Değerlendirme

Bu aşamada, risk sermayesi şirketleri ve girişimciler tarafından girişim fikrine veya mevcut işletmelerin geleceğine ilişkin hesaplanan ya da tespit edilen neticeler değerlendirilir. Risk sermayesi şirketleri, daha önceden belirlemiş oldukları yatırım politikaları ve kriterleri çerçevesinde ellerindeki mevcut sonuçları değerlendirerek, risk sermayesi yatırımını gerçekleştirip gerçekleştirmeme konusundaki son kararlarını verirler.

Mevcut sonuçlar ve veriler, risk sermayesi şirketleri tarafından piyasaya erişim, yönetim kalitesi, beklenen getiri, risk-getiri yapısı, coğrafi konum, piyasaya yakınlık, finansal güç, proje sahibinin etkinliği, rakiplere göre avantajlar, hisselerin paylaşımı, patent hakları, yasal alt yapı vb. kriterler açısından değerlendirilirler34. Yatırım projesinin zaman-risk yapısı incelendikten sonra, risk sermayesi şirketinin değerlendirmeleri olumlu sonuç vermiş ise; son olarak yatırımın fiyatlandırılması yapılarak ortaklık payları belirlenmektedir. Yani değerlendirme aşaması, risk sermayesi şirketinin kendisine başvuran girişimlerle ilgili son kararını verdiği aşamadır. Risk sermayesi şirketlerinin yaptıkları değerlendirmeler;

-Olumsuz sonuç verirse; girişimciler reddedilmekte,

-Olumlu sonuç verirse; risk sermayesi şirketleri finanslama, ortaklık payı ve katılma koşullarını belirlemektedirler.

34 _{“Risk Sermayesi (Venture Capital,VC)”, Bilgi Merkezi/Finansman, http://www.kobifinans.com.tr/} bilgi_merkezi/02020703/10659 (14 Ekim 2006).

2.2.2.4.1. Yatırım Aşamalarının Zaman-Risk Yapısı

Risk sermayesi yatırımlarının riski, yatırım yapılan girişimcinin hangi aşamada finanse edildiğine ve bu finansman aşamasına göre farklılaşan yatırım süresine bağlı olmaktadır. Risk sermayesi yatırımından çıkış süresi uzadıkça yatırımların riski de artmaktadır. Bu doğrultuda risk sermayesi yatırım aşamalarının zaman-risk yapısı Tablo 2.1.’deki gibidir.

Tablo 2.1. Yatırım Aşamalarının Zaman-Risk Yapısı

Yatırım Türü Zaman (Yıl) Risk

Çekirdek Sermayesi (Seed Capital) 7-10 Çok Yüksek

Başlangıç Finansmanı (Start-up Capital) 5-10 Çok Yüksek Erken Aşama ve Geçit Finansmanı

(Early Stage and Gate Financing) 3-7 Yüksek

Büyüme-Genişleme Finansmanı

(Expansion Investments) 1-3 Orta

Köprü Finansmanı

(Bridge Financing/Mezzanine) 1-3 Orta-Düşük

Şirket Kurtarma Finansmanı

(Turnaround Financing) 3-5 Orta-Yüksek

Satın Alma Destek Finansmanı

(Management Buyout/Buyin) 1-3 Düşük-Yüksek

Kaynak: “Risk Sermayesinin Dünya ve Türkiye’deki Uygulamaları”, Bilgi Bankası,

http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/finans/003d.html (19 Ekim 2006).

Yatırımların süresi uzadıkça gelecekle ilgili tahminler güçleşirken, belirsizlikler de artmaktadır. Bu nedenle uzun süreli erken aşama finansmanlarının riski yükselmektedir. Ancak riski artan yatırımların yüksek getiriler vadetmesi, bu yatırımları risk sermayesi şirketleri için cazip hale getirmektedir. Fakat girişimcilerin erken aşamalarda finanse edilmesi, risk sermayesi şirketleri için çeşitli olumsuzluklara da neden olabilmektedir. Bu olumsuzluklar şu şekilde sıralanabilir; -Uzun süreli tahminlerin yapılmasının zorluğundan dolayı yapılabilecek hatalı tahminler sonucunda, girişim projelerinin doğru değerlendirilememesi ve yanlış kararlar verilmesi,

-Fizibilite çalışmalarının daha yüksek turarlara mal olması,

-Yatırımların ilerleyen aşamalarında, beklenmeyen gelişmeler sonucunda ek finansmana ihtiyaç duyulması,

-Eldeki fonların uzun süreli yatırımlarda kullanılması ile, ortaya çıkabilecek kârlı yatırım fırsatlarının değerlendirilememesi ve,

-Uzun süre ve finanse edilen işletmenin faaliyet aşamasından dolayı, daha çok emek isteyen süreçleri içermesi.

Ancak bu noktada, risk sermayesinin çıkış noktasının ve temel yatırım aşamasının erken aşamadaki yatırımlar olduğu, bu nedenle de erken aşama yatırımlarının risk sermayesinin kuramsal yapısı ve uygulamaları açısından önemli bir yeri olduğu belirtilmelidir.

Değerlendirme aşamasında risk sermayesi şirketleri, girişimleri getiri-risk politikaları ve tercihleri doğrultusunda analiz etmektedirler. Şirketler katlandıkları risk doğrultusunda getiri getirebileceğini düşündükleri girişimleri çeşitli aşamalarda finanse ederlerken, diğer girişimleri elemektedirler. Bu amaçla yatırım projelerinin riski şekil 2.2.’deki gibi değerlendirilmektedir.

Kaynak: John C.Chicken, Yönetim ve Girişimcilik, 1.b., İstanbul: Epsilon Yayınları, 2002, s. 156.

Şekil 2.2. Yatırım Projelerinin Riskinin Değerlendirilmesi

Bu aşamada yatırım projeleri, kabul edilebilir ve kabul edilemez riskleri açısından analiz edilmektedirler. Projelerin riskleri kabul edilebilir boyutlarda ise yatırım onaylanmakta, risklerin yaratacağı muhtemel maliyetler çok yüksek ve kabul edilemez boyutlardaysa yatırım reddedilmektedir.

Riskin Değerlendirilmesi (Riskin etkisini ve risk nedenini belirlemek) Faaliyet Kabul Edilebilir Riskler Kabul Edilebilir Faaliyet

Kabul Edilemez Riskler (Eğer maliyetler kabul edilebilir düzeyde ise; faaliyeti, riskleri kabul edilebilir hale getirecek şekilde düzenlemek)

Maliyetler çok yüksek ise; faaliyeti reddetmek

2.2.2.4.2. Yatırımın Fiyatlandırılması ve Ortaklık Paylarının Belirlenmesi Risk sermayesi şirketinin değerlendirmeleri olumlu sonuç vermiş ise, şirket tarafından yatırımın fiyatlandırılması yapılarak katılım koşulları belirlenir. Risk sermayesi şirketi, beklediği getiri doğrultusunda yatırıma hangi ortaklık payıyla gireceğini belirlemektedir.

Fiyatlama, yatırım yapılacak şirket değerinin ne olacağının hesaplanmasıdır. Fiyatı etkileyen faktörler şu şekilde sıralanabilir35:

- Şirketin ne kadar büyüyeceği, - Finansal öngörülerin doğruluğu, - Ek finansman,

- Yatırımdan çıkış opsiyonları,

- Likiditasyon (risk sermayesi yatırımının nakde çevrilmesi-yatırımdan çıkış) ve, - Dönemsel gelirlerin varlığı.

Fiyatlama ve ortaklık paylarının belirlenmesi süreci aşağıdaki gibi işlemektedir36: 1-Öncelikle risk sermayesi şirketi, yatırımın riskine göre amaçladığı getiri katsayısını belirlemektedir. Yatırımın riski, girişimin finanse edildiği aşamaya göre farklılaşmaktadır. Finansman aşamasına göre, erken aşamalarda yatırım projesinin riski yüksek ve fiyatlama riski düşükken; buna karşılık geç aşamalarda fiyatlama riski yüksek ve proje riski düşüktür. Burada risk sermayesi şirketi, riski göz önünde bulundurarak amaçladığı getiri katsayısını belirler.

2-Yatırım yapılacak şirketle benzerlik gösteren ve halka açık olan diğer şirketlerin fiyat/kazanç oranları esas alınarak şirketin değeri hesaplanmaya çalışılır. 3-Risk sermayesi finansı için belirlenen sürenin sonunda şirketin beklenen piyasa değerinin hedeflenen getiriye oranlanması ile risk sermayesi yatırımcısının gereken ortaklık payı bulunur.

Yapılan hesaplamalar ile risk sermayesi şirketi, beklentileri doğrultusunda şirket değerini ve katılım payını belirlemektedir. Yani finansman koşulu olarak, şirketin yatırıma hangi ortaklı payıyla katılacağı belirlenmektedir.

35 _{Şirvan, a.g.e., s. 28.}

36 _{Hüseyin Karabulut, “Risk Sermayesi Finansman Modeli”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,} İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001), s. 26.