1.8. BÜRO ÇEVRESİ VE ÇALIŞMA DONANIMININ DÜZENLENMESİ
1.8.3. Depolama-Arşiv Üniteleri
Arşivleme ve depolama için yapılan tasarımların da ergonomik olması önemlidir. Bu ünitelerin zaman kaybına yol açmadan kullanılabilmesi için kolay ulaşılabilir mesafede olması önemlidir. Bunun için insan faktörünün antropometrik ölçüleri dikkate alınarak konumlandırılmalıdır. Bir kol mesafesi baz alınarak, yukarı ve yana uzanma mesafesi, ayakta veya oturarak uzanma mesafesi ayarlanarak tesis edilen arşiv ve depolama üniteleri zaman kaybı ve çalışanların yorgunluğunu en aza indirecektir. Diğer bir depolama ünitesi olarak karşımıza çıkan kesonlar, tekerlekli olmaları, içlerinde kalemlik, ataçlık gibi özelleşmiş aparatların bulunması ve farklı derinliklerde raflara sahip olmaları ile kişiye göre esnek yapılarından dolayı son zamanlarda tercih edilmektedir (Güney 2005, Yetiz 2009). Çalışanların el çantası, cüzdan, cep telefonu gibi özel eşyalarını saklayabilmesi için keson çekmecelerinin kilitlenebilir olması güvenlik ve kullanım rahatlığı sağlar.
1.8.4. Klavye ve Fare
Klavye kişinin tam önünde, yüzey üzerinde düz bir şekilde bulunmalıdır. Fare için hangi el kullanılıyorsa, fare o tarafta hemen klavyenin yanına konulmalıdır. Klavye ve fare ile çalışılırken el ve bilek doğal duruşunda olmalı, aşağı veya yukarı açı yaparak zorlanmamalıdır. Aynı zamanda ön kol çalışma yüzeyine paralel, dirsek koltuğun kolluğu üzerinde ve omuz aşağı-yukarı çekilmeden gevşek bir pozisyonda olmalıdır. Farenin tek
elle kullanılması yerine, her iki elle kullanılması, el ve bilekler üzerine düşen baskının eşit şekilde dağılmasına yardımcı olacaktır. Klavye kullanırken ellerin doğal durumda tutulmasını sağlayacak biçimde geniş ve yassı bir klavye el desteği kullanılabilir. Fare kullanılan elin ayası altına gelecek hareketli, yumuşak bir destek kullanılması önerilir. Bu el ayası desteği klavyeden daha yüksek olmamalıdır (Çağatay 2004, Balcı 2007).
Ayrıca klavyenin tuşları içbükey, yerleşimi ve dizaynı ergonomik olmalıdır. Klavye tuşlarına basarken mümkün olduğunca az kuvvet uygulayarak hafifçe basılmalıdır. Fare ise elin büyüklüğüne uymalı, el ayası içinde gevşek olarak tutulmalıdır. Tıklamalar hafif dokunma şeklinde yapılmalı, düğmelere fazla kuvvetli basılmamalıdır. Omuzdan başlayarak tüm kolun hareketi ile fare hareket ettirilmelidir (Coşkun & Güler 2004, Tiftik 2016).
1.8.5. Ekran
Ekranı görmek için baş aşağı-yukarı ve sağa-sola çevrilmemelidir. Başın doğal pozisyonu, hafif öne eğik olduğundan ekrana bakarken görme hattı yere göre 15°-20° daha aşağı doğrultudadır. Bu şartların sağlanabilmesi için ekranın çalışanın tam olarak önünde ve ekranın en üst seviyesi göz mesafesinde olmalıdır. Ekranın daha aşağı ya da yukarı konumlandırılması, boynun aşağı yukarı eğilmesine neden olacağından boynun yumuşak dokusunda zorlanma ve rahatsızlıklara yol açabilir. Ekran ile göz arasındaki mesafe; ekranın çözme gücüne, büyüklüğüne ve kişinin görme keskinliğine göre değişmektedir. Genel olarak ekran ortalama bir kol mesafesi uzaklıkta olmalıdır (50-75 cm). Çalışma masası “L” şeklinde ve eni dar ise, ekran masanın “L” köşesinde yerleştirilmelidir. Ekranın yerleştirilmesinde, okumayı zorlaştıran parlama ve yansıma dikkate alınmalıdır. Çünkü ışık yansıması ekran üzerindeki görüntünün görünmesini zorlaştırarak çalışma konforu ve göz sağlığını bozmaktadır. Burada masa ve ekran ışığın geliş yönü düşünülerek yerleştirilmelidir (Çağatay 2004, Balcı 2007).
1.8.6. Yazıcı
Yazıcının bürodaki yeri, yapılan işteki önemine ve kişinin yazıcıyı ne kadar sık kullandığına bakılarak belirlenir. Eğer yazıcı çok sık kullanılıyorsa çalışanın kolayca erişebileceği yere konulmalıdır. Yazıcı çalışanın omuz altı seviyesinde kalmalı ve masaya bir miktar gömülü olmalıdır. Birden fazla kişinin aynı anda çalıştığı bürolarda uygun bir yer belirlenerek büyük bir ortak yazıcı kullanılabilir (Aydın 1995, Tiftik 2016).
1.8.7. Telefon
Telefon masa üzerinde kolay ulaşılabilen bir yerde bulunmalıdır. Telefonla konuşurken yazı yazma, not alma gibi işler yoğun olarak yapılıyorsa, bu esnada telefon boyun ile uygunsuz bir şekilde tutulmamalıdır. Yoğun telefon görüşmesi ile beraber not alma işleri yapan kişilere özel, kablosuz telefon ya da başa takılabilen mikrofon ve kulaklıklar kullanılabilir (Çağatay 2004, Balcı 2007).
2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. MATERYAL
Bu çalışma ile Düzce Üniversitesi (DÜ) Merkez Kampüsünde yer alan fakülteler, yüksekokullar, meslek yüksekokulları ve rektörlük binasında görev yapan akademik ve idari personele bir alan araştırması yapılarak çalışma ofisleri, ofis mobilyaları ve fiziksel çevre şartlarının ergonomik koşullara uygunluğunun belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla DÜ merkez kampüsünde yer alan fakülteler, yüksekokullar, meslek yüksekokulları ve rektörlük binasında görev yapan akademik ve idari personelin çalışma ofisleri ile ofis mobilyalarından masa, sandalye, bilgisayar ekipmanları ve diğer donanımın ergonomik yönden çalışma koşullarına uygunluğu incelenmiş, bununla birlikte ergonomik ve fiziksel çevrenin çalışanlar üzerindeki etkileri analiz edilmiştir. Bu analizlerde DÜ merkez kampüsünde görev yapan akademik ve idari personel, çalışmanın kapsamını oluşturmuştur. Bu kapsam doğrultusunda DÜ merkez kampüsünde görev yapan 523 akademik personel ile 275 idari personel sayısının toplamı olan 798 çalışan, çalışmanın evrenini oluşturmaktadır. Çalışma evreni Çizelge 2.1’de verilmiştir (DÜ Personel Daire Başkanlığı’ nın 04/04/2017 tarih ve E. 19138 sayılı yazısı ile alınan akademik ve idari personel sayıları tablosu).
Çizelge 2.1. Rektörlük/fakülte/yüksekokul/birimlere göre akademik ve idari personel sayıları. Rektörlük/Fakülte/Yüksekokul/Meslek Yüksekokulu Akademik Personel İdari Personel Toplam Rektörlük 32 198 213 Orman Fakültesi 58 11 69
Sağlık Bilimleri Fakültesi 35 6 41
Teknik Eğitim Fakültesi 11 1 12
Teknoloji Fakültesi 57 13 70
Eğitim Fakültesi 47 7 54
İlahiyat Fakültesi 19 4 23
İşletme Fakültesi 50 8 58
Fen Edebiyat Fakültesi 92 9 101
Mühendislik Fakültesi 70 10 80
Spor Bilimleri Fakültesi 16 4 20
Hakime Erciyas Yabancı Diller Yüksekokulu 36 4 40
Çalışmada anket uygulanacak personel sayısının belirlenmesinde örnekleme yapılmadan ana kitlenin tamamına ulaşılması hedeflenmiştir. Evren içerisinde yer alan personele yüz yüze anket uygulaması yapmak amacıyla, Nisan 2017 – Eylül 2017 dönemleri arasında merkez kampüste yer alan her bir fakülte, yüksekokul, meslek yüksekokulu ile rektörlük binasında bulunan birimlere en az iki kez gidilmiştir.
Çalışmada, çalışma evrenini istatistiki olarak temsil edecek veriye ulaşılması için uygulanacak anket sayısı hesaplanırken toplam personel sayısı olan 798 çalışan dikkate alınarak Denklem (2.1) yardımıyla örneklem hesaplanmıştır (Lemeshow, Hosmer, Janell & Lwanga, 1990).
Z².N.P.Q
n = —————— (2.1)
N.D² + Z².P.Q
n: Örnek büyüklüğü.
Z2: Güven katsayısı (%95’lik güven sayısı 1,96 alınmıştır).
N: Ana kütle büyüklüğü (798).
P: Ölçmek istediğimiz özelliğin evrende bulunma ihtimali (Çalışmamızın çok amaçlı
olmasından dolayı bu oran %50 alınmıştır).
Q: 1-P
D: Kabul edilen örnekleme hatası. (Çalışma için %5’lik bir örnekleme hatası
öngörülmüştür)
%95 güven düzeyi için örnek büyüklüğü hesaplanmış ve yapılması gereken minimum anket sayısı 260 bulunmuştur. Çalışma kapsamında Nisan 2017 – Eylül 2017 dönemleri arasında 337 çalışana ulaşılmıştır. Ancak elde edilen anketlerin incelenmesi sonucunda bazı soruların eksik cevaplandırılması ya da hiç cevaplandırılmaması nedeniyle anket formlarından 21 tanesi değerlendirme dışı tutulmuş toplam 316 anket üzerinden istatistiksel değerlendirmeler yapılmıştır. Elde edilen veriler sosyal bilimler için istatistik paket programına (SPSS 21) aktarılarak istatistik yöntemlerle değerlendirilmiştir.
2.2. YÖNTEM
Çalışmada ofis ergonomisi ve ergonomik değerlendirme ile ilgili literatür taraması yapılmıştır. Veri toplama yöntemi olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Anket formunun oluşturulması aşamasında literatürde yer alan çalışmalar (Armağan 2003, Efe 2004, Güney 2005, Kıraç 2005, Balcı 2007, Aydın vd. 2008, Esmaeilzadeh 2008, Gedik vd. 2008, Yetiz 2009, Yılmazer 2010, İlhan vd. 2013, Gedik vd. 2015, Tiftik 2016, Gedik vd. 2017) incelenmiş, çalışma amacına uygun yeni bir anket formu hazırlanmıştır (EK 1).
Hazırlanan anket formu 3 bölüm, 25 soru ve 81 yargıdan oluşmaktadır. Anket formunun birinci bölümünde, katılımcıların bazı demografik özellikleri irdelenmiştir. Demografik özelliklerin sorgulanmasında hem kısa cevaplı hem de açık uçlu sorulardan yararlanılmıştır. Bu bölümde değinilen bazı demografik özellikler arasında, katılımcıların çalıştığı birim/fakülte, bölüm, unvanı, yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, eğitim durumu gibi özelliklere yer verilmiştir.
Anket çalışmasının ikinci bölümünde, akademik ve idari personel olarak DÜ’de çalışan personelin çalışma alanları yani ofislerinde çalışma süreleri, günde ortalama kaç saat bilgisayar kullandıkları, her oturumda aralıksız ne kadar süre çalıştıkları ve bu süreler sonunda ne kadar mola verdikleri, masa başı çalışmalarının yaklaşık % kaçını bilgisayarla iş yaparak geçirdikleri, mesai saatleri dışında bilgisayar kullanıp kullanmadıkları ile ofis ergonomisi konusunda ne derece bilgi sahibi oldukları ve bu konuda işe başlamadan önce ya da çalışma sürelerinde herhangi bir eğitim alıp almadıkları analiz edilmiştir.
Anketin üçüncü ve son bölümünde, 6 farklı soru grubu ile katılımcıların çalışma ofislerinin ergonomik analizi yapılmaya çalışılmıştır. Bu aşamada hazırlanan anket formunda beşli likert tarzı sorular ile (1: Kesinlikle Katılmıyorum, 2: Katılmıyorum, 3: Kararsızım, 4: Katılıyorum, 5: Kesinlikle Katılıyorum) değerlendirilmesi istenen 51 adet yargı bulunmaktadır. Katılımcılara yöneltilen soruların anlaşılır olmasına dikkat edilmiştir. Bu aşamada kullanılan ankette katılımcıların kullandıkları ofislerle ilgili olarak “Aydınlatma Faktörü” 7 soru ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ofis ortamları ile ilgili olarak “Klimatolojik Faktörler” 9 soru ile, “Gürültü Faktörü” 4 soru ile, “Kullanılan Ofis İle İlgili Temel Yargılar” 12 soru ile, ofis ortamında kullanılan “Masa ve Sandalyeler” 19 soru ile ele alınmaya çalışılmıştır. Ayrıca anketin bu aşamasında 10 faklı görselden/sorudan yararlanılarak “Bilgisayar ve Ekipmanlarının Kullanım Şekli” sorgulanmıştır.
2.3. ARAŞTIRMA MODELİ
DÜ akademik ve idari personelin çalışma ofislerini değerlendirmek için tanımlayıcı model kullanılmıştır. Şekil 2.1’de verilen tanımlayıcı modelden de görüldüğü gibi 15 farklı hipotez kurulmuş ve istatistiksel olarak test edilmiştir. Araştırma kapsamında kurulan hipotezler şu şekildedir;
H01: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Aydınlatma faktörü yargıları arasında ilişki yoktur.
H11: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Aydınlatma faktörü yargıları arasında ilişki vardır.
H02: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Klimatolojik faktörler ile ilgili yargıları arasında ilişki yoktur.
H12: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Klimatolojik faktörler ile ilgili yargıları arasında ilişki vardır.
H03: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Gürültü faktörü yargıları arasında ilişki yoktur.
H13: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Gürültü faktörü yargıları arasında ilişki vardır.
H04: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Kullanılan büro ile ilgili yargılar arasında ilişki yoktur.
H14: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Kullanılan büro ile ilgili yargılar arasında ilişki vardır.
H05: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Kullanılan masa/sandalye ile ilgili yargılar arasında ilişki yoktur.
H15: Katılımcıların bazı demografik özellikleri ile çalışma ortamının ergonomik analizi:
Kullanılan masa/sandalye ile ilgili yargılar arasında ilişki vardır.
H06: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
H16: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Aydınlatma faktörü yargıları arasında ilişki vardır.
H07: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Klimatolojik faktörler ile ilgili yargılar arasında ilişki yoktur.
H17: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Klimatolojik faktörler ile ilgili yargıları arasında ilişki vardır.
H08: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Gürültü faktörü yargıları arasında ilişki yoktur.
H18: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Gürültü faktörü yargıları arasında ilişki vardır.
H09: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Kullanılan büro ile ilgili yargılar arasında ilişki yoktur.
H19: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Kullanılan büro ile ilgili yargılar arasında ilişki vardır.
H010: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Kullanılan masa/sandalye ile ilgili yargılar arasında ilişki yoktur.
H110: Katılımcıların ofis ergonomisi hakkında bildikleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Kullanılan masa/sandalye ile ilgili yargılar arasında ilişki vardır.
H011: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Aydınlatma faktörü yargıları arasında ilişki yoktur.
H111: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Aydınlatma faktörü yargıları arasında ilişki vardır.
H012: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Klimatolojik faktörler ile ilgili yargılar arasında ilişki yoktur.
H112: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Klimatolojik faktörler ile ilgili yargılar arasında ilişki vardır.
H013: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Gürültü faktörü yargıları arasında ilişki yoktur.
H113: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
H014: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Kullanılan büro ile ilgili yargılar arasında ilişki yoktur.
H114: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Kullanılan büro ile ilgili yargılar arasında ilişki vardır.
H015: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
analizi: Kullanılan masa/sandalye ile ilgili yargılar arasında ilişki yoktur.
H115: Katılımcıların ofis ortamında çalışma süreleri ile çalışma ortamının ergonomik
Şekil 2.1. Araştırma Modeli.
Çalışma kapsamında elde edilen anket sonuçlarının analize hazır hale getirilebilmesini sağlamak amacıyla, öncelikle anketlerde yer alan değişkenler istatistiksel analiz için SPSS 21 paket programında kodlanmış ve her aşama için bir veri tabanı oluşturulmuştur. Hazırlanan bu veri tabanları üzerinden anket formunda yer alan soruların değerlendirilmesi, tanımlayıcı istatistikler ve ki-kare analizi ile yapılmıştır. Ayrıca çalışmada çıkarımsal istatistik bazındaki verilere öncelikle güvenilirlik ve geçerlilik analizleri de yapılmıştır.
İlişki Araştırılan İfadeler
Aydınlatma faktörü Klimatolojik faktörler Gürültü faktörü Çalışma ofisinin ergonomik analizi Sonuç Ergonomik çalışma ortamı ile daha verimli çalışma imkanının oluşturulma sı H01 H02 H04 H05 Katılımcıların Bazı Demografik Özellikleri Katılımcıların Ofis Ergonomisi Hakkında Bildikleri Katılımcıların Ofislerde Çalışma Süreleri
Kullanılan büro ile ilgili yargılar H03 H06 H07 H09 H010 H08 H011 H012 H015 H013 H014
Masa sandalye ile ilgili faktörler Aydınlatma faktörü Klimatolojik faktörler Gürültü faktörü Çalışma ofisinin ergonomik analizi Kullanılan büro ile
ilgili yargılar Masa sandalye ile ilgili faktörler Aydınlatma faktörü Klimatolojik faktörler Gürültü faktörü Çalışma ofisinin ergonomik analizi Kullanılan büro ile
ilgili yargılar Masa sandalye ile ilgili faktörler
2.4. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI
Bu çalışma, DÜ merkez kampüsünde yer alan fakülteler, yüksekokullar, meslek yüksekokulları ve rektörlük binasında görev yapmakta olan akademik ve idari personelleri ve hazırlanan anket formundan elde edilen verilerle sınırlıdır. Anket sorularının katılımcılar tarafından doğru anlaşıldığı ve soruların samimi bir şekilde yanıtlandığı varsayılmıştır.
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
DÜ merkez kampüsünde görev yapan akademik ve idari personelin ofis ortamlarındaki çalışma koşullarını irdelemek üzere hazırlanan anket formundan elde edilen bulgular, öncelikle geçerlilik ve güvenilirlik analizlerine tabi tutulmuştur. Daha sonra katılımcıların “bazı demografik özellikleri, çalışma alanlarına yönelik olarak ofis ortamında çalışma süreleri, günlük bilgisayar kullanım süreleri, toplam masa başı çalışmalarının ne kadarını bilgisayarla iş yaparak geçirdikleri, ofis ergonomisi konusunda bilgi sahibi olup olmadıkları, yine katılımcıların ofis ortamlarının fiziksel çevre koşullarının belirlenmesine yönelik bilgiler (aydınlatma, gürültü, masa/sandalye, bilgisayar ve donanımı vb.) ile bilgisayar kullanımı sırasındaki uzuv (baş, boyun, kol, bilek vb.) pozisyonu bilgileri” olmak üzere dört ana başlık altında özetlenmiştir.