Değerlendirme

Hiçbir ölçme sadece tespit için yapılmaz. Ölçmenin amacı tespi- tin yanı sıra bir yargı oluşturmaktır. İşin bu kısmına değerlendirme adı verilir.49 _{Değerlendirme bir karar verme işidir.}50 _{Bir başka deyişle}

değerlendirme, elde edilen ölçme sonuçlarının bir ölçütle kıyaslana- rak bir karara varılmasını ifade etmektedir.51 _{Değerlendirmenin bu}

tanımında, ölçme sonuçları, ölçüt ve karar olmak üzere üç öge gö- rülmektedir.52 _{Bu yönüyle incelendiğinde değerlendirmenin ölçmeyi}

de içine alan geniş kapsamlı bir kavram olduğu söylenebilir. Değerlendirme, bir ölçme sonucu ile bir ölçütü gerektirmekte- dir. Değerlendirmenin hatasız ya da az hatalı olması, uygun bir öl- çüt seçilmesini ve kullanılan ölçümlerin değerlendirme için yeterli olmasını gerektirmektedir. Değerlendirmenin dayandığı ölçümler ne denli hatalı ise değerlendirme de en az o kadar hatalı olacaktır.53

Ölçme ve değerlendirme kavramlarının zaman zaman bir- birine karıştırıldığı görülmektedir. Bu karıştırmanın sebeplerinden birisi olarak ölçme ile değerlendirmenin genellikle birlikte yapılma- sı gösterilebilir. Ölçme ile değerlendirme arasındaki farklar şu şekil- de sıralanabilir:54

48 Halil Tekin, a.g.e., s. 33.

49 Ömer Çam, Bayraktar Bayraklı, Abdurrahman Dodurgalı, İmtihan Pedagojisi ve Ölçme- Değerlendirme Teknikleri, İFAV Yayınları, İstanbul,1998, s. 26.

50 Yaşar Baykul, a.g.e., s. 89. 51 M. Fuat Turgut, a.g.e., s. 3. 52 Yaşar Baykul, a.g.e., s. 89. 53 Halil Tekin, a.g.e., s. 40.

54 Hasan Yılmaz, a.g.e., s. 23; Halil Tekin, a.g.e., s. 39; Ömer Çam, Bayraktar Bayraklı, Abdurrahman Dodurgalı, a.g.e., s. 27.

67

1. Değerlendirme ölçmeyi de içine alan bir kavramdır. Bu yüz- den değerlendirme ölçmeye göre daha kapsamlıdır.

2. Ölçme ve değerlendirme sürecinde, önce ölçme sonra değer- lendirme gelir. Bu sıra değişmez. Ölçme sonuçlarına dayan- mayan bir değerlendirme olsa olsa bir ön yargı ya da temel- siz bir tahmin olur.

3. Ölçme bir betimleme işlemidir. Sadece mevcut duru- mu ortaya koyar. Bundan dolayı ölçme daima objektiftir. Değerlendirme ise yargıya varma işidir. Bu yönüyle subjek- tiftir.

4. Ölçme daha yalın bir işlem iken değerlendirme daha karma- şık bir süreçtir.

Amaçlarına göre değerlendirme üç başlık altında toplanabilir:55

1. Tanıma ve Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme: Bu tip

değerlendirmeler öğrencilerin bir derste başarılı olabilmeleri için gerekli ön koşul davranışlara sahip olup olmadıklarını belirlemek amacıyla kullanılır. Değerlendirme sonucunda, öğrencilerde giriş davranışları açısından bir yetersizlik tespit edilirse sorunun çözü- mü için bir telafi eğitimi planlanır.

2. Biçimlendirme ve Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme: Bir

ders saati, bir ünite ya da bölüm sonunda, öğrencilerin o ders ya da ünitedeki öğrenme eksikliklerini ve buna neden olabilecek güç- lükleri belirleyip gidermek amacıyla kullanılır. Bu değerlendirme türünde elde edilen sonuçlara dayalı olarak not verme ya da başka amaçlarla öğrenci başarısını değerlendirme yoluna gidilmemelidir. Öğretim ve öğrenmenin verimliliğini artırmak bu değerlendirme- nin asıl amacıdır. Bir dersin üniteleri arasında öğrenme bakımından bir aşamalılık varsa ilk ünite ya da ünitelerdeki öğrenmenin derece- si, sonraki ünite ya da ünitelerdeki öğrenmeyi belirler.

55 Mehmet Bahar vd., Geleneksel-Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri Öğretmen El Kitabı, 1. Baskı, Ankara, 2006, s. 3.

3. Değer Biçmeye Yönelik Değerlendirme: Öğretim dönemi

içinde veya sonunda, programın öngördüğü hedeflere ulaşılıp ula- şılmadığına bakılarak öğrenci, öğretmen ve programla ilgili yargı- larda bulunulan değerlendirmelerdir.

Eğitim sistemi içinde öğrenciler, öğretmenler, yöneticiler, prog- ramlar, okullar vb. hakkında verilecek kararlar ve bunların doğru ve isabetli olması gerektiği dikkate alındığında değerlendirmenin ne denli büyük bir öneme sahip olduğu açık bir şekilde görülmek- tedir.

2.5. Eğitimde Ölçme-Değerlendirmenin Yeri ve Önemi

Eğitim yaygın olarak “kişinin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla değişmeler meydana getirme süreci”56 _{olarak tanımlanmak-}

tadır. Eğitim faaliyetlerinin büyük bir kısmı aile ve okul çevresinde gerçekleşir. Ailede ya da çevrede verilen eğitim belli bir planlama- dan uzak, “plansız” bir eğitim olarak gerçekleşirken okulda verilen eğitim, amaçları, yöntemi, içeriği belirlenmiş, özel bir çevrede ve eğitimi meslek edinenlerin rehberliğinde “planlı” bir şekilde ger- çekleşmektedir.

Planlı bir eğitim sürecinde öncelikle bazı soruların cevapları- nın bulunması gerekmektedir.57 _{Bu soruların cevapları bizi program}

geliştirmenin süreçlerine götürmektedir. ÖD ise, bu sürecinin en önemli boyutlarından birisini oluşturmaktadır.

56 Selahattin Ertürk, a.g.e., s. 12. 57 Hasan Yılmaz, a.g.e., s. 30-31.

69

Tablo 6: Program Geliştirme Süreçleri

Cevap aranan soru Ortaya çıkan eğitim boyutu

Niçin eğiteceğiz? Eğitimin amacı

Ne öğreteceğiz? Eğitimin içeriği

Nasıl kazandıracağız? Eğitimin yöntemi

Nerede eğiteceğiz? Eğitimin ortamı

Ne kadar öğrenildiğini, amaçlara ne oranda ulaşıldığını nasıl

anlayacağız? Ölçme ve değerlendirme

Eğitimde, eğitim programının sağlamlığını anlama, öğretimde başvurulan metotların etkililik derecesini tespit etme, öğrencileri başarılı olabilecekleri alanlara yönlendirme, öğrenme güçlüklerini teşhis etme, öğrenci başarısını saptama ve ÖD ögesinin iyi işleyip işlemediğini görme gibi amaçlarla yapılan değerlendirmelerin hepsi ölçme sonuçlarına dayanır.58

Eğitim günümüzde insan davranışlarını geliştiren bir sistem olarak görülmektedir. Bu sistemin, diğer bütün sistemlerde olduğu gibi, girdileri, süreci, çıktıları ve kontrolü vardır. Sistemin kontro- lü, eğitimde değerlendirme ögesi vasıtasıyla yapılır. Değerlendirme, kendisi de dâhil olmak üzere, eğitim sistemindeki ögelerin iyi işle- yip işlemediğini, varsa işlemeyen yönlerini ortaya koyar. Böylelikle uygulanan sistemin onarılmasına imkân sağlar.59

Eğitim pahalı ve uzun süreli bir yatırımdır. Ülken “Ektiğini en geç biçen çiftçi öğretmendir.” derken eğitimin uzun süreli bir yatı- rım olduğunu vurguladığı söylenebilir.60 _{Ömrümüzün ne kadarını}

örgün eğitime ayırdığımızı ve bir yıl içinde devletin ve ailemizin bizim için ne kadar para harcadığını düşündüğümüzde eğitimin ne denli pahalı ve uzun bir süreç olduğu daha iyi anlaşılacaktır. 58 Yaşar Baykul, a.g.e., s. 89-90.

59 Yaşar Baykul, a.g.e., s. 89-90. 60 Hilmi Ziya Ülken, a.g.e., s. 7.

Böylesine uzun ve pahalı bir yatırımın tesadüflere bırakılması düşü- nülemez. Kazanımların ne kadarının gerçekleştiği, hangi konuların yeterince anlaşılamadığı ya da yanlış anlaşıldığı ÖD yoluyla tespit edilebilir. Öğrencilere doğru geri bildirimler ve etkili bir rehberlik ÖD sayesinde mümkün olabilir. Öğretim yöntem ve tekniklerinden öğrenme ortamına, dersin içeriğinden araç-gereçlere kadar öğren- meleri olumsuz yönde etkileyen tüm değişkenler ÖD ile tespit edi- lebilir ve düzeltilebilir. Bu yüzden ÖD’yi eğitim sürecinin ayrılmaz bir parçası olarak nitelendirmek mümkündür.

Eğitimde değerlendirmenin çok önemli fonksiyonlara sahip ol- duğu söylenebilir. Bunları şu şekilde ifade edebiliriz: 61

1. Değerlendirme öğrenciye davranışını nasıl değiştireceği, na- sıl geliştireceği hakkında bilgi verir.

2. Değerlendirme yeterince başarılı olan öğrenciyi güdüler. 3. Değerlendirme öğrenci hakkında verilecek kararlara dayanak teşkil eder.

4. Değerlendirme öğretmene kendi öğretiminin ne derece etkili olduğunu kestirmesinde yardımcı olur.

5. Değerlendirme yöneticilere ve diğer ilgililere bilgi verir.