Denetleme Kurulunun/Komitesinin Varlığı ve İşlevi

TCMB'nin bütün muamele ve hesaplarını denetlemekten sorumlu olan yer Banka Denetleme Kurulu'dur. Kurul yıl sonunda muamele ve hesaplar hakkında hazırlayacağı raporu Genel Kurula arz etmektedir²⁰⁸.

Bu yapı içersinde TCMB Denetleme Kurulu, TCMB Başkanı’nın altında ya da üstünde olmayıp TCMB Genel Kuruluna karşı sorumludur²⁰⁹. Kurul, TCMB faaliyet ve hesapları hakkında hazırladığı raporu TCMB Genel Kuruluna sunulmak üzere Banka Meclisine vermektedir. Bu anlamda TCMB Denetleme Kurulu, Türk Ticaret Kanunundaki klasik Denetleme Kurulu kimliği ve işlevi taşımaktadır. Denetleme Kurulu, görev ve yetkilerini TCMB Kanunundaki bir maddeden²¹⁰ almakta olup görev ve yetkilerini açıklayan detaylı bir düzenleme (yönetmelik, genelge vb.) bulunmamaktadır.

Uluslararası en iyi uygulamalara göre, çağdaş kurumlarda denetim komiteleri klasik denetleme işlevinin ötesine geçerek şirket ortaklarının haklarının korunması ve kollanmasında

207 OECD Sigma Programme, a.g.e., ss.16, 31.

208 1211 sayılı TCMB Kanunu, md.24.

209 TCMB, “Organizasyon Şeması”, www.tcmb.gov.tr, (Erişim tarihi: Mayıs 2007).

210 1211 sayılı TCMB Kanunu, md.24.

giderek en üst ve yetkili organ konumuna gelmektedirler²¹¹. Bunu sağlamak için İç Denetim Birimi faaliyetlerinin Denetim Komitesi tarafından koordine edilmesi, iç denetçilerin önemli riskler, kontrol eksiklikleri, kurumsal yönetim sorunları hakkında düzenli olarak Denetim Komitesine de raporlama yapması, ayrıca kurumların iç denetim ve iç kontrol sisteminin uluslararası standartlara uygun bir şekilde faaliyet göstermesi ve işletilmesinin Denetim Komitesi aracılığı ile sağlanması önerilmektedir²¹². Ayrıca şirketlerdeki üst denetim organı (denetleme kurulu, denetim komitesi vs.) denetçilerin bağımsızlık ve tarafsızlığının sağlanması için de önemli bir dayanak noktası olarak görülmektedir²¹³.

TCMB Denetleme Kurulunun görev ve yetkilerinin açıklandığı detaylı bir düzenlemenin bulunmadığı yukarıdaki paragrafta belirtilmişti. TCMB İç Denetim Birimi, Bankanın İdare Merkezindeki pek çok birim gibi Genel Müdürlük statüsünde olup sadece Banka Başkanına (Guvernöre) doğrudan raporlama yapmaktadır. İç denetçiler ve iç denetim birimi yöneticisi Başkanlıkça belirlenecek sürelerde denetim sonuçları hakkında Denetleme Kuruluna bilgi vermekle görevlidirler ancak Kurula doğrudan raporlama yapmamakta ya da görüş alışverişinde bulunmamaktadırlar. TCMB yıllık denetim planı, TCMB İç Denetim Birimince her yıl yeniden yapılan risk değerleme çalışması sonucu ortaya çıkarılmakta ancak Denetleme Kurulu bilgilenme, koordinasyon ya da onay anlamında sürece dahil olmamaktadır.

Her ne kadar bir anonim şirket olması sebebiyle TCMB bünyesinde Türk Ticaret Kanununa göre oluşturulması zorunlu olan bir Denetleme Kurulu mekanizması bulunmakta ise de bu mekanizma dünyada Denetleme Kurulları/Denetim Komitelerinin işlevi konusunda yaşanan ilerleme ve gelişmelere henüz uyum sağlayamamıştır.

211 Mazlina Mat Zain, Nava Subramaniam ve Jenny Stewart, “Internal Auditors Assessment Of Their Contribution To Financial Statement Audits: The Relation With Audit Committee and Internal Audit Function Characteristics”, International Journal Of Auditing, 2006, s.5.

212 IMF Çalışma Kağıdı, “Merkez Bankalarında Denetim Komitesi Uygulamaları”, Nisan 2007 s.7 ve Madde 2060/1-2, Uluslararası İç Denetim Standartları Mesleki Uygulama Çerçevesi.

213 The Institute of Chartered Accountants of Scotland, a.g.e., s.7.

Bu çalışmanın Giriş bölümünde de belirtildiği gibi, 1990 ve 2000’li yıllarda dünyada yaşanan büyük çaplı ekonomik krizler, ekonominin diğer aktörlerinden belki de daha fazla ekonomide kaynak aktarımına aracılık eden ve tamamen güven esasına dayalı işlem yapan finansal kuruluşları etkilemiştir. Krizler, finansal kurumlarda Kurumsal Yönetimin önemini artırmış ve gerek ulusal gerekse uluslararası düzenleyici ve denetleyici kurumlar (başta IMF, ABD’de Sarbanes-Oxley Yasası ile kurulan PCAOB²¹⁴, OECD, BIS vb.) tarafından birbiri ardına bir takım yasa, ilke ya da prensip dokümanları yayımlanmıştır. Kurumsal Yönetim ile ilgili ABD'deki Sarbanes-Oxley (SOX) Yasası, OECD'nin 2004 Tarihli Kurumsal Yönetim Prensipleri Dokümanı, BIS Bünyesinde Banka Gözetimi İle İlgili Kurulan Basel Komitesinin 2006 Yılı Tarihli Kurumsal Yönetimin Geliştirilmesi Prensip Dokümanı bu gelişmelerin sonucunda ortaya çıkan dokümanlardır.

Kurumsal Yönetim konusunda benzer gelişmeler Türk Finansal Piyasalarında da yaşanmış, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) ve Türkiye Bankalar Birliği (TBB) 2003 yılından bu yana kurumsal yönetim ilkeleri ile ilgili çeşitli düzenlemeler hazırlamış ve yayımlamışlardır. TCMB bünyesinde Kurumsal Yönetime ilişkin prensip ya da ilkeleri toplu halde ifade eden bir doküman bulunmamaktadır.

OECD tarafından 2006 yılında pilot ülke olarak seçilen ülkemizde Kurumsal Yönetim Uygulamaları OECD ve Türk uzmanların ortak çalışmasıyla incelenmiş ve sonucunda 17 Ekim 2006 tarihli bir rapor hazırlanmıştır. Raporda²¹⁵ SPK tarafından çıkarılan (ve 2005 yılı Şubat ayında gözden geçirilen) Kurumsal Yönetim İlkeleri dokümanının²¹⁶, Türkiye’de kurumsal yönetim uygulamaları konusunda referans olarak da gösterilmesi dikkate alınarak kurumlarda finansal ve operasyonel faaliyetlerin gözetiminden sorumlu Denetim Komitesi/Denetleme Kurulu konusundaki en iyi Kurumsal Yönetim uygulamaları ile TCMB’deki uygulamalar karşılaştırılmış ve sonuçlar Ek-5’te Tablo 8 altında gösterilmiştir:

214 PCAOB (Public Companies Accounting Oversight Board), 2002 yılında Sarbanes Oxley Yasası çerçevesinde, yatırımcıların haklarının korunması ve şirketler tarafından yayımlanan mali tabloların yeterli derecede bilgilendirici, adil ve tarafsız olmasının sağlanması için denetçilerin faaliyetlerinin gözetiminden sorumlu, kar amacı gütmeyen kuruluştur.

215 OECD, “Pilot Çalışma_Türkiye’de Kurumsal Yönetim”, 17 Ekim 2006, s.12.

216 SPK, Sermaye Piyasası Kurulu Kurumsal Yönetim İlkeleri, Ankara, Şubat 2005, ss.7-56.

2007 yılı Temmuz ayında merkez bankaları arasında yapılan bir anket çalışmasında ankete dahil edilen 22 Merkez Bankasının 12’sinde Denetim Komitesi bulunduğu tespit edilmiştir. Romanya Merkez Bankasının gerçekleştirdiği ve Avrupa Merkez Bankaları Sistemi İç Denetçiler Komitesine sunduğu başka bir anket sonucuna göre ise 28 Avrupa Birliği Ulusal Merkez Bankasının 14’ünde üst düzey bir Denetim Komitesi/Denetleme Kurulu bulunmaktadır. Yine bu anket sonuçları tüm incelenen Denetim Komitelerinin iç denetim birimlerinin elde ettiği bulguları gözden geçirdiğini ve iç denetim faaliyetlerinin yıllık plana uygun olarak ilerleyip ilerlemediğini izlediklerini göstermektedir. Bu Denetim Komitelerinin 10 tanesi İç Denetim Birim Başkanını atamak, görevden almak, birim bütçesini ve kaynak ihtiyacını incelemek ile görevli ve yetkilidirler. Bu çalışmalar, Merkez Bankalarında Denetleme Kurullarının kurulmasının yaygınlaştığını, mevcut kurulların ise gelişmekte ve İç Denetim Birimi ile daha aktif ve etkin bir iletişim içinde olmaya çalıştıklarını göstermektedir²¹⁷.

TCMB’nin mevcut Denetleme Kurulunun kimlik ve işlevinin uluslararası en iyi uygulamalar ve Uluslararası İç Denetim Standartları Mesleki Uygulama Çerçevesi²¹⁸ paralelinde yeniden düzenlenmesi büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda uluslararası ve diğer merkez bankalarındaki uygulamalara paralel bir şekilde TCMB Denetleme Kurulunun görev ve yetkilerinin detaylı olarak yer alacağı bir iç düzenleme en kısa sürede yapılmalıdır.

Nitekim bu husus Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü uzmanlarınca 2004 yılında yapılan Dışsal Kalite Değerlemesi raporunda²¹⁹ da açıkça belirtilmiş, böyle bir düzenlemenin iç denetçilerin bağımsızlıklarını artıracağı öngörülmüştür. TCMB Denetleme Kurulu için yapılacak bu yönde bir düzenlemede²²⁰;

217 Bahadır, a.g.e., s.13.

218 Madde: 2060/1-2, Uluslararası İç Denetim Standartları Mesleki Uygulama Çerçevesi..

219 Ronald J. Ridel, “Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü Kalite Değerleme Programı Çerçevesinde TCMB İç Denetim Fonksiyonu İçin Hazırlanan İç Kontrol Değerleme Anketi”, Ankara, Haziran 2004, ss.5-6.

220 Mat Zain, Subramaniam ve Stewart, a.g.e., s.7.

• İç denetçilerce risk, kontrol ve kurumsal yönetim konuları ile ilgili hazırlanan denetim raporlarının doğrudan Denetleme Kuruluna sunulması,

• TCMB’nin iç, dış ve diğer (Meclis Denetimi vb. konularda) ilgili denetim organları tarafından denetimi sırasında denetçiler arasındaki işbirliği ve eşgüdümün Denetleme Kurulu tarafından sağlanması,

• Kurul tarafından iç denetim yönetmeliğinin periyodik aralıklarla (yılda bir kez gibi) gözden geçirilmesi ve onaylanması,

• İç Denetim Genel Müdürünün düzenli olarak, denetçilerin ise gerektiğinde Denetleme Kurulu ile bir araya gelerek kurumun risk yönetimi, iç kontrol ve yönetim süreçlerinin etkinliği ve düzenlemelere uyumu ile denetim, iç kontrol ve kurumsal yönetim alanındaki uluslararası en iyi uygulamalar konusunda görüş alışverişinde bulunması,

• Mevcut organizasyon yapısının iç denetçilere standartlarda belirtilen bağımsızlık ve tarafsızlığı sağladığından emin olunması amacıyla iç denetim genel müdürü ile denetleme kurulunun eşgüdüm içerisinde çalışması,

• İç Denetim Genel Müdürünün göreve başlatılması, göreve atanması ve görevden azledilmesi ile ilgili kararların Denetleme Kurulunun bilgi ve onayıyla verilmesi,

• Risk esaslı hazırlanan yıllık denetim planının gözden geçirme ve onay için Denetleme Kuruluna sunulması,

• İç denetçilerin planda belirtilen kapsam ve bütçe dahilinde çalışıp çalışmadığının düzenli aralıklarla Denetleme Kurulu tarafından izlenmesi ve gözetlenmesi, planın herhangi bir sebeple

uygulanmadığı durumlarda Kurul tarafından yapılacaklarınÇ(ilkÇaşamada Başkan ve Banka Meclisinin, aykırılıkların devam etmesi durumunda ise genel kurulun haberdar edilmesi gibi) ve alınacak önlemlerin belirlenmesi,

• İç Denetim Biriminin, TCMB çalışanlarının iç kontrol sisteminin işleyişi ile ilgili şikayetlerinin ya da suiistimal, yolsuzluk vs. gibi bildirimlerinin gizlilik çerçevesinde incelenmesi ve sonuca bağlanması için Denetleme Kurulunun gözetim ve koordinasyonunda gerekli sistemi oluşturması,

• Denetleme Kurulunun Genel Kurula sunulmak üzere hazırlayarak Banka Meclisine sunduğu raporda, İç Denetim Biriminin faaliyetlerinin, Uluslararası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartlarına uygun bir şekilde yürütüldüğü konusunda güvence vermesi,

• İç Denetim Biriminin her 5 yılda dışsal ve düzenli olarak da içsel kalite değerlemesinden geçirilmesi konusundaki takip sorumluluğunun Denetleme Kuruluna ait olması,

• Kurum bünyesindeki çeşitli organlar arasında çıkabilecek çıkar çatışmalarının çözümü ve Kuruma ait önemli bilgilerin kötüye kullanılmasının önlenmesi konusunda Denetleme Kurulunun yetki sahibi olması,

• İç Denetim Biriminin talep edilmesi halinde Denetleme Kuruluna danışmanlık hizmeti vermesi,

konularına²²¹ yer verilmesinin gerek TCMB’de kurumsal yönetim ilkelerinin uygulanması gerekse iç denetim biriminin bağımsızlığının güçlendirilmesi açısından gerekli olduğu düşünülmektedir.

3.2.3. İç Denetim Birimi, Organizasyonu ve Mesleki Yetkinliğin