Demokratik Okul Kültürüne Teorik Bakış Açısı

İçinde bulunulan bin yılda temel felsefi değişimler yaşanmış, insana ait yeni bakış açıları ortaya çıkmıştır. Söz konusu bin yıl bir taraftan değişen iş yaşam koşullarına uyum sağlayabilecek, diğer taraftan demokratik bir toplum içinde etkin olarak yaşayabilecek yetenek ve niteliklere sahip iyi eğitimli bireylerin yetişmesini zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle eğitim giderek bireyler, toplumlar ve uluslar için daha önemli hale gelmiştir. Dünyanın içinde bulunduğu hızlı değişim sürecinde özellikle insan sermayesi göreceli olarak gelişmiş ülkeler için demokratikleşme önemli bir eğilim olarak düşünülmektedir (World Bank, 1999). Meydana gelen değişmeler eğitim ve okullarda da yeni yaklaşımlar ve yeni değer sistemlerini oluşturmakta, okulların amaçları ve okula ilişkin algılar da farklılaşmaktadır. Süreç içinde okulların geleneksel yapı, süreç ve uygulamalarına bakış açıları değişmiş, eğitim dolayısıyla da okullar sorgulanır hale gelmiştir. Toplumların okullardan beklentileri de farklı hale gelmiştir. Bu bağlamda Patterson (1993) okulların günümüzde sahip olduğu değerler ile gelecekte sahip olması gereken değerler arasındaki farklılıkla göstereceği beş değerle aşağıdaki karşılaştırmayı yapmaktadır:

Tablo 1.

Okulun Değerleri

Değerler Bugünün değerleri Yarının değerleri

Katılıma Açık Olma

Okulda kararları yöneticiler almaktadır. Yöneticilerin dediği yapılmaktadır.

Okulda kendilerini etkileyen karar ve tartışmalara bireylerin etkin katılımı sağlanmaktadır.

Farklılıklara

Açık Olma Okuldaki herkes aynı değerlere sahiptir.

Okuldaki farklılıklara değer verilmektedir. Farklılıklar karar vermede zenginlik olarak görülmektedir.

Çatışmaya Açık Olma

Okulda çalışanlar grup uyumu ve mutluluk ikliminde iletişim kurmaktadırlar.

Ortaya çıkan çatışmalar sağlıklı bir yolla çözülmektedir.

Yansıtmaya Açık Olma

Okulda kararlar katı bir şekilde alınmakta

ve uygulanmaktadır. Okulda çalışanlar daha iyi kararlar alınması için kendilerinin ve diğerlerinin düşüncelerinin ifade edilmesine değer vermektedir.

Hataya Açık Olma

Okulda hiç hata yapmadan verimli bir biçimde çalışılmaya odaklanılmaktadır.

Hata yapabilme ve hatalardan öğrenme vardır.

Patterson, J. L. (1993). Leadership for tomorrow's schools. VA: Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development.

Özellikle 19 ve 20. yüzyıllarda toplumlar eğitim yolu ile demokratik, özgür bilgi toplumu olma çabası içinde önemli gelişmeler sağlamıştır. Eğitimin amaç ve yöntemleri üzerine yeni düşünceler ortaya çıkmıştır. Bu da eğitim kurumları olan okullar üzerinde yeniden düşünülmesini gerektirmektedir (Özden, 2011). Eğitim her zaman toplumun değer, inanç ve hedefleri ile ilgilidir. Bu nedenle eğitim sistemleri ve uygulamaları değerlendirilirken kültürel ve tarihsel olarak anlamak gerekmektedir (Miller, 2010). Bu bakış açısından hareketle sahip olunan felsefe (değer ve inançlar) ile günlük okul uygulamaların ilişkilendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Çünkü eğitim, bilim ve felsefe topluma yön veren ana etkenler olarak görülmektedir. Eğitimin içeriğini bilimin oluşturduğu, öz niteliğini ise felsefenin belirlediği ifade edilmektedir (Bakır, 2005). Nitekim farklı eğitim felsefelerine göre okulun amaçları da değişmektedir. Tablo 2’de farklı yaklaşımlara göre okulun amaçları özetlenmektedir.

Tablo 2.

Felsefi Yaklaşımlara Göre Okul Amaçları

Felsefi Yaklaşım Okulun Amaçları

Hümanizm Dünya değişmez, okulun amacı değişmeyen evrensel _{gerçekleri aktarmak ve zihinler geliştirmektir.}

Varoluşçuluk

Dünya yavaş yavaş gelişmekte ve değişmektedir. Okulun amacı var olan kültürel öğeleri aktarmak ve geçmiş tarih tarafından oluşturulan her şeyin tanınmasını sağlamaktır.

Toplumsal Gerçeklik

Okulun amacı mevcut düşüncelerin ve değerlerin öğrencilere aktarıldığından emin olmak ve onların topluma uyum sağlamalarına yardım etmektir. Toplum öğretim programının kaynağıdır.

Deneyselcilik Değişme kaçınılmazdır. Okulun amacı problem _{çözebilecek eleştirel düşünen bireyler yetiştirmektir.}

Yeniden Yapılanmacılık

Değişme kaçınılmazdır. Okulun amacı gelecekteki toplumun neler istediğine karar vererek, öğrencileri toplumu gelecekteki duruma dönüştürebilecek şekilde hazırlamaktır.

Aydın, İ. (2010). Alternatif okullar. Ankara: Pegem.

Eğitim amaçları ya da pedagojik ilkelerinin genellikle insanların içinde bulunduğu sosyo- politik ve kültürel dönemlere dayalı olarak belirlendiğini belirten Pashiardis (2004) eğitim hedeflerinin temelinde yer alan üç ortak temel öğeye dikkat çekmektedir:

1.Toplumda var olan sosyo-politik ortamla ilgili yorumlamalar 2. Toplum genç bireylerin durumu ve rolleri ile ilgili fikirler

3. Gelecekteki toplum ve sosyo-politik sistemle ilgili projeksiyonlar

Yukarıdaki öğelerin yanı sıra Pashiardis (2004) günümüzde eğitim hedeflerinde yeni nesillere sunulmasına ihtiyaç duyulan unsurları da şu şekilde sıralamaktadır:

1. Kültürel kimlik ve uyumla ilgili genel bir yön vermek aynı zamanda eleştirel düşünebilen kişilere dönüştürmek

2. Demokratik düşünebilen bireyler olmalarını sağlamak için eğitimin erken dönemlerinde demokratik süreç deneyimleri

3. Bilimsel araştırma yöntemleri ile eğitilmiş, toplumda akıllı ve yaratıcı bir şekilde hareket eden özgür ve eleştirel düşünen bireyler

Okullar bireylerin aile dışındaki yetişkinlerle karşılaştıkları ilk sosyal kurumlardır. Burada yaşayacakları deneyimler toplum, devlet ve demokrasi gibi kavramlara karşı tutumlarını etkileyen belirleyici bir faktördür. Diğer bir ifadeyle iyi okullar iyi bir yaşam için gerekli beceri ve yetkinliklerin elde edilebileceği yerlerdir (Dürr, 2005). Öğrencilerin gelecekte sorumlu ve katılımcı vatandaşlar olabilmeleri için onlara sosyal ve demokratik alanlarda gelişmelerini sağlayacak fırsatlar sunulmalı, öğrenciyi demokratik yaşama hazırlamak için

2005). Geleceğin okullarını incelediği araştırmasında Tunalı (2014) eğitim uygulayıcıların görüşleri açısından geleceğin okullarının (1) öğrenciler arasındaki farklılığa saygı duyan (2) eğitim programının serbestleştirildiği (3) toplum ve okul işbirliğinin güçlendiği bir yer olması beklendiği sonucuna ulaşmıştır. Yazar, bu okulların ortaya çıkmasında ailelerin önemsediği değerlerin dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir. Bunun yanı sıra okulların bu duruma ulaşması ile okulların sosyal ve fiziksel ortamının ve öğrenci- öğretmen rollerinin değişeceğinin de göz önüne alınmasını önermektedir. Leithwood (1999) ise gelecekte okulların üç temel değer setine ihtiyaç duyacağını belirtmektedir. İlk olarak okullarda daha katılımcı karar verme süreçleri olacaktır. Öğrencilerin sosyal, duygusal ve entelektüel yönde gelişmelerinde tüm taraflar daha fazla sorumluluk alacaklardır. Böylelikle farklıları barındıran toplumlar olacaklardır. Bir diğer temel değer ise okulların toplum yararı için daha yüksek güvenilirlikte sonuçlar üretecek olmalarıdır. Üçüncü olarak ise Senge’nin (1990) üretkenlik olarak ifade ettiği değerdir. Okullar gerekli değişimleri görebilen ve uygulamak için harekete geçebilen kurumlar olacaktır. Bu bağlamda okulların hem bireysel hem de toplumsal faydaya dönük, gelişim ve değişimi sağlayacak, işbirliği içinde toplumlar olarak yapılanacağı söylenebilir.

Okulun toplumsallaştırma işlevinin toplumsal sürekliliği sağlamak için geleneksel değerleri ve normları sürdürmek olarak anlaşıldığını belirtilmektedir. Ancak okullar aynı zamanda öğrencileri, yetişkinler olarak, sosyal normları eleştirel gözle değerlendiren istenmeyen küresel eğilimlerle başa çıkmak için beceri, tutum ve yetenek geliştirmesi için teşvik etmelidir. Okullar demokratik kurumlar olmalıdır, bireyleri toplumdaki vatandaşlık rolleri için hazırlama amacında olmalılar (Cogan, Derricott ve Derricott, 2000). Toplumsal bir kurum olarak eğitimin toplumsal değişmeye sorumlu olduğunu belirten Çalık (2015), bu sorumluluğu yeni bilgi üretmek, yeni bilgileri yaymak, değerleri geliştirmek, demokrasiyi yerleştirmek ve topluma yardım etmek olarak ifade etmektedir. Yani eğitim yeni yaşama biçimleri için yeni bilgileri üretmek ve kullanılmasını sağlamaktadır. Aynı zamanda kültürel değerleri geliştirerek toplumun benimsediği yaşam biçimini yaşatmaktadır. Böylelikle eğitim sürecinde yer alan ve yer almayan tüm toplum için katkı sağlamaktadır.

Levin (1998) okuldaki örgütsel düzenlemelere odaklanmaktansa demokrasi ve eğitimle ilgili değerleri sorgulamak gerektiğini belirtmekte ve demokratik okulların özelliklerini şu şekilde belirtmektedir:

 İlk olarak ahlaki ilke ve sorunlara öncelik verilmektedir. Okulda doğru olan nedir? Bu okulu daha iyi bir yer yapan şey nedir? Okul yaşamı eşitlik, adalet ilkeleri ile tutarlı mıdır? gibi düşünceler bulunmaktadır.

 Hiyerarşiden ziyade akıl ve bilgi ön plandadır. Otorite yalnızca okul düzeni veya güvenliğini tehdit eden makul durumlarda kullanılmaktadır.

 Okuldaki bireyler, uygulamalarla ilgili diyalog için koşulların yaratılmasıyla ilgilenmektedir. Okulla ilgili her şey sorgulamaya ve değişime açıktır. Tartışma ortamları demokratik olarak oluşturulmaktadır.

 Bireyler farklı görüşleri anlamak için isteklidir, farklı görüşlere karşı saygı ve hoşgörü bulunmaktadır. Bireyler diğerlerinin doğru, kendinin yanlış düşünüyor olabileceğini kabul etmektedir.

 Okuldaki herkes okulun tümünün katılımını sağlamak için aktif olarak çalışmaktadır. Bu pasif bir öğrenme ve pasif bir vatandaşlık modelinden uzaklaşmak demektir.

 Farklılık ve çeşitliliklere saygı gösterilmekte aynı zamanda da dayanışma halinde bir topluluk oluşturmak için çabalanmaktadır.

 Okuldaki farklı yetenek ve güçler dikkate alınmalıdır. Katkıda bulunmaları için teşvik edilmelidir.

Teorik olarak geçmişten bugüne zaman içinde yaşanan fikir değişimlerinden yola çıkılarak demokratik bir okul kültürünün hem şimdiki neslin hem de gelecek nesillerin ihtiyaç duyacağı bir unsur olduğu şeklinde bir değerlendirme yapılması yanlış olmayacaktır.