Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Projesi ile eğitimin güçlendirilerek daha demokratik bir toplumun teşvikine yönelik olarak okullarda temeli atılacak olan demokrasi kültürünün, okulun paydaşları olan yöneticiler, öğretmenler, öğrenciler, diğer çalışanlar ve veliler aracılığı ile toplumun geneline yayılması hedeflenmiştir. Bu doğrultuda 2011-2015 yılları arasında yürütülen proje ile,
Mevzuatın ve eğitim programlarının geliştirilmesi ve gözden geçirilmesi
Eğitim materyallerinin üretilmesi
Okullarda (öğretmen, öğrenci, personel, veli ve toplum liderlerinin) demokratik vatandaşlık ve insan hakları konusunda farkındalığın ve kapasitesinin arttırılması
Tüm eğitim kademelerinde demokratik okul kültürünün teşvik edilmesi çalışmaları vasıtasıyla Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi konusunda Milli Eğitim Bakanlığının kurumsal kapasitesinin arttırılması amaçlanmıştır.
Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Projesi Avrupa Konseyinin desteği ile Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından 2011-2015 yılları arasında yürütülmüştür. Bu projeye temel olarak 1997 yılından itibaren yapılan çalışmalar bulunmaktadır:
Avrupa Konseyi kapsamında 1997-2000 yılları arasında Demokratik Vatandaşlık Eğitimine ilişkin temel kavramların ve tanımların yapılması ile genel stratejinin belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır.
2001-2004 yılları arasında ise kurumsal anlamda politika geliştirilmesi ve politika belgelerinin hazırlanması Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında Demokratik Vatandaşlık Eğitimi iletişim ağının kurulması çeşitli aktivitelerin uygulaması ile geliştirilmiştir.
2005 yılı “Eğitim Yoluyla Avrupa Yurttaşlık Yılı” ilan edilmiştir.
2006-2009 yılları arası Demokratik Vatandaşlık Eğitimi’nin sürdürülebilirliğinin sağlanması için çalışmalar yapılmış ve alana ilişkin öğretmen yeterlilikleri belirlenmiştir. 2011-2015 yıllarında ise ülkelerde öncelikler, ihtiyaçlar ve bu öncelik ve ihtiyaçlara göre çeşitli metotlar belirlenmiştir (http://www.edchreturkey- eu.coe.int/).
Proje sürecinde genel olarak gerçekleşmesi beklenen dört sonuç ve bu sonuçlara ulaşmak üzere yapılmış yedi ana faaliyet bulunmaktadır. Bu sonuçlar;
1. Eğitim mevzuatının (yönetmelik, tüzük ve yönergeler) ve mevcut öğretim programının DVE/İHE ışığında analiz edilmesi ve güçlendirilmesi ve mevcut ortaöğretim ders programının ve materyallerinin yeniden tasarlanması.
2. DVE/İHE ile ilgili farkındalık artırma ve eğitim materyallerinin hazırlanması ve pilot okullarda uygulamaya konması, daha sonra yeniden düzenlenmesi ve tüm okullara dağıtılması
3. MEB personelinin ve ilgili grupların DVE/İHE ile ilgili temel becerilerinin ve bilgi birikiminin farkındalık artırma faaliyetleri ve eğitimler yoluyla artırılması.
4. Demokratik Okul Kültürünün geliştirilmesi ve Demokratik Okul Yeterlilik Çerçevesinin hazırlanması’dır.
Bunlar çerçevesinde proje kapsamında yapılan faaliyetlerde;
(1) Demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimi ile ilgili mevzuat ve ders programları gözden geçirilerek geliştirilmiş ve özellikle ortaöğretim için ders programı ve eğitim materyalleri yeniden tasarlanmıştır. Geliştirilen öğretim programlarının pilot uygulamaları yapılmıştır. 2014-2015 eğitim öğretim yılından itibaren seçmeli olarak aktif hale gelmiştir. Diğer bir aktivitede STK’lar ile işbirliği yapılarak 4.sınıf programı ve çalışma kitabı hazırlanmıştır. Taslak program sınıf öğretmenleri ile paylaşılmış, alınan geri dönütlerle tekrar revize edilmiştir.
(2) Süreç içinde MEB personelinin eğitilerek DVE/İHE kapasitelerinin artırılması, öğretmenlerin eğitiminde kullanılmak üzere öğretim programlarının ve materyallerinin geliştirilmesi ve hizmet-içi eğitimler ve bilgilendirme toplantıları yoluyla okul topluluğunun farkındalığının artırılması için öğretmenler ve ayrıca sınıf öğretmenleri için eğitimler düzenlenmiştir. Bu eğitimler Demokratik vatandaşlık ve insan hakları ders programının tanıtılması, sınıf yönetimi, demokratik okul ve sınıf kültürü, tartışmalı konularla mücadele, uzlaşma sağlama, programın değerlendirilmesi gibi konuları kapsamaktadır.
(3) Demokrasi ve İnsan Haklarını öğrenmenin yanında bireylerin demokratik ilkeleri uygulayabilme becerilerini geliştirmeleri gerekmektedir. Bu, okulun bireylere sağladığı demokrasi kültürü ile mümkün olmaktadır. Demokratik kültüre sahip sınıf
ve okullarda bireyler konu ile ilgili yeterlikleri tanımakta ve bu kültürü nasıl geliştirip güçlendireceğini öğrenmektedir. Konu ile ilgili farkındalık ve kapasite arttırma çalışmaları yapılmış, okul tabanlı eğitimler yoluyla Demokratik Okul Kültürü’nün yaygınlaştırılması için ilk önce 22, sonrasında 100 yeni pilot okulda uygulamalar yapılmıştır. Süreç içinde kamuoyundaki farkındalığın artırılması ve her bir pilot ilde gerçekleştirilen bilgilendirme toplantıları ve çalıştaylar vasıtasıyla tanıtım çalışmaları yapılmıştır.
(4) Oluşturulan çalışma grupları ile yöneticiler, öğretmenler, öğrenciler ve velilerle çeşitli seminerler ve eğitimler gerçekleştirilmiştir. Yine tüm paydaşların katılımı ile tasarlanan okula özgü etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Hem ilköğretim hem de ortaöğretim düzeyinde gerçekleştirilen pilot okul ziyaretleri ile bilgilendirme toplantıları yapılmış, hazırlanan materyaller dağıtılarak programın devamlılığı sağlanmıştır. Böylelikle yaklaşık 100.000 öğrenci, veli, yönetici ve öğretmen süreçle ilgili farkındalık kazanmış, aktivitelerde yer almıştır.
Bu çalışma, projenin beklenen sonuçlarından biri olan Demokratik Okul Kültürü ile ilgilidir. Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları projesinin beklenen dört sonucundan biri “Demokratik Okul Kültürünün geliştirilmesi ve Demokratik Okul Kültürü Yeterlilikler Çerçevesini Hazırlanması’dır. Bu kapsamda hem teorik bir temeli bulunan hem de 109 uygulamalı etkinliğin yer aldığı demokratik okul kültürü yeterlikler çerçevesi ve beraberinde bir el kitabı geliştirilmiştir. Bu el kitabında yer alan etkinliklerin 2013-2014 güz döneminde 22 okulda pilot uygulaması yapılmıştır. Pilot okullarda yer alan öğretmen ve yöneticilerinde katılımı ile demokratik okul kültürünü gözlemlemek için Avrupa ülkelerine ziyaretler düzenlenmiştir. Sonrasında ise Demokratik Okul Kültürünün geliştirilmesi için 10 bilgilendirme toplantısı, 5 seminer gerçekleştirilmiştir. Hazırlanan yeterlikler çerçevesi, kılavuz kitap ve etkinlikler okullardan anket ve nitel görüşmeler vasıtasıyla alınan geribildirimler doğrultusunda yeniden gözden geçirilmiş ve düzenlenmiştir. Okulların gerçekleştirdiği faaliyetlerden iyi örnekler seçilmiş, öğretmen, okul yöneticileri, öğrenci ve velilerin katılımı ile etkinlikler geliştirilmiştir. Pilot okullardan gelen olumlu geribildirimler neticesinde hazırlanan çerçeve ve geliştirilen etkinliklerin 100 yeni okulda daha uygulamasının yapılmasına karar verilmiştir.
Bu uygulamalar içinde okul paydaşları arasında demokrasi, insan hak ve özgürlükleri, katılım, uzlaşma gibi konularda farkındalık oluşturmaya yönelik etkinlikler yer
almaktadır. Okullar, demokrasi masası, iyilik günlüğü, tepkilerimin farkına varıyorum vb. farklı birçok etkinlik arasından seçtiklerini okullarında proje süresince gerçekleştirmişlerdir. Her etkinliğin amacı, okul ve sınıf düzeyi, yöntem ve teknikleri uygulama basamakları, görev ve sorumluları, faydaları ve sürdürülebilirliğine ilişkin bilgileri hazırlanmıştır. Örnek verilecek olursa; demokrasi masası etkinliği ders dışı zamanlarda etrafında toplanılıp karşılıklı fikir alış verişlerinin yanında ikili ve çoklu görüşmelerin yapıldığı öğrenci merkezli bir etkinliktir. Okul toplumu üyelerinin fikir, düşünce, duygu, öneri, talep şikâyetlerini masada ve okulun çeşitli yerlerinde var olan bir form aracılığı ile okul meclisine ve okul yönetimine iletebildikleri bir uygulamadır. Bu etkinliklerle ilgili ayrıntılı bilgilerin hepsine burada yer verilememiştir. İlgili belge ve dökümanlara projenin http://www.edchreturkey-eu.coe.int/ internet adresinden ulaşılabilir. Projenin başından beri uygulamada yer alan okulların yeni okullara kılavuzluk ettiği sistem ile etkileşim ve işbirliği sağlanarak yeni okullarda uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Bu uygulamalar sonucunda okullarda demokratik yaşam kültürünün geliştirilmesi amaçlanmıştır (CE, 2015). Bu çalışma da bu nedenle bu etkinliklerin gerçekleştirildiği okullarda yapılmıştır.
İzleme ve değerlendirme çalışmaları kapsamında okullara ziyaretler gerçekleştirilmiş, demokratik okul kültürü yeterlikler çerçevesinin uygulanması, okul paydaşları üzerindeki etkisi ve olası etkileri ve sürdürülebilirliğine ilişkin gözlemler ve görüşmeler yapılmıştır. Son olarak okul yöneticileri ve öğretmenlerin katılımıyla tüm katılımcılara yönelik olarak nicel formlar oluşturulmuş ve uygulaması yapılmıştır. Tüm bu çalışmalar neticesinde önceki bölümde açıklanan Demokratik Okul Kültürü ve İletişim, Etkileşim ve İşbirliği, Okul ve Öğrenme Ortamı, Kimlik ve Aidiyet, Sorumluluk ve Karar Alma Süreci boyutları ortaya çıkmıştır. Hazırlanan formların geliştirilme süreci ve bulguları ve sonuçlar sonraki bölümlerde sunulmaktadır.