzalarının içinde kalmaktadır. Bölgenin en önemli akarsuyu Dicle Irmağı’dır. Dicle Irmağı aynı zamanda Mardin-Şırnak il sınırını da oluşturmaktadır. Bunun dışında Savur Çayı ve Bağlıca Deresi ildeki önemli su kaynaklarıdır.
İlçenin güney, güneybatı ve doğusuna düşen kesimler, su kaynakları bakımından kuzey bölgesi kadar zengin değildir. Vadi ile yamaçlarda, Savur ve Sürgücü vadilerindeki meyve, kavak, sebze bahçelerinin yerini üzüm bağları ve meşelikler almaktadır. 800 – 900 metre yüksekliklerde kurulu olan köy ve kasabalar tarih boyunca ele geçirilmesi oldukça güç yerleşim alanlarını oluşturmaktadır. Savur kentinin kuzeyinden geçen Savur Çayı yine kuzey aksından devam ederek ilerlemekte ve yeşil bir doku oluşturmaktadır.
Ayrıca Savur çevresinde güney ve güneybatı kesimleri ile Dereiçi (Kıllıt) köyünde mağaralar bulunmaktadır.
Mevcut arazi kullanımı ve planlama öngörüleri
Savur Yönetim Planı Alanı ve bağlantı noktası Dereiçi köyü için mevcut arazi kullanım durumu aşağıdaki başlıklar altında verilmektedir.
Konut Yerleşim Alanları: Kuzey- güney doğrultusunda gelişen kentin bütünü önceden planlanmamış, ihtiyaç oldukça yeni evler eklenmiştir. İki tepe eteklerinin birleştiği yerde ilçenin tek çarşısı bulunmaktadır. Kuzeyde, geniş bir meydanla sonlanan çarşıdan mahallelere dar ve organik gelişen sokaklarla bağlanılır. Önceden planlanmayan ve topografyanın da etkisiyle organik bir dokuda gelişen kentin ana elemanları geleneksel evleridir. Merkezi ve yüksek kesimlerde beylerin ve zengin ailelerin konakları, tepe eteklerinde ve kenar sokaklarda ise daha sade ve küçük konutlar yer almaktadır (KAİP, 2015).
Kentsel Bölgesel Merkez, Merkezi İş Alanı ve Türleri: Savur kentinde ticari faaliyetler çeşitlenmemiş olup, iki tepe eteklerinin birleştiği yerde ilçenin tek çarşısı yer almaktadır.
Günümüzde betonarme yapılarla özgün görüntüsü bozulmuş çarşıda, altı dükkân üstü konut olan evler yer almaktadır. Yerleşmedeki tüm ticari faaliyetler Cumhuriyet Caddesi üzerinde konumlanmıştır. Vatan Caddesi üzerinde de yer yer ticari fonksiyonlar görülse de süreklilik arz etmemektedir (KAİP, 2015).
Sanayi Yerleşme Alanları: Savur Kentinde sınai faaliyetler gelişmemiştir. Ancak yerleşmenin kuzeydoğusunda birtakım oto tamir servisleri yer seçmiş durumdadır. Kentin üzüm üretiminin ve kalitesinin yüksek oluşundan dolayı kente yakın yerlerde şarap üretim tesisleri yer almaktadır. Kent merkezinde ise sınai faaliyetlere ilişkin kullanımlar bulunmamaktadır (KAİP, 2015).
Kentsel Yeşil Alanlar: Savur kentinin doğu ve batısının vadiler ile çevrili olması ve bu vadilerde su kaynaklarının bulunmasından ötürü, kent bir anlamda şehircilik literatüründe
“Kentsel Yeşil Koridor” olarak da nitelendirilen yeşil bir doku ile çevrilidir. Kent içerisinde konutların özel bahçelerinin yeşil alan hüviyetine sahip oldukları görülmektedir. Ancak kent içerisinde rekreatif amaçlı yeşil kullanımları, çocuk oyun alanları gibi kullanımlar bulunmamaktadır (KAİP, 2015).
Kentsel Sosyal Donatı Alanları: Savur kenti küçük ölçekli bir yerleşim olduğundan, kentsel sosyal donatı alanları azdır. İdari donatı alanları; Kaymakamlık, Emniyet Müdürlüğü, Askerlik Şubesi, Jandarma Karakolu, PTT, Tarım Köy İşleri, Cezaevi, Köy Hizmetleri, TEDAŞ Hizmet Binası’dır. İdari yapılanmaların yanı sıra, 1 adet halk eğitim merkezi, 3 adet ilköğretim okulu, 1 adet ortaöğretim okulu, 1 adet oyun alanı, 1 adet spor kulübü, 5 adet dini tesis bulunmaktadır. Kent içerisinde sosyal ve kültürel faaliyetlere yönelik ve rekreatif ihtiyaçların giderilebileceği açık ve kapalı alan eksikliği söz konusudur (KAİP, 2015).
Turizm: Savur kentinin tarihi dokusunun günümüze kadar sürmüş olması bu yerleşmeyi kültürel ve tarih turizmi açısından önemli bir konuma getirmektedir. Çevresindeki diğer
dışarıdan gelen yerli ve yabancı turistlerin konaklaması için Öğretmen Evi bulunmaktadır.
Ancak yapının kalitesi, bu işlevi görmesine engel olmaktadır. Kentteki tek konaklama tesisi kentin güneyindeki tepenin eteklerinde bulunan konaktır. Söz konusu konak tescilli olup, pansiyon olarak işletilmektedir. Özellikle yaz aylarında Mardin’den Midyat’a gitmek isteyen yerli ve yabancı turistler tavsiye üzerine Savur kentine uğramaktadır (KAİP, 2015).
Tarım: Kent kavramının tanımı yapılırken genelde “tarım dışı faaliyetlerin yoğunlaştığı yerleşimler” olarak tanımlanmaktadır. Savur kenti ekonomik olarak tarımsal faaliyetlere dayanmasına rağmen kent içerisinde tarımsal faaliyetler işlememekte, ancak kırsal alanlarda üretilen ürün kent merkezinde pazarlanmaktadır. Kentin küçük ölçekli bir yerleşim olmasından dolayı kırsal faaliyetler de kentin yakın çevresinde yapılabilmektedir. Doğal çevrenin buna uygun olması da bu karakteri desteklemektedir (KAİP, 2015).
Orman: Savur yerleşiminin ve yakın çevresinin kendine has yeşil dokusu bulunmaktadır, ancak belirli bir orman varlığından söz edilememektedir.
Dereiçi köyü: Dereiçi köyünün halihazırda büyük bir kısmı boşalmış sadece üç aile ikamet etmektedir. Köyün kendine has sivil mimarlık örnekleri bulunmaktadır (UNCU, 2013).
Harita 2. Savur İlçesi Arazi Kullanımı
Kaynak: KAİP, 2015