Değer Açıklama / Belirginleştirme Yaklaşımı

Değer Açıklama yaklaşımı, John Dewey ve Hümanistik kuramdan esinlenerek, Raths, Harmin, Kirchenbaum ve Simon tarafından 1966 yılında geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım bireyin kendi yaşamında neyin önemli olduğunu nasıl belirlediklerine dayanmaktadır (Hunt, 1981; Thomas, 1992). Başka bir ifade ile bireylerin kişisel değerlerini belirginleştirmeleri ve gerçekleştirmeleri için akılcı düşünme ve duygusal bilincin her ikisini birden kullanmalarına yardımcı olmaktır (Huitt, 2004).

Değer açıklama veya belirginleştirme yaklaşımı 1978 tarihinde Raths, Harmin ve Simon tarafından geliştirilen üç aşama ve yedi basamaktan oluşan bir değerlendirme süreci ile değer öğretimini gerçekleştirmektedir (Straughan, 2000).

I. Bireyin İnanç ve Davranışlarını Seçmesi

1. Bağımsız seçimler yapma: Birey için bir şeyin değer olarak adlandırılması için yaşama yön veren seçimlerini zorlama ya da baskı altında olmadan özgürce yapması gereklidir. Çünkü zorlama ya da baskı altında yapılan seçimler, bu baskılar ortadan kalktığında devam etmeyebilir.

2. Seçim aşamasında alternatif seçenekler oluşturma: Birey kişisel değerlerini oluştururken alternatif seçenekler olmalıdır. Çünkü alternatif tercihler üretmek ve onları göz önüne almak, değerleri aydınlatmak/belirginleştirmek ve mükemmelleştirmek için gereklidir.

3. Her alternatifin muhtemel sonuçlarını düşündükten sonra seçme: Bireyin yaptığı seçimlerin hayatına mantıksal ve anlamlı bir şekilde etki etmesi için alternatiflerin her birinin sonucunu anlaması gerekir.

II. Bireyin İnanç ve Davranışlarını Ödüllendirilmesi

4. En önemli ve değerli olarak düşünülene değer verme: Değerleri geliştirmede, nelere değer ve önem verildiğinin farkında olunmalıdır. Bu noktada bireyin duyguları, nelerin değerli, önemli ve öncelikli olduğunu belirlemede yardımcı olurlar. Bireyin değer olarak bir şeyi benimsemesi için yaptığı seçimden mutluluk duyması gerekir. Örneğin bir insan savaşmayı seçebilir. Fakat savaşmaktan dolayı üzüntü duyabilir. O zaman yaptığı bu seçim bir değer olarak adlandırılamaz.

5. Seçilen değeri ifade etme ve onaylama: Kişiler tercihlerini, nelere değer verdiklerini, neler yaptıklarını diğerleriyle paylaştıklarında, sadece kendi değerlerini belirginleştirmiş olmazlar, aynı zamanda diğerlerinin de değerlerini belirginleştirmelerine yardımcı olurlar. Bunun yanında Birey yaptığı seçimleri sorulduğunda açıklamaktan çekinmiyorsa, bu seçimlerini değer olarak adlandırmak mümkündür.

III. Bireyin Değerleri ile Hareket Etmesi

6. Seçilen değere uygun bir şekilde davranma: Bireyin yaptığı seçimlerin değer olarak kabul edilmesi için onlarla ilgili bir harekette bulunmalıdır. Yani bireyin yaptığı bir seçimle ilgili olarak zamanını ve enerjisini harcaması gereklidir.

7. Seçilen değere uygun davranışı tekrar etme: Birey bir seçimle ilgili olarak yaptığı hareketi tekrar etmezse yani birey bu harekette bir kez bulunup bir daha bu hareketi göstermezse bu hareketi değer olarak adlandırılamaz. Çünkü değerler devamlılık arz etmelidir. Bu yüzden birçok farklı durumda da bireyin sahip olduğu değeri ortaya çıkarması gerekmektedir.

Değer açıklama yansız bir yaklaşımdır ve açık bir şekilde öğretildiğinde etkisinin azalacağı düşünülmektedir. Bu nedenle değerler öğretilirken her düşünceye saygı göstermeli ve belli değerleri empoze etmeden çocuklara değerlerini açığa vurmalarını teşvik edilmelidir (Keskin, 2008).

Değer açıklaması, tüm yaş seviyelerinde ve konularda kullanabilir. Bu yaklaşımda özellikle grup çalışmalarına önem verilmektedir. Rol oynama, benzetim, otobiyografi, açık uçlu sorular, görüşme tasarlanmış ya da gerçek-değerlerle yüklü durumlar, kendini analiz etme alıştırmaları, duyarlılık etkinlikleri, sınıf dışı etkinlikler ve küçük grup tartışması bu yaklaşımda kullanılan yöntemlerdir (İşcan, 2007). Bunun yanında bu yaklaşımda değer belirginleştirme çalışma kâğıtları da kullanılmaktadır. Değer belirginleştirme çalışma kâğıtları bir yazı, resim ya da karikatür olabilir. Bu

çalışma kâğıdındaki içerikle alakalı öğrencilere sorular yöneltilir böylece değer açıklama gerçekleşmiş olur (Doğanay, 2006).

Değer açıklama yaklaşımı öğrencinin kişisel alanına girme tehlikesi, öğretmenin bir psikolojik danışman gibi hareket etmesi gereği, ahlâki ve ahlâki olmayan konuların ayrımında başarısızlık doğurabilmesi ve bütün değerlerin eşit doğrulukta olduğu varsayılması gibi noktaları açısından eleştirilen bir yaklaşımdır (Akbaş, 2004).

Değer yaklaşımı 1960-1980’li yıllarda etkili olmuş bir öğretim yaklaşımıdır. Fakat 1980’li yıllardan sonra popülerliğini kaybetmiştir (Kirschenbaum, 2000).

Değerler eğitimine yönelik olarak anlatılan dört temel yaklaşım Tablo 1.4.’te özetlenmiştir.

Tablo 1.4.

Değerler Eğitimi Yaklaşımlarının Amaç ve Metotları Değerler Eğitimi Yaklaşımlarının Çeşitlerine Genel Bakış

Yaklaşım Amaç Metot

Telkin

 Belli değerleri öğrencilere telkin etme veya içselleştirme;

 Öğrencilerin davranışlarını değiştirmek böylece onlar belli istenilen değerleri daha fazla yansıtırlar.  Modelleme;  Pozitif ve negatif pekiştirme;  Alternatifleri vermek;  Oyunlar ve simülasyonlar;  Rol yapma Ahlâki İkilem

 Öğrencilerin daha üst değerler üzerine temellendirilmiş daha

karmaşık ahlâki

muhakeme(düşünme) modelleri geliştirmelerine yardımcı olmak;  Öğrencileri değer seçimleri ve

durumlarının sebepleri üzerine tartışmaya sevk etmek, sadece başkalarıyla paylaşmak için değil, öğrencilerin düşünme aşamalarını değiştirmeyi teşvik etmek için.

 Küçük grup tartışmaları ile ahlaki ikilem olayları;  “Doğru” cevaba ulaşmanın zorunlu olmadığı göreceli yapılandırılmış tartışmaları Analiz

 Öğrencilere değer meseleleri ve sorunlarına karar verirken mantıklı düşünmeyi ve bilimsel araştırmayı kullanmaya yardımcı olmak;

 Öğrencilere değerlerini birbirleriyle ilişkilendirirken ve kavramlaştırırken akılcı, analitik yolları (süreçleri) kullanmalarına yardımcı olmak.

 Kanıtlar kadar nedenlerinde tatbikini gerektiren

yapılandırılmış akılcı tartışmalar;

 Test etme ilkeleri;  Paralel (benzer)

durumları inceleme;  Araştırma ve tartışma

Değerler Ayrımı

 Öğrencilerinin başkalarının değerlerinin ve kendi değerlerinin farkında olmalarına ve tanımlamalarına yardımcı olmak;  Öğrencilerin kendi değerleri

hakkında başkalarıyla açık ve dürüst bir şekilde konuşabilmelerine yardım etmek;

 Öğrencilerin kendi kişisel duyguları, değerleri ve davranış şekillerini akılcı düşünme ve duygusal farkındalıkları kullanarak incelemelerine yardımcı olmak.

 Rol-yapma oyunları;  Simülasyonlar;

 Suni ya da gerçek değer yüklü durumlar;  Derinlemesine kendini analiz alıştırmaları;  Duyarlık (hassasiyet) aktiviteleri;  Sınıf dışı aktiviteleri;  Küçük grup tartışmaları

Kaynak: (Akt. Keskin, 2008).